پدر بزرگ نابغه؛ داستان فراموش شده ویکتور ماسلوف، ابداع کننده سیستم 2-4-4 و پرسینگ

فوتبال با فلسفه های مختلف و ذهن های متفکری که پشت آن هستند، تعریف می شود. پشتِ هر تاکتیک موفقی، یک نوآور وجود داشته است. فوتبال کنونی مملو از تاثیرات از گذشته است و در قرن 21 هر سبک جدیدی که می بینیم، در واقع جدید نیست بلکه تغییری در یک سبک قدیمی است.

تکامل بخش جدایی ناپذیر زندگی است و فوتبال در قرن بیستم به شدت تکامل پیدا می کرد. با این حال وقتی یک قطعه هنری را می بینید، نباید ریشه های آن را از یاد ببرید. یوهان کرایوف یکی از مبتکران اصلی فوتبال مدرن است اما شخصیت های مهم و انقلابی دیگر نیز پیش از این اسطوره هلندی وجود داشته اند.

در بین نو آوران مشهور تاریخ فوتبال جای یک نام معمولا خالی است. ویکتور ماسلوف یکی از نیاکان این بازی زیبا است و ما امروز این را می دانیم. با این حال به شدت کمتر از کارهایش به او اعتبار بخشیده می شود. شاید میراث او به کسانی رسیده باشد که دنباله رو راه او بودند.

یکی از میراث داران ویکتور ماسلوف، والری لوبانوفسکی، یک مربی اوکراینی در دیناموکیف بود که وجوه مشترک زیادی را می توان بین این دو نفر پیدا کرد. حتی اگر بخواهیم در فوتبال شوروی سابق فقط نام یک نوآور را بیاوریم، واقعیت این است که ماسلوف یکی از بهترین استادان تاریخ فوتبال بوده که شایسته اعتبار بسیار بیشتری نسبت به وضع کنونی است.

ویکتور ماسلوف در سال 1910 در اتحاد جماهیر شوروی متولد شد. در دورانی که فضای حاکم بر اروپا پر از تغییر و درگیری بود، ماسلوف به عنوان بازیکن با ثبات پیشرفت می کرد. در سال 1930 او به تیم RDPK مسکو پیوست. چند سال بعد به دیگر تیم شهر مسکو یعنی تورپدو رفت و آنجا بود که نام خودش را به عنوان یک هافبک تر و تمیز بر سر زبان ها انداخت و تا سال 1942 آنجا ماند و بیش از 3 سال کاپیتان این تیم بود. همزمان با افزایش تنش جنگ جهانی دوم در کشورش، ماسلوف در سال 1942 کفش های خود را آویخت. با این حال، آنچه ما به عنوان میراث ماسلوف می شناسیم، مربوط به دوران بازی او نیست. او یک هافبک موفق و معمولی بود اما قرار بود فوتبال را بعد از بازنشستگی اش تغییر دهد.

پس از بازنشستگی، هدایت تورپدو را به عهده گرفت اما شش سال سرمربی گری اش در تورپدو خیلی سخت و طولانی گذشت تا آنکه در سال 1948 اخراج شد. چند سال بعد از مربیگری در تورپدو هم سخت بود او طی 7 فصل، بین سه باشگاه رفت و آمد کرد اما پس از کمی استراحت، تورپدو دوباره به سراغ ماسلوف رفت و آنجا بود بذر موفقیت کاشته شد.

طی 4 سال پس از آن، ماسلوف در فصل 1959-1960 قهرمان لیگ شد و 2 جام حذفی را نیز کسب کرد و آماده شد تا به بالاترین سطح برسد. سپس برای دو سال در زسکا روستوف-نا-دونو منتقل شد و آنجا پایه گذار تیمی بود که به طور معروف در سال 1966 توانست به سطح اول لیگ شوروی راه پیدا کند. تلاش های او باعث شد در سال 1964، دیناموکیف در پی جذبش قرار بگیرد.

فوتبال طی دهه های مختلف، سیستم های مختلفی به خود دیده است؛ سیستم هایی که در یک دهه مد شده اند و از مد افتاده اند. دهه 1960 هم همینطور بود. برزیلِ ویسنته فیولا توانست با سیستم 4-2-4 با دو مهاجم و دو وینگر قهرمان جام جهانی 1958 شود؛ سیستمی که در آن زمان در فوتبال جهان ایده آل به حساب می آمد. تیم ملی شوروی هم با هدایت گاوریل کاچالین به همین سیستم روی آورد و باشگاه های این کشور نیز همین کار را کردند اما نمایش آنها در جام جهانی 1962 اصلا خوب نبود. پس از کاچالین، کنستانتین بسکوف هم همین سیستم را در تیم ملی ادامه داد و نتایج او نه خوب بود و نه بد.

با توجه به موفقیت بزرگ برزیل، نمی توان گفت آن سیستم نا کارآمد بود اما همیشه نوآوری ها به همین شکل رخ داده اند. سیستم هایی که کارآیی سابق را نداشته اند و تغییر کرده اند. ویکتور ماسلوف مایل نبود مانند همه با سیستم 4-2-4 کار کند و به جای آن دو وینگر را عقب تر برد و در خط هافبک گذاشت. در سیستم 4-2-4 یکی از وینگرها یکی از وینگرها عقب تر می آمد و به هافبک کمک می کرد اما ماسلوف ترجیح داد هر دو وینگر را عقب بیاورد. به این ترتیب برخلاف کل جهان که با دو هافبک بازی می کردند، ماسلوف با 4 هافبک بازی می کرد و برخلاف تصور همه، 4 بازیکن در هافبک مانع خلاقیت تیم او نبود. به گفته جاناتان ویلسون، سیستم 4-4-2 برای اولین بار توسط ویکتور ماسلوف ابداع شد.

سیستم جدید ماسلوف برخلاف 4-2-4 که خیلی به خلاقیت فردی بازیکنان متکی بود، تیمی منسجم می ساخت که در آن عملکرد کلی تیم از نفراتش بهتر بود. حالا وینگرها هافبک های کناری بودند که فضاهای جلوی فولبک ها را پوشش می دادند. فولبک ها هم تشویق می شدند تا بیشتر در جریان بازی قرار بگیرند. معرفی مسئولیت های تهاجمی برای فولبک های سنتی آن زمان، از دیگر وظایف ماسلوف بود.

در سیستم ماسلوف، یکی از هافبک ها، عقب تر بود و فضای جلوی چهار مدافع را پوشش می داد و دیگر هافبک میانی، جلوتر بازی می کرد و وظیفه بازیسازی داشت. ماسلوف ترجیح می داد تیمش توپ را به حرکت در بیاورد و آرام آرام با پاس به جلو برود. همچنین او یارگیری نفر به نفر را لغو کرد و یارگیری منطقه ای را ترجیح می داد. فراتر از همه این ها، بازی بدون توپ تیم او عامل تعیین کننده بود. سیستم منظم و ساعت وار او کاری می کرد بازیکنانش فضا را برای حریفان تنگ کنند و جلو زمین توپ را از حریف پس بگیرند. اکنون این کار را با نام "پرس" می شناسیم و تیم ماسلوف واقعا در این کار تبحر داشت.

در آن زمان، پرسینگ از مدت ها قبل در ورزش رواج پیدا کرده بود. مثلا در ورزش هاکی، توماس پاتریک گورمن مفهوم پیشگیری را تعریف کرده بود و مهاجمان او موظف بودند با خشونت فضا را از جلو بر حریفان ببندند، پاس ها را قطع کنند و مالکیت را پس بگیرند. کمی زمان برد اما این روش بالاخره موفقیت آمیز شد. بیشتر از هر چیزی، این روش نیازمند یک سیستم ماشینی بود که همه اعضا منظم در آن کار کنند تا جواب بدهد. در حالی که خیلی ها فکر می کردند انتقال این سبک از هاکی به فوتبال غیرممکن است زیرا تفاوت های زیادی بین این دو ورزش وجود داشت. با این حال پرسینگ در فوتبال هم موفق بود.

امروزه مربیانی مانند مائوریتسیو پوچتینو و یورگن کلوپ در باشگاه های خود سیستم های پرسینگ خاصی را ارائه می دهند اما شالوده سیستم آنها، دهه ها پیش پایه گذاری شده بود. بعضی ها رینوس میشل را موثر می دانند و فاینوردِ ارنست هاپل را مثال می زنند که در سال 1970 قهرمان اروپا شد. با این حال، تاثیر بزرگ ویکتور ماسلوف به درستی شناخته نمی شود و شاید حتی فراموش شده است اما او شایسته تحسین است.

سیستم 4-4-2 فارغ از نیاکان و مبتکران آن، این روزها جایگاه خاصی در فوتبال مدرن دارد. رومانتیک ها از تاکتیک های به کار گرفته شده در 4-4-2 انتقاد می کنند اما این سیستم بدون شک در نتایج تاثیرگذار بود. 4-4-2 باعث شد تعادل مناسبی بین فاز دفاعی و هجومی برقرار شود زیرا هافبک های بیشتری برای انتقال توپ در زمین حضور داشتند. 4-4-2 باعث شد فوتبال بیشتر از تکیه بر خلاقیت های فردی، به سمت و سوی کارآمدی پیش برود و یک تیم بسازد.

نوآوری های ماسلوف که بعدها تاثیر بزرگی در کار لوبانوفسکی داشت، یک سیستم جدید در فوتبال پدید آورد اما کارهای ماسلوف به سیستم جدید و پرسینگ ختم نمی شد. او توجه ویژه ای به تمرینات و ریکاوری تیمش داشت. جای تعجب نیست که پرس کردن مستلزم بدن های آماده بازیکنان است چنین چیزی زیاد در دهه 1960 مرسوم نبود. برای پرس از جلوی زمین، توان بدنی باید در حد فوق العاده نگه داشته می شد. ماسلوف همچنین یک برنامه تمرینی فیزیکی و سخت را معرفی کرد تا بدن بازیکنان آماده باشد.

یکی از کلیشه های فوتبال انگلیس، سیستم 4-4-2 است که اولین بار در جام جهانی 1966 توسط سه شیرها با هدایت آلف رمزی مورد استفاده قرار گرفت و به تنها قهرمانی آنها در جهان ختم شد. موفقیت بزرگ انگلیس در جام جهانی 1966 با سیستم 4-4-2 باعث شد تمام جهان به این سیستم روی بیاورند و به همین دلیل به اشتباه خیلی ها آلف رمزی را ابداع کننده سیستم 4-4-2 می دانند اما ویکتور ماسلوف چند سال قبل از آن این سیستم را به وجود آورد. کسی نمی داند؛ با توجه به تنش های جنگ سرد در آن زمان، شاید رمزی خودش سیستم 4-4-2 را به وجود آورده باشد اما هیچ شکی وجود ندارد که ماسلوف اولین کسی بود که از آن استفاده کرد.

مانند خیلی از ابداعات، روس ها جلوتر از زمان خودشان بودند اما این ابداعات همیشه به افتخار تبدیل نشده است؛ حداقل نه موفقیت فوری. به لطف خط هافبک قدرتمند، دیناموکیف برای سه سال متوالی قهرمان لیگ برتر شوروی شد و قدرت فوتبال شاید برای اولین بار از مسکو به کیف نقل مکان کرد.

میل ویکتور ماسلوف به کارهای تیمی در داخل و خارج از زمین او را متمایز می کرد. او به طور مداوم با بازیکنان و دستیارانش در حال مشورت و رایزنی بود. ماسلوف قبل از بازی ها تیمش را دور هم جمع می کرد و در مورد نقشه ها و برنامه های این بازی صحبت می کرد و از آنها می پرسید چه نظری دارند. چنین اعتمادی برای اجرای یک تاکتیک تیم محور بسیار حیاتی بود. با این اخلاق خاص و فروتنی، جای تعجب نیست که ماسلوف انقدر دوست داشتنی بود که همه او را "پدربزرگ" صدا می زدند و شاید هم به همین دلیل است که انقدر فراموش شده است.

ماسلوف برای فوتبال چیزی فراتر از سیستم 4-4-2 و پرسینگ بود. یک تیم با جریان آزاد و قابل تعویض چیزی بود که ایده آل ماسلوف بود. تیمی با توان بدنی بالا برای فشار و بستن فضا برای حریف، تیمی که فراتر از اعضایش کار کند و بتوان اعضای آن را عوض کرد. و شاید او نتوانست طی دوران حیاتش به طور کامل به آن برسد اما تفکرات و نوآوری های او زمینه را برای موفقیت های بزرگ دینامو با لوبانوفسکی به وجود آورد و الهام بخش رینوس میشل و کرایوف برای توتال فوتبال بود.

در کتاب "معکوس کردن هرم"، زمانی که جاناتان ویسلون نام ویکتور ماسلوف را به عنوان یکی از نوآوران فوتبال می آورد، یکی از نقل قول های ماسلوف خیلی جالب است:

فوتبال مثل هواپیما است. با افزایش سرعت، مقاومت هوا هم افزایش پیدا می کند. بنابراین باید قسمت سر را ساده تر کنید!

اشاره ماسلوف احتمال کم شدن تعداد مهاجمان نوک در فوتبال آینده است و او خیلی خوب پیش بینی کرده بود.

ماسلوف در نهایت در سال 1970 زمانی که دیناموکیف در آن سال افت محسوسی کرد و فصل را در رده هفتم به پایان رساند، از کار برکنار شد اما تیم او به وضوح بازیکنان ذخیره کمی داشت و همچنین ناکامی در جام جهانی از تمام جهات روی دینامو اثر گذاشته بود. خیلی ها اخراج او را از دینامو ناعادلانه می دانستند. ماسلوف قبل از حضور در آرارات ایروان، یک بار دیگر به تورپدو بازگشت و یک جام داخلی کسب کرد اما در آن زمان دوران کاری او در مجموع رو به افول بود. ویکتور ماسلوف در سن 67 سالگی، در ماه می 1977 درگذشت.

مفاهیمی از قبیل یارگیری منطقه ای و پرسینگ خشن که ماسلوف ابداع کرد، به طور فوتبال مدرن را تحت تاثیر قرار داد که روس ها هرگز خودشان هم باور نمی کردند. ایده های او بعدها همه را متقاعد کرد و دیناموی معروف او یکی از عاشقانه های مردم سرزمینش به حساب می آید. متاسفانه بهره برداری لوبانوفسکی باعث شد کارهای ماسلوف کنار گذاشته شود و از کانون توجهات دور شود.

طعنه آمیز است، والری لوبانوفسکی، بازیکنی که زمانی ماسلوف او را دیگر نخواست و کنار گذاشت، جای او را به عنوان مربی در دینامو گرفت. دید لوبانوفسکی به فوتبال، بر پایه علم بود تا حدی که وی با پروفسور آناتولی زلنتسوف ، رئیس موسسه محلی علوم فیزیکی همکاری می کرد. آنها توانستند دستاوردهایی بیش از ماسلوف در دینامو به دست آورند اما اساس کار مشابه باقی مانده بود.

یک سبک سیستماتیک با تمرکز بر تغذیه و ریکاوری و آن ایده های پرسینگ از جلوی زمین، توسط لوبانوفسکی در اوکراین نهادینه شد و به لطف او، دینامو در نقشه تاریخ جهان پررنگ شد. برخلاف مربی سابقش، لوبانوفسکی زیاد به عقاید دیگران اعتنا نمی کرد. او فکر بسیار آزادی داشت و پر از نوآوری بود. در حالی که رابطه آنها به عنوان مربی و بازیکن سرد بود اما ماسلوف و لوبانوفسکی دو غول بزرگ فوتبال شوروی سابق به شمار می روند و هر کدام از آنها دستاوردهای خاص خودشان را داشتند.

اگر چه ممکن است ویکتور ماسلوف در طول زمان فراموش شده باشد و ایده های او پس از دهه ها دچار تغییراتی شده باشد اما شواهد درخشش او در این واقعیت نهفته است که سیستم 4-4-2 که او ابداع کرد، هنوز هم توسط بزرگترین باشگاه های جهان استفاده می شود. سیستم او یک نسل فوتبالیست را شکل داد و هدف آن ایده های خلاقانه و عمل گرایانه ای بود که باعث شود تیم همیشه در درجه اول قرار بگیرد. به همین دلیل، ویکتور ماسلوف افسانه ای است که فوتبال باید او را گرامی بدارد.

به قلم راهول واریر در thesefootballtimes