روستای طزرک شال

روستای طزرک شال که با نام تَجَرَک هم خوانده می شود، یکی از روستا های شهرستان بویین زهرا و بخش شال می باشد که حدود ۹ کیلومتر با دانسفهان و حدود ۵ کیلومتر از شال فاصله دارد. بیش از ۴۰۰ خانوار داشته و جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۳۸۲ نفر بوده است.(طَزَر) دگرگون شده ی (تَجَر) که در بیشتر لغتنامه ها به معنای کاخ زمستانی یاد شده و (ک)به معنای کوچک است.طزرک به معنای کاخ زمستانی کوچک است.شغل اصلی مردم روستا کشاورزی و دامداری و باغداری بوده و البته صاحبان مشاغل دیگر نیز قابل توجه میباشند.به زبان ترکی سخن می گویند و معتقد به مذهب شیعه اثنی عشری هستند.

روستای طزرک دارای دو حسینیه و یک مسجد جامع است که به تازگی تجدید بنا شده است. یک دبستان مختلط و مدرسه راهنمایی – دبیرستان دخترانه و مدرسه راهنمایی و دبیرستان پسرانه هم در جهت آموزشی فعال میباشند. پایگاه بسیج شهید محمد درازلو هم که یکی از پایگاههای فعال منطقه میباشد در میدان اصلی – درطبقه فوقانی مسجد فعالیت میکند.هر چند بیشتر خیابانهای روستا آسفالت شده است اما به علت کنده کاری های زیاد از کیفیت مناسبی برخوردار نمیباشد

گویش

در عصر و زمان حاضر مردم این روستا به زبان ترکی سخن می رانند هر چند در بین کودکان و خردسالان گرایش به زبان فارسی بیشتر می باشد. اما به دو دلیل می توان گفت مردم این روستا در سال های نه چندان دور به زبان تاتی – که زبان غالب در منطقه می باشد – سخن می گفته اند.

۱- اولین دلیل بر این ادعا می تواند استفاده زیاد مردم روستا از واژگان تاتی در گفتمان های روزانه باشد. واژگانی چون: بَرَزن ( بیل زنی ) ، خَرّ سَر ( خاک بر سر – ناسزا) ، خور (خوب) قمیش (کمربند) و….

۲- همه روستاهای هم جوار طزرک تات زبان هستند و به گفته و اعترافِ هم مردم روستای طزرک و هم مردم روستاهای هم جوار ؛ مردم طزرک هم در گذشته از زبان تاتی استفاده می کرده اند.

دین و آیین

مانند بیشتر جامعه ایران مردم این روستا نیز همگی مسلمان و پیرو مذهب تشیع می باشند و در این مورد دارای اعتقادی راسخ و باور های محکم هستند که دلایل آن می تواند بودن آرامگاه امامزادگان ابراهیم ومسلم منسوب به امام موسی کاظم (ع) در این روستا و دیگری وجود علمای دینی از قدیم الایام در کنار مردم این روستا باشد.

اما در رابطه با اعتقادات مردم روستا در پیش از اسلام اطلاعات درستی در دست نیست.اما با توجه به آثار باستانی موجود – که توضیح آن در ادامه خواهد آمد – به احتمال بسیار قوی مردم روستا پیرو دین زردشت بوده اند که البته جای بررسی و پژوهش دارد.

مستندات تاریخی در خصوص روستای طزرک

سند نخست رویدادی است در مورد امامزاده موجود در طزرک که در کتاب « آثار البلاد و اخبارالعباد » نوشته زکریا ابن محمد ابن محمود قزوینی ( ۶۰۰ تا ۶۸۲ ه ق ) به آن اشاره شده است که متن آن را عینا در زیر می خوانیم :

طزرک : روستایی است از روستاهای قزوین در بخش شال گویند یکی از پیران ده در خواب دید که از یاران پیغمبر یکی در این روستا هست. هیچ آثار گور کهنه و قدیمی آنجا نبود . مردم ده به اکتشاف پرداختند ، هر سو را می کاویدند . تا سرانجام بعد از زحمت های زیاد در لای خاک جنازه ای را یافتند . مرد بلند بالایی بود ، زره قدیم به تن داشت . از زخمی که در میدان جهاد برداشته بود خون می چکید .گفتی هنوز نمرده است . گنبد و بارگاهی را روی قبرش بنا کردند و مزاری شد فوق العاده متبرک ؛ زائران از نزدیک و دور به زیارتش می آیند . هر دعایی در این مزار مستجاب است .

سند دیگری که دلیل محکم و استواری بر قدمت و تاریخ طزرک است ، وجود تپه باستانی در روستای مخروبه طزرک – تخریب بر اثر زلزله سال ۱۳۴۱ – معروف به تپه طزرک می باشد .در میان خرابه های روستای قدیمی تپه ای وجود دارد که قدیمی تر از روستای قدیمی بوده و مردم طزرک قدیم از خاک آن برای ساخت و ساز استفاده می کرده اند و در طول سالیان متمادی و خاکبرداری بنایی آجری از زیر خاک سر برآورده که به کهنه مسجد معروف است . با بررسی دقیق ظاهر تپه و مسجد نکاتی قابل توجه ما را به حقایقی رهنمون می سازد:

۱- در تمامی محدوده تپه هیچ بنای دیگری به جز مسجد به جا نمانده است ، چرا که همگی خشت و گل بوده و به مرور زمان از بین رفته اند. با دقت در قسمت هایی از تپه که در سال های اخیر به طور غیر قانونی خاکبرداری شده است به لایه هایی از خاکسترهای تنوری – یا چند تنور بر روی هم یا در بعضی بخش ها چند پی دیوار بر روی هم – بر میخوریم .این قرائن می تواند این فرضیه را قوت ببخشدکه : تپه کنونی روستایی بوده در کنار مسیر شاخه ای از رودخانه قدیمی که به علت نزدیکی به رودخانه و بالا بودن زه آب سفره های زیر زمینی که باعث آسیب دیدن بنا ها می شده است ، مردم روستا مجبور بوده اند که خانه های نمور و قریب به تخریب را خود ویران کنند و بر روی خاک آن خانه ای نو بسازند .اما دلیل ویرانی کلی چه بوده است یا اینکه این فرضیه صحت دارد یا نه جای تحقیق دارد.

۲- با دقت در ساختار مسجد قدیمی به محرابی بر میخوریم که در سمت شرق بنا است که جدیدا شکل آن را تغییر داده اند. جایی که مشهور به محراب اسلامی بوده و در سمت غرب – قبله – است که در کنار در ورودی مسجد و درون دیوار کنده شده است. بر پایه این شواهد می توان احتمال داد که این بنا آتشکده بوده و پس از کشف از زیر خاک از آن به عنوان مسجد استفاده کرده اند.

۳- در کل روستای خرابه نیز بنای آجری وجود ندارد به جز آب انباری معروف به آب انبار حاج شیر محمد که در سده گذشته ساخته شده و بخشهایی از امامزاده که جدیدا اضافه گردیده است. نکته قابل تامل بودن مسجدی در جوار امامزاده می باشد که مردم روستا از آن استفاده می کرده اند پس نیازی به ساخت مسجدی در زیر خروارها خاک نبوده است.

در کتاب تاریخ گزیده حمدلله مسوفی(۶۸۰- ۷۵۰ ه. ق.= قرن هشتم) نیز آنچا رافعی در التدوین در مورد طزرک ذکر کرده وی با اندکی اختصار همان را ذکر کرده است و گفته که در آنجا ” مشهد و فبری متبرک” وجود دارد. حال عین متن او : ” و به طرزک مشهدی متبرک است.” ( تاریخ گزیده ، حمدالله مستوفی، به تصحیح دکتر عبدالحسین نوائی، تهران ، امیرکبیر، ۱۳۳۹ : ص ۷۸۶ )

در تاریخ گزیده چند نکته دیگر در مورد امامزاده طزرک میتوان دریافت . ابتدا عبارات آن را نقل و سپس به تاویل آن میپردازیم .” و بیرون از این مقبره ها در مسجد جامع و دیگر مساجد و مدارس و خانقاهها قبور اکابر است و امام سعید امام الدین رفع الله درجته گفته عذر وضع مقابر در مساجد معلوم نیست و در رساتیق آن مزارات متبرکه بسیار است یکی مشهدی است به جرندق و در آنجا گور بعضی از صحابه است و گورهای متبرکه است نزدیک دربند آشنستان و آن مزار را هیبتی تمام است و به طرزک …” ( همان ص ۷۸۵-۷۸۶ )

۱- طزرک را مانند رافعی طرزک آورده است .

۲- اگرچه گفته در رساتیق آن مزارات متبرکه زیاد است اما چون از رافعی رونوشت کرده به ذکر همان گفته های وی اکتفا کرده

۳- متاسفانه مصحح کتاب دکتر عبدالحسین نوایی در پاورقی همین صفحه طرزک را به اشتباه با طرویزک یکسان انگاشته است حال آنکه طرویزک روستاییست در کنار جعفرآباد و پناه آباد.

۴- اینکه در قدیم اکابر و صحابه و بزرگان را در خانقاه و … معمول بوده دفن کنند اما در مسجد معلوم نیست و خود رافعی نیز در این مورد سوال داشته که چرا چنین میکرده اند؟ شاید بتوان احتمال داد محوطه امامزاده جزیی از مسجد طزرک بوده که بعد از دفن یکی از صحابه به صورت ساختمان جداگانه در آمده است.

احتمال دارد که مردمان منطقه ما بعضی از بزرگان و فرماندهان اعراب را در حمله و مواجهه به روستاهایشان کشته اند و بعدا که اسلام آورده آن فرمانده عرب را از یاران پیامبر به شمار آورده – یا شاید در اصل چنین بوده و آنها پس از آشنایی بیشتر با اسلام با شخصیت های آن نیز آشنا شده و برایشان مزار ساخته باشند. این در صورتیست که دین ابتدایی منظقه ما زرتشتی باشد. که بدلیل وجود آتشکده هایی در آراسنج و وجود قبرهای جهودیان= احتمالا زردشتی ها در چیذر و خود طزرک چنین احتمالی وجود دارد . اگر چه نویسنده التدوین بویین زهرا را دارای مذهب شیعی میداند ولی در کتب تاریخی مختلف امامزاده طزرک را امامزاده ننوشته اند بلکه مزار متبرکه یا قبر یکی از صحابه گفته اند.