چگونه استرس در کودکان را تشخیص دهیم؟

وقتی که خواسته‌ای از ما مطرح می‌شود و ما توانایی پاسخگویی به آن را نداشته باشیم، دچار استرس می‌شویم. این خواسته‌ها می‌توانند از طریق عوامل بیرونی مثل خانواده، مدرسه، دوستان و…. باشد و یا نه می‌تواند درونی باشد، مثلا کاری را که فکر می‌کنیم باید انجام دهیم، در مقابل آنچه که قادر به انجام آن نیستیم. بنابراین استرس می‌تواند بر هر کسی که احساس ضعف می‌کند حال چه کودک باشد یا بزرگسال تاثیر بگذارد. استرس در کودکان ممکن است چیزی بیشتر از آنکه در زندگی خودشان اتفاق می‌افتد تشدید شود. به عنوان مثال از ناراحتی شما در محل کار باخبر شوند یا از بیماری یکی از عزیزان اطلاع پیدا کند. درک کنید که بسیاری از عواملی که باعث استرس برای بزرگسالان است قابل حل و مدیریت هستند اما برای کودکان چنین نیست و می‌تواند برایشان آزار دهنده باشد. “استرس یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن در برابر رویدادهای دشوار و موقعیت‌های مشکل زاست.” واقعیت این است که کودکان در دوره‌های مختلف رشدشان، استرس را تجربه می‌کنند. یکی با تغییر مکان زندگی، یکی با یادگیری یک مهارت جدید، یکی به خاطر از دست دادن یکی از والدین دچار استرس می‌شوند. البته این را هم باید بگویم که داشتن مقداری استرس برای روند طبیعی زندگی لازم است.

کودکان دوست ندارند راجع به موضوعی که به آنان استرس داده و آنها را تحت فشار می‌گذارد با کسی صحبت کنند، اینجا پدر و مادر وظیفه دارند که وارد عمل شده و سر صحبت را با کودک باز کنند و علت آن را کشف کنند. برای رفع استرس کودکتان اول باید بفهمید که این استرس نتیجه کدام تغییر منفی و ناخوشایند زندگی‌است، البته در مواردی هم می‌تواند استرس خوب و مثبت باشد، اما استرس زمانی مشکل ساز می‌شود که بر شیوه تفکر و فعالیت و احساسات کودک اثر مخربی بگذارد.

از عوامل استرس‌زایی که میتوان به آنها اشاره کرد عبارتند از:
نگرانی در مورد تکالیف یا نمرات مدرسه
درد و بیماری
دیدن فیلم‌های ترسناک
حجم فعالیت‌ها و مسئولیت‌های مدرسه
مشکل داشتن با دوستان و یا آزار دیدن از سایر بچه‌ها
تغییر مدرسه یا نقل مکان یا مشکلات خانوادگی
تغییرات جسمی مثل بلوغ در فرزندان
مشکلات و مسائل مالی
گوش دادن به رویدادهای فاجعه آمیز در اخبار
زندگی در مناطق نا امن و جنگ زده

در زمان استرس کودک شما بیشتر از هر زمان دیگر نیاز به حمایت شما دارد

شاید کودکان از استرسی که دچارش هستند اطلاعی نداشته باشند، چون از وجود چنین حالتی بی‌اطلاع هستند ولی والدین می‌توانند با دیدن علائم و نشانه‌های فیزیکی و احساسی، از وجود استرس کودکانشان آگاه شوند. از جمله نشانه‌های فیزیکی استرس عبارتند از:

کاهش اشتها یا تغییرات غذایی کودک دل دردهای بی‌دلیل به وجود آمدن یک عادت عصبی مثل ناخن جویدن عدم تمرکز نشانه‌های جسمی خاص بدون وجود بیماری یا مشکل خاصی کابوس‌های شبانه شب ادراری جمع کردن وسایل بی‌ارزش و غیر عادی اختلال در خواب کودک نشانه‌های رفتاری یا احساسی و تغییر مداوم خلق نگرانی و اضطراب بروز و شدید شدن شدن ترس‌ها (ترس از تاریکی، ترس از تنهایی) وابستگی به والدین ناتوانی در کنترل احساسات رفتار توام با پرخاشگری لجبازی عدم علاقه به مشارکت در کارهای خانه یا مدرسه بروز رفتارهای نامتناسب با سن و سال کودک

درمان استرس در کودکان

والدین می‌توانند برای درمان استرس در کودکان از مهارت‌های زیر استفاده کنند:

در مورد استرس با کودکتان حرف بزنید

سعی کنید احساس ناخوشایند او را به زبان بیاورید و در مورد آن حرف بزنید. کودک را مقصر ندانید، با او همدردی و همدلی کنید و به کودک خود نشان دهید که مشکلش را میفهمید و میخواهید برای حل آن مشکل به او کمک کنید.

سعی کنید مهارت‌ها و تکنیکهای حل مسئله و مدیریت استرس را به کودک یاد دهید

به حرف‌های کودکتان گوش دهید

به حرف‌های کودکتان با دقت و توجه و علاقه گوش دهید. از مقصر دانستن و نصیحت کردنشان خودداری کنید و برای حل مشکلات فرزندانتان وقت بگذارید و از او سوالاتی در مورد مشکلش بپرسید تا بتوانید به طور کامل بفهمید که مشکلش چیست.

احساس خودتان را در مورد استرس کودکتان بروز دهید

نسبت به مشکلی که فرزندتان تجربه می‌کند، واکنش نشان دهید. ابراز احساسات شما باعث می‌شود که کودک حمایت شما را درک کند. این نکته مخصوصا زمانی مهم است که کودکان دچار استرس هستند.

احساس کودک را با کلمات بیان کنید

بسیاری از کودکان نمی‌توانند احساساتشان را از طریق کلمات مطرح کنند. شما می‌توانید با استفاده از کلماتی مانند عصبانی، ناراحت، ناامید در وصف حال او استفاده کنید. بیان احساسات در قالب کلمات باعث می‌شود که کودک حالات احساسی خود را بشناسد و بتواند آنها را نامگذاری و درک کند. کودکان می‌توانند با قدرت کلمات، احساسات خود را بیان کنند و دیرتر عصبانی و ناراحت شوند.
به فرزندتان کمک کنید تا به کارهایش فکر کند. کودک را به ارائه راه کارهایی بر حل مشکل تشویق کنید، از راه حل‌های خوب حمایت کنید، مشارکت فعال کودک باعث به وجود آمدن اعتماد به نفس او می‌شود.

مشکل را بزرگ نکنید

سعی کنید با حرف زدن و گوش دادن به کودک، استرس او را کم کنید نه اینکه مشکلش را بیش از حد بزرگ کنید.

عامل استرس را محدود کنید

اگر موقعیت‌های خاصی باعث استرس کودک می‌شود، سعی کنید آن موقعیت‌ها را برایش هموار یا محدود کنید.

حامی و همراه کودکتان باشید

در زمان استرس کودک شما بیشتر از هر زمان دیگر نیاز به حمایت شما دارد. پس اگر می‌بینید کودکتان استرس دارد و سرحال نیست و روز خوبی نداشته، سعی کنید که با او همراه باشید، فیلم ببینید، کیک بپزید، قدم بزنید، کارها و بازی‌های شاد و سرگرم کننده انجام دهید.

صبور باشید

به جای اینکه خودتان بار تمام مشکلات فرزنانتان را به دوش بکشید، مهارت‌ها و تکنیکهای حل مسئله و مدیریت استرس را به او یاد دهید تا بتواند در فراز و نشیب‌های زندگی، بدون حضور شما واکنش‌های درستی داشته باشد.

سعی کنید با حرف زدن و گوش دادن به کودک، استرس کودک را کم کنید

در ادامه پیشنهادهای کاربردی دیگری در مورد استرس کودکان به شما ارائه می‌دهیم:

در خانه فضای آرام و قابل اعتماد ایجاد کنید. کودکان از رفتارهای شما الگو می‌گیرند، پس سعی کنید خودتان استرستان را مدیریت کنید و الگوی خوبی برای او باشید. در مورد برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های کودکان خود دقت به خرج دهید که متناسب با سن و سال کودکتان باشد. در مورد تغییراتی که قرار است در زندگیش پیش بیاید، پیش تر با او حرف بزنید. تغییراتی مثل نقل مکان یا تغییر شغل و … ابتدا خودتان مهارت گوش دادن را یاد بگیرید. بدون نقد و دادن راه حل و بدون نصیحت، فقط به حرف‌های کودکتان گوش کنید. به جای تنبیه، کودکتان را تشویق کنید تا از این طریق به ارزش‌های خودش پی ببرد. به کودکتان قدرت انتخاب دهید. کودک شما هر چه بیشتر احساس کنترل بر شرایط را داشته باشد، در روبرو شدن با مشکلات و استرس‌ها بهتر عمل خواهد کرد. کودکتان را تشویق به فعالیت‌های بدنی کنید. سعی کنید استرس‌ها و مشکلات کودک را تشخیص دهید. اگر علائم استرس در کودکتان از بین نرفت و یا کم نشد می‌توانید از یک مشاور کمک بگیرید. هر چه سن کودک کمتر باشد، اثرات منفی فشار روانی و استرس روی آنها بیشتر می‌شود. چه زمانی می‌توانیم از کمک مشاور استفاده کنیم:

اگر مدام به حجم افسردگی، ناراحتی و گوشه گیری فرزندتان اضافه می‌شود، اگر کودکتان در برقراری رابطه با اعضای خانواده یا فامیل یا همسالانش دچار مشکل است. اگر کودک شما توانایی کنترل رفتار خود از قبیل خشم و عصبانیت را ندارد، می‌توانید از وجود مشاور بهره‌مند شوید.

مطالب مرتبط: آشنایی با علائم استرس در کودکان

نحوه برخورد با کودکان لجباز دوساله

قصه درمانی برای کودکان خجالتی