سوسن چلچراغ، یکی از گونه‌های نادر از تیره سوسن است که به‌صورت طبیعی در نقاطی از ایران می‌روید. این گل که با زیبایی خود، حیرت بیننده را برمی‌انگیزد، به‌عنوان اولین گل ملی ایران از سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشورمان قرار گرفته است. سوسن چلچراغ عمر کوتاهی دارد و برای بازدید از آن باید در زمان رویش این گل، راهی سفر به شمال کشور و روستای داماش شوید.

روستای داماش، رویشگاه اصلی سوسن چلچراغ در استان گیلان در دامنه‌های ارتفاعات البرز و در شهرستان رودبار قرار دارد و یکی از پرطرفدارترین دیدنیهای استان گیلان به شمار می‌‌آید. تماشای سوسن چلچراغ، چشم‌اندازهای طبیعی بی‌نظیر، آب و هوای فوق‌العاده و غذاهای محلی خوشمزه، داماش را تبدیل به روستایی بی‌نهایت محبوب در میان گردشگران کرده‌اند. پس در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری از این گل منحصربه‌فرد و زمان رویش آن به دست بیاورید.

هرآنچه باید درباره سوسن چلچراغ بدانید:

سوسن چلچراغ چیست؟زادگاه سوسن چلچراغ در کدام شهر است؟زمان رویش سوسن چلچراغ مسیر دسترسی به داماش اطلاعات بازدید از سوسن چلچراغ

سوسن چلچراغ چیست؟

عکاس: ناشناس

سوسن چلچراغ با نام علمی (Lilium ledebourii)، یکی از نادرترین گونه‌های تیره سوسن است که ارتفاعی بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر دارد و معمولا هفت سانتی‌متر آخر آن، پوشیده از گل می‌شود. این گل زیبا و شگفت‌انگیز، متعلق به به دوران چهارم زمین‌شناسی است و از لحاظ ژنتیکی یکی از نوادر طبیعی جهان به شمار می‌آید. سوسن چلچراغ به اصطلاح، تکثیر گریز است و تمایلی به تولیدمثل زیاد ندارد؛ به همین دلیل، این گل در معرض انقراض قرار دارد.

سوسن چلچراغ، یک گیاه علفی مقاوم و تنها گونه ایرانی از تیره سوسن است که از لحاظ زیبایی با دیگر گونه‌های شناخته شده و پرورش یافته سوسن برابری می‌کند. سوسن چلچراغ یا سوسن سفید، گلی واژگون به رنگ روشن است که گلبرگ‌های آن به‌سمت بیرون برگشته‌اند و به همین علت، پرچم‌های آن کاملا در معرض دید هستند. دانه‌های برجسته بنفش رنگی روی گلبرگ‌های این گل وجود دارند که معطر هستند و بوی خاصی را در هوا پراکنده می‌کنند. هر ساقه سوسن چلچراغ، حدود چهار تا ۱۰ گل می‌دهد؛ اما در برخی نمونه‌ها تا بیش از ۱۵ گل، روی یک ساقه نیز گزارش شده است.

پیاز گل زرد سوسن چلچراغ، بیضی شکل است و قطر آن به پنج تا هفت سانتی‌متر می‌رسد. ساقه این گل، قوی و مستقیم است و برگ‌های آن به‌طور عمودی و ایستاده هستند و پرزهای ظریفی روی لبه‌ها دارند. گل‌های سوسن چلچراغ، تقارن شعاعی دارد و برگچه زیر آن‌ها نوک تیز است. هر گل سوسن چلچراغ از ۶ گلبرگ مقاوم تشکیل شده است که شباهت زیادی به چلچراغ یا تاج دارند. رنگ گل سوسن چلچراغ به‌طور کلی سفید است و در انتهای لبه‌های گل به رنگ سبز و با طیف بنفش تبدیل می‌شود.

زادگاه سوسن چلچراغ کدام شهر است؟

عکاس: ناشناس

سوسن چلچراغ در گذشته در هفت نقطه پراکنده و جدا از هم در کشور ایران وجود داشت که در میان آن‌ها می‌توان به شهر رودسر، داماش، تالش و روستای سرشمام رستم آباد در استان گیلان و همچنین ارتفاعات پلهم جان رامسر، تیلاکنار و خرماچال عباس‌آباد، دوهزار تنکابن و ارتفاعات منطقه بندپی شرقی در استان مازندران و استان اردبیل اشاره کرد؛ اما متاسفانه عدم توجه کافی و مراقبت از این گل منحصربه‌فرد منجر به این شد که سوسن چلچراغ در معرض انقراض قرار بگیرد. سوسن چلچراغ در خارج از ایران نیز تنها در شهرستان لنکران در کشور جمهوری آذربایجان رویت شده است. البته باید بدانید که لنکران در گذشته، بخشی از تالش ایران بوده است و به همین دلیل می‌توان، سوسن چلچراغ را منحصر به ایران دانست.

خوشبختانه این گل در چند سال اخیر در مازندارن و اشکورات رودسر نیز مشاهده شده است و امیدواریم که با توجه مسئولان و ایجاد مناطق محافظت شده، سوسن چلچراغ، فرصت بیشتری برای رویش و خودنمایی در دشت‌های سرسبز پیدا کند.

پرتراکم‌ترین رویشگاه سوسن چلچراغ با حدود ۲۰۰۰ نمونه از این گل در یک ناحیه کوچک از جنگل‌های مخروبه راش در اطراف داماش و در ارتفاع ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ متری قرار دارد؛ منطقه‌ای با وسعت چهار هکتار که به‌عنوان منطقه حفاظت شده شناخته می‌شود.

روستای داماش

عکاس: ناشناس

روستای داماش از توابع بخش عمارلو شهرستان رودبار محسوب می‌شود و در جنوب شرقی رودبار واقع شده است. متوسط دما و بارندگی سالانه در این منطقه به‌ترتیب ۱۰ درجه سانتی‌گراد و ۴۵۰ میلی‌متر است. داماش، اقلیمی نیمه مرطوب و معتدل دارد و به‌غیر از سوسن چلچراغ، گیاهان دیگری مانند اقطی، گزنه، بنفشه، انواع سرخس، گل قاصد، شبدر وحشی و سرخ ولیک نیز در آن می‌رویند. گل سوسن چلچراغ برای رشد به یک محیط خشک و آفتابی در کنار خاک قابل نفوذ نیاز دارد و این شرایط رشد برای این گل در داماش فراهم است.

داماش در گذشته یک منطقه ییلاقی بود و اهالی جیرنده، پنج ماه گرم سال را به این منطقه کوچ می‌کردند؛ اما در حال حاضر در این روستا ساکنان دائمی وجود دارند. گویش مردم داماش، دیلمی است. داماش در واقع از ترکیب دو کلمه «دا» و «ماش» تشکیل شده است و در گویش کرمانجی به‌معنای «به کسی ماش داده» است. باغداری، پرورش طیور و دامداری از جمله پیشه‌هایی هستند که مردم روستای داماش از طریق آن‌ها امرار معاش می‌کنند.

در سفر به داماش، خرید صنایع دستی این منطقه مانند جوراب و گلیم‌های دستباف و همچنین محصولات تازه کشاورزی مانند گردو و فندق را به‌هیچ‌وجه فراموش نکنید. برای اقامت در روستای داماش، هیچ هتل یا مسافرخانه‌ای وجود ندارد و گردشگران پس تماشای سوسن چلچراغ می‌توانند به شهرهای اطراف بروند. البته گزینه کمپینگ در طبیعت یا اقامت در خانه‌های روستایی و ویلاهای شخصی نیز برای اقامت در این منطقه وجود دارند.

منبع عکس: ویکی پدیا

رویشگاه سوسن چلچراغ در داماش

در حال حاضر برای حفاظت از سوسن چلچراغ، اقداماتی چون محصور کردن چهار هکتار از محدوده رویشگاه این گل، احداث یک واحد کانکس برای محافظت از این گل، مطالعه و تحقیق روی چگونگی تکثیر طبیعی سوسن چلچراغ، نصب تابلوهایی برای معرفی این اثر طبیعی ملی در مسیرهای منطقه و همچنین خریداری و تهیه زمین برای احداث سرمحیط بانی انجام شده است و امید می‌رود که در آینده شاهد رشد طبیعی این گل در دیگر نقاط شمال کشور نیز باشیم.

سوسن چلچراغ اولین گل ایرانی است که به‌عنوان اثر طبیعی در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت

رویشگاه سوسن چلچراغ در داماش، به‌طور کامل توسط سازمان حفاظت محیط زیست گیلان نگهداری و حفاظت می‌شود و یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور به شمار می‌آید. محوطه‌ای که این گل در آن می‌روید، با حصاری از سایر بخش‌ها جدا شده است و هرگونه بهره‌برداری از آن تنها با مجوز رسمی از دفتر وزارت و بازرسی سازمان محیط زیست کشور امکان‌پذیر است.

جالب است بدانید که محققان موفق شدند تا پس از سال‌ها تلاش برای تکثیر سوسن چلچراغ، شاهد گل‌دهی آن در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گل و گیاه زینتی لاهیجان باشند؛ البته گل‌های پرورشی ۲۰ روز زودتر از رویشگاه طبیعی سوسن چلچراغ شکفته شدند.

اکتشاف سوسن چلچراغ

منبع عکس: ایرنا

گل زیبای سوسن چلچراغ، اولین بار توسط یک گیاه‌شناس آلمانی به نام «کارل فردریش فون لدبور» در سال ۱۳۵۴ در روستای داماش در استان گیلان کشف شد. وی پس از کشف این گل نادر در کتابی به نام «فلور شرق» به سوسن چلچراغ اشاره کرد؛ کتابی که به بررسی پوشش گیاهی مناطق شرقی پرداخته است. جالب است بدانید که نام علمی این گل را به افتخار این گیاه‌شناس، «لیلیوم لدربوری» انتخاب کرده‌اند. درست در همان زمان، شورای عالی محیط‌ زیست، درخواستی برای ثبت ملی سوسن چلچراغ به دولت ارائه کرد و نام این گل از سال ۱۳۵۵ به‌عنوان اولین اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

دلیل نام‌گذاری سوسن چلچراغ

برخی افراد بر این باور هستند که نام‌گذاری سوسن چلچراغ به‌دلیل زیبایی و شباهت این گل به چلچراغ انجام شده است. سوسن چلچراغ، گلی با گلبرگ‌های برگشته و پرچم‌های بیرون زده است که به‌سمت زمین متمایل است و شاید به همین دلیل باشد که این گل، بیننده را به یاد چلچراغ می‌اندازد. البته مردم محلی می‌گویند که این گل در شب نورافشانی می‌کند و به همین دلیل، نام آن را سوسن چلچراغ گذاشته‌اند. در واقع، پرچم گل سوسن چلچراغ دارای مواد فلورسانس است و برای همین، قابلیت بازتاب نور را دارد.

زمان رویش سوسن چلچراغ

منبع عکس: ایرنا

سوسن چلچراغ در اوایل خرداد ماه آماده گل‌دهی می‌شود و در نهایت در اواسط خرداد گل می‌دهد. گل‌های سوسن چلچراغ عمر زیادی ندارند و فقط تا اواسط تیرماه دوام می‌آورند. برای همین، بهترین زمان سفر برای تماشای سوسن چلچراغ، از اواسط خرداد تا اواسط تیر است.

جشنواره سوسن چلچراغ

هر سال، مراسمی با نام جشنواره سوسن چلچراغ با شروع فصل گل‌دهی این گل در روستای داماش برگزار می‌شود. این مراسم با اجرای موسیقی محلی، رقص محلی و سنت‌های بومی، یکی از زیباترین رویدادهای فصل بهار در استان گیلان است که هر سال، گردشگران داخلی و خارجی بسیاری در آن شرکت می‌کنند.

در روزهای جشنواره گل‌دهی سوسن چلچراغ، بازدید از بازارچه‌های محلی را فراموش نکنید

مردم روستای داماش در جشنواره سوسن چلچراغ با لباس‌های محلی دست‌دوز حاضر می‌شوند و به جشن و پایکوبی می‌پردازند. آن‌ها همچنین در روزهای جشن با بازی‌های جالبی چون خرپشتک، کشتی گیله مردی، طناب کشی، چوب بازی، چرخ و فلک، تیش بازی، هلولک، دور بچرخان و گلفا توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کنند.

در روزهای جشن گل‌دهی، بازدید از بازارچه‌های محلی را فراموش نکنید؛ بازارهایی پر از صدای سازهای مختلف مانند تنبور، سنتور، کمانچه، و نی و تنبک و غرفه هایی که در آن، صنایع دستی به فروش می‌رسند.

مسیر دسترسی روستای داماش

منبع عکس: موسسه ارسبارا

منطقه داماش در جاده رشت به تهران و بین لوشان و منجیل واقع شده است و برای رسیدن به آن، دو راه وجود دارد:

مسیر اول: برای تماشای سوسن چلچراغ باید از تهران به‌سمت قزوین حرکت کنید و سپس مسیر شهر لوشان را در پیش بگیرید تا به جاده فرعی جیرنده برسید. این جاده بسیار ناهموار و پیچ در پیچ است و از دامنه‌های خشک و با پوشش کم گیاه عبور می‌کند. پس از حدود ۴۲ کیلومتر رانندگی در این جاده و گذر از روستا‌های مختلفی مثل سنگرود، کرماک، بیوزرین، معدن زغال‌سنگ و پاکده به شهر جیرنده خواهید رسید.

از جیرنده تا روستای داماش، ۴۰ کیلومتر راه دارید. این جاده، کوهستانی و دارای سربالایی و سرازیری‌های زیادی است و دارای هیچ‌گونه تابلوی راهنمایی نیست؛ به همین دلیل بهتر است که با یک راهنمای محلی به این منطقه بروید یا با سوال از مردم محلی و ماشین‌های عبوری، رویشگاه این گل خارق‌العاده را پیدا کنید.

منبع عکس: اقتصاد آنلاین

مسیر دوم: در بزرگراه قزوین به رشت، در ابتدای شهر رستم آباد، وارد بخش خورگام شوید. خورگام در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهرستان رودبار قرار دارد. جاده خورگام، آسفالته است؛ اما پیچ‌وخم‌های بسیاری دارد. در نظر داشته باشید که این جاده کوهستانی است و تردد کمی در آن صورت می‌گیرد. پس بهتر است که با خودروی مجهز، باک بنزین پر و تجهیزات کامل از این جاده عبور کنید.

با گذر از روستا‌های سنرس، انار کول، چره، دشتویل، دره دشت، حشمت آباد، چلکاسر و چهار محل به تابلوی شهر «بره سر» می‌رسید. این شهر تا داماش، تنها ۶ کیلومتر فاصله دارد. جاده بره سر به داماش، یکی از زیباترین جاده‌های استان گیلان است و با آب و هوایی مطبوع از میان ابرها عبور می‌کند.

اطلاعات بازدید از سوسن چلچراغ

منبع عکس: ایرنا

برای ورود به منطقه رویش گل سوسن چلچراغ به همراهی نگهبان یا مجوز ورود نیاز دارید. به خاطر داشته باشید که تخریب این گل در محدوده محافظت شده ممنوع است و از ریشه درآوردن هر پیاز سوسن چلچراغ حدود ۴۰۰ هزار تومان جریمه دارد.

در سفر به منطقه ییلاقی داماش، به‌همراه داشتن کفش مناسب پیاده روی، کلاه و عینک آفتابی، لباس گرم، بادگیر، بارانی، آب، خوراکی و میان وعده را فراموش نکنید و اگر قرار است شب را در همان منطقه کمپ کنید، کیسه خواب یا وسایل خواب، لباس گرم، چراغ قوه، ظروف شخصی و دیگر لوازم کمپینگ را به‌همراه داشته باشید.