1 درصد اقتصاد برابر 100 درصد فرهنگ!

اشاره: مسأله فرهنگ و مصائبی که در طول نزدیک به یک دهه مدیریت نولیبرالیستی نومحافظه‌کاران در کشور به‌وجود آورد از آنجایی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدنه مردمی امروز در کنار مشکلات شدید فرهنگی، با مشکلات اقتصادی روبرو هستند. مشکلات اقتصادی به‌عنوان ضامن کشیده شده نارنجکی است که اگر زودتر به‌جای خود بازنگردد، آثار مصیبت‌بار و غم‌انگیز زیادی را برای مردم به‌دنبال خواهد داشت.

از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی اصغر دشتی، مشاور فرهنگی سازمان اقتصاد مقاومتی کشور و عضو هیأت مدیره مؤسسه فرهنگی-تحقیقاتی امیرالمؤمنین به بررسی مسائل فرهنگی و اولویت‌های پیش روی دولت سیزدهم پرداختند.

رسا ـ از نظر شما اولویت‌های فرهنگی پیش روی دولت سیزدهم کدام است؟

قدم اول بستر سازی مناسب برای فعالیت‌های فرهنگی است؛ یعنی شما تا یک فضای مناسبی را برای اجرای امور فرهنگی نداشته باشید، نمی‌توانید کار فرهنگی کنید. این بستر متشکل از افراد فرهنگی، جامعه هدف، ابزار انتقال فرهنگ و محتوای کار فرهنگی در جامعه است که همه این‌ها باید با همدیگر دیده شود. ما باید شرایطی را فراهم کنیم که در ابتدا فعالان فرهنگی از آموزش‌های بسیار مناسبی برخوردار باشند و دسترسی آن‌ها به منابع فرهنگی، دورنما و دیدگاهشان نسبت به مسأله فرهنگ دیدگاهی مترقی و عالی باشد که می‌توان این دیدگاه را کاملاً فهمید. مشخصه و مؤلفه این دیدگاه آن است که دغدغه افراد را در این زمینه ببینیم.

بینش فعالان فرهنگی را از میزان دغدغه‌شان می‌توان فهمید. امیرالمؤمنین، حضرت علی در خطبه ۳۴ نهج البلاغه، حقوق جامعه بر خودشان و حقوق خودشان بر گردن جامعه را بیان می‌کنند. این خطبه در راسای فعالیت‌های فرهنگی دولت می‌تواند کمک کار باشد. ایشان چند حق را می‌شمارد که یکی از آن‌ها این است که حاکم امعه باید جامعه را به‌سمت رشد هدایت کند. رهنمود‌های فرهنگی را که در دولت آقای رئیسی می‌توانیم داشته باشیم، کما اینکه هر سه قوه تحت امر رهبر معظم انقلاب هستند و هر سه علی الظاهر هم رأی و هم مبنا هستند، بهترین فرصت است که در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران و سند تنظیمی رهبر معظم انقلاب می‌توانیم مؤلفه‌های فرهنگی را بیرون بکشیم و سپس با توجه به بستر مناسب، آن‌ها را در جامعه اجرایی کنیم.

قدم اول این است که فعالان فرهنگی ما دغدغه‌مند باشند. درحال‌حاضر تا دلتان بخواهد نهاد‌هایی داریم که رسالتشان کار فرهنگی است؛ اما وقتی دقت می‌کنیم همه دغدغه فرهنگی را در عمل جلو نمی‌برند و بینش مناسبی درباره فرهنگ ندارند. رهبر انقلاب فرمودند مسأله فرهنگ آن چیزی است که من جانم را در ازایش می‌دهم. در جنگ نرم می‌گویند اگر ملتی را می‌خواهید نابود کنید، لازم نیست اسلحه دست بگیرید؛ بلکه شما کتاب‌ها و فرهنگ‌ها را از آنان بگیرید و هر چقدر نسل‌های بعدی نسبت به فرهنگ خودشان بی‌اطلاع باشند، شکننده‌تر خواهند شد؛ بنابراین شما می‌بینید بعد از ۱۴۰۰ سال نسلی به‌وجود آمد که خودش را به منابع اصیل اهل بیت وصل کرد، همان شعار هیهات امام حسین (ع) را فریاد زدند و وقتی که ملت ما توانست با فرهنگ اصیل خود ارتباط بگیرد، قدرت‌های دنیا را به زانو در آوردند.

نکته بعدی جامعه هدف است که در بسترسازی فرهنگی بسیار اهمیت دارد. شناسایی درست و استقرای تام از مخاطبان در مورد مسائل فرهنگی باید شکل بگیرد. موضوع حاضر باید در جامعه مسؤولین، دیده شود که ما با چند طیف روبرو هستیم. در مسأله فرهنگی شما با چند طیف روبرو هستید و نمی‌توانید برای همه یک نسخه تجویز کنید. بعضاً مخاطب شما قشر دانش آموز هستند که باید برنامه‌ریزی‌های مدون و مفصلی برای آن‌ها داشت.

دشمن در طرح ۲۰۳۰ از ابتدا جامعه هدف خود را کودکان قرار داده‌اند که بزودی به جوانان و پدران کشور تبدیل می‌شوند که می‌توانند الگوی تربیتی خود را نسل به نسل انتقال بدهند؛ بنابراین روی جامعه هدف خودشان کار کرده اند. ما به‌عنوان دغدغه‌مندان فرهنگی، چه‌قدر روی این مسأله کار کرده‌ایم؟ سردار سلیمانی در وصیت‌نامه خودشان می‌نویسند که فرزندان‌تان را با تصاویر شهدا و آرمان‌های شهدا آشنا کنید. قدم اول شخصیت سازی در انسان دوران کودکی است که اگر در جامعه ما فعالان فرهنگی این دغدغه را به‌جد دنبال کنند و در جامعه هدف، مفاهیم، محتوا و ابزار مناسب برای این جامعه هدف را محیا کنند و طبق آموزه آن‌ها ورود کنند، می‌توان چشم انداز خوبی را در سال‌های آتی درباره مسائل فرهنگی به نظاره نشست.

نکته دیگر این است که باید رفاه همگانی، امکانات و آسایش همگانی باید از سوی دولت حاکم شود. جوان امروز وقتی می‌خواهد به سمت اشتغال برود، با مسأله کمبود شغل روبروست. این خود، یکی از بستر‌های جدی مسائل فرهنگی به‌شمار می‌رود. وقتی می‌خواهد ازدواج کند با مشکلات، مصائب و هزینه‌های سنگین روبرو می‌شود. تا این مسائل حل نشود، مسائل فرهنگی اثر نخواهد داشت. امروز دولت به‌عنوان سردمدار مسأله فرهنگی، یکی از بزرگترین کار فرهنگی که می‌تواند انجام بدهد این است که رفاه همگانی را طبق خطبه ۳۴ نهج البلاغه ایجاد کند.

من چند روز قبل همراه آقای رئیسی در سیستان بودم و از نزدیک برخی خانواده‌ها و زندگی‌ها را می‌دیدیم. جوان‌هایی که هم آب کشاورزی آن‌ها قطع شده است که نه می‌توانند زندگی کنند و نه به صیادی بپردازند. مسائل دیگری نیز از نظر اقتصادی برای آن‌ها به‌وجود آمده بود. حال اگر من روحانی بروم هرچقدر برای این افراد از مسائل فرهنگی صحبت کنم، تأثیری نخواهد گذاشت.

ابزار نشر فرهنگ موضوع دیگری است که باید بحث شود. باید ببینیم چقدر این ابزار در جامعه ما جدی گرفته شده است؟ دشمنی که بعد از شکست در جنگ تحمیلی اعلام کرد که ما تا ۲۰ سال آینده به اتاق خواب فرزندان ایرانی نیز نفوذ می‌کنیم؛ اما کسی شاید آن‌قدر که باید جدی نگرفت؛ ولی آن‌ها با ابزار نشر فرهنگی، نفوذ خود را انجام داده‌اند. امروز همین فضای مجازی، گوشی‌های هوشمندی که در دستان فرزندان ماست، ابزار انتقال فرهنگ به‌شمار می‌رود.

رهبر انقلاب فرمودند که اگر من رهبر نبودم، دوست داشتم رئیس فضای مجازی باشم. الآن شما ببینید که ما در پدافند غیرعامل امروز بحث می‌کنیم که در فضای مجازی چقدر نیرو‌های ارزشی و ارزشمند ما فعال هستند و دولت چه تخصیصاتی را برای این فضا در نظر گرفته تا فعالان فرهنگی، با کمترین هزینه‌ها و با بسته‌های محتوایی این افراد را مدیریت کنند تا این دوستان بتوانند از ابزار روز استفاده کنند. در حالی که تأثیر گذاری انیمیشن، موشن گرافی و ... بیشتر است، چقدر مورد توجه قرار دارد؟

چهارمین نکته در بحث فرهنگی، محتواست. امام صادق فرموده‌اند که اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را می‌فهمیدند، از ما تبعیت می‌کردند؛ چرا این زیبایی‌های کلام کشف نمی‌شود؟ برای مثال حضرت علی در باب کار و کارگری، با این که امام جامعه هستند؛ ولی کار کردن را عار نمی‌دانند. این خود نوعی فرهنگ است. در موضوعات مختلف فرهنگی ازدواج و ... می‌توانید به سیره اهل بیت اشاره کنید.

به‌طور خلاصه اولویت‌های فرهنگی دولت آقای رئیسی در موضوع ایجاد اشتغال، تسهیل بحث معیشت، اسکان و مسائل اقتصادی مردم که تبدیل به معضلات زندگی آن‌ها شده بپردازد. با آماده کردن زندگی معیشتی مردم، گوش‌هایشان شنوا می‌شود. پیامبر وقتی می‌خواستند اهل، عیال و خانوادۀ خودشان را به اسلام دعوت کنند، در قدم اول، ناهار مفصلی تدارک می‌بینند و پس از ناهار رسالت خودشان را ابلاغ می‌کنند.

دولت آقای رئیسی با اصلاح معیشت، اشتغال‌زایی، مسائل اسکان مردم، تسهیل ازدواج و بالابردن ولو ۲۰ درصد سطح رفاه مردم که به‌عقیده من حتی اگر ۱ درصد در بحث معیشت مردم پیش برویم ۱۰۰ درصد در بحث فرهنگ جلو رفته‌ایم.

رسا ـ چالش‌ها و فرصت‌های فرهنگی کدام هستند؟

چالش‌ها همواره حتی در زمان حضرت علی (ع) در مقابل کار فرهنگی بوده است. یک موقع ممکن است چالش‌ها، چالش‌های اجتماعی باشد. چالش‌ها ممکن است یک موقع از عوامل بیرونی و در جای دیگری از عوامل درونی نشأت بگیرد. دین گریزی یکی از چالش‌هایی است که ما در حال حاضر با آن روبرو هستیم. در دین گریزی علل و عوامل مختلفی بیان می‌شود که چرا مردم دین گریز شده‌اند و چرا اعتقادات آن‌ها مانند سابق نیست؟

پیامبر در حدیثی آفت دین را سه چیز دانستند؛ اول فقیه فاجر است. دین‌داری که خودشان اهل فسق و فور هستند. مردم از کسانی که داعیه انقلابی‌گری دارند، انتظار اختلاس، ویژه خواری، سبک زندگی‌های آن‌چنانی و ... ندارند. رهبر انقلاب در ابتدای آغاز به کار دولت فعلی فرمودند که مردم این چنین رفتار‌ها را نمی‌توانند تحمل کنند. وقتی کسی که خودش نماد فقه، نماد اسلام و نماد انقلاب اسلامی است اهل فجور و فسق باشد، مردم بیزار می‌شوند. یکی از نکاتی که در دولت سیزدهم مورد توجه قرار داشته این است که عزیزان از سلامت اجتماعی برخوردار باشند.

دومین آفت دین که خیلی می‌تواند مردم را دین گریز کند، امام جائر است. آن مسؤولی که اهل ظلم و ستم باشد. نباید مردم را به بورس دعوت کنند و سرمایه مردم را بزور بالا بکشند و سپس بورس را زمین بزنند. این اتفاقات مردم را دین گریز و نسبت به همه چیز حتی خدا و پیامبر بی‌اعتقاد می‌کند. در یکی دو هفته‌ای که دولت به‌کار افتاده من خودم شاهد بوده‌ام که بیشتر مسؤولین دلسوزانه با مردم تعامل می‌کنند و مسائل آن‌ها را حل کرده‌اند. اینکه مسؤولان ما با مردم خاکی و متواضعانه برخورد می‌کنند و مشکلات مردم را حل می‌کنند، یک امر فوق العاده است.

سومین آفت دین مجتهد جاهل است. مجتهد جاهل یعنی فعالانی که نمی‌دانند باید چه کاری را انجام دهند. الآن ما چقدر جوان‌های درس خوانده و مدیران بالقوه‌ای داریم که در روستا و شهرستان‌های خودشان حضور دارند و هزینه‌های کلانی برای تحصیل خود داده‌اند؛ اما جاهل به این عنوان بودند که داشته خودشان را باید در کجا استفاده کنند؟ باز فرصت این است که در دولت می‌توانند با شناسایی این افراد که مجتهد هستند؛ اما نمی‌دانند باید چه کاری انجام دهند را شناسایی کنند و از آن‌ها استفاده لازم را کنند. البته باید این افراد خودشان را به‌درستی معرفی کنند. حضرت یوسف وقتی نزد عزیز مصر و فروانروای مصر می‌رود خودش را معرفی می‌کند و این نیست که کنج عزلتی بگزیند.

رسا ـ چه راهکار‌ها و راه حل‌های کوتاه مدت و میان مدت برای دوران ریاست جمهوری آقای رئیسی جهت رسیدگی به مسائل فرهنگی وجود دارد؟

در مسائل اقتصادی، بنگاه‌های زودبازده اقتصادی را می‌توانند به مردم اطلاع بدهند. در برنامه‌های مختلف، فرصت‌های مشارکت مردمی، اشتغال و نظیر این‌ها را می‌توانند در جامعه به‌صورت ضربتی به مردم اطلاع رسانی کنند تا مردم پای کار بیایند. وقتی بحث اقتصاد حل بشود، در موضوع فرهنگ نیز مشکلات و مسائل حل می‌شود. خود دولت می‌تواند با امکاناتی که دارد در موضوع فرهنگ سازی ازدواج وارد شود و می‌توانند خیلی از زمین‌های دولتی را که در اختیار دولت وجود دارد را به‌صورت کاملاً ضربتی در هر شهری، خانه‌هایی تحت عنوان خانه‌های ازدواج آسان بسازند و تا مدتی که بتوانند مستقل شوند، از این منازل استفاده کنند.

اما اینکه این فرهنگ جا بیفتد که این منازل برای ازدواج آسان است، رویه ازدواج آسان باید احیا شود که یک ساله هم می‌توان به‌نتیجه رسید. اگر هم خوب عمل کنند نیز می‌توانند هشت سال از این موضوع بهره بگیرند. البته اگر مردم دولت بعدی را نیز هم‌طریق و هم‌مسیر انتخاب کنند شاهد ادامه پیدا کردن این اتفاق خواهیم بود.

در موضوع تربیت و آموزش دانشگاه‌های ما به‌خاطر کنکور سدی در مقابل پیشرفت جوان‌ها شده‌اند. نظام آموزشی ما می‌تواند یا با هوشمندتر کردن کنکور و یا حتی با حذف آن به جوان‌ها کمک کند؛ چرا که به این شکل فرهنگ آموزش، تعلیم و تعلم در جامعه جان تازه‌ای می‌گیرد و هرکسی چه بسا با اینکه سنی از آن‌ها گذشته باشد، اقبال نسبت به دانشگاه نشان بدهند. سود آن نیز هم به نفع میهن خودمان است که جامعه باسواد‌های ما گسترش یابد و هم سود مالی در دریافت شهریه‌های دانشگاهی فوق العاده می‌شود. الآن با روندی روبرو هستیم که فضای دانشگاهی ما زیاد است؛ اما متقاضی به اندازه آن فضا نداریم.

برنامه دیگری که می‌توان دنبال کرد، همان موضوع گشت ارشاد مسؤولان است. به این‌شکل مسائل، مشکلات و حواشی که ممکن است برخی رفتار‌های مسؤولان به‌وجود آورد، شناسایی شده و برخورد لازم با آن‌ها صورت بگیرد.

رسا ـ آیا دولت سیزدهم به تنهایی می‌تواند مسائل فرهنگی را حل کند؟

قطعاً مسائل فرهنگی با توجه به نیاز به بستر سازی که بیان کردم؛ تنها دولت نیست. بلکه نهاد‌های مختلف حاکمیتی باید پای کار باشند. برای مثال فردا روزی دولت بخواهد یک کار فرهنگی انجام بدهد و برخی نمایندگان مجلس بخواهند ایرادات غیر معقول بگیرد و پیاپی موانع مختلفی را در پیش مصوبات دولت ایجاد کند، قطعاً این موضوع شدنی نیست. باید سه قوا در کنار هم باشند و در کنار هر سه قوه تمام نهاد‌های انقلابی و حاکمیتی، هم مسیر و با دغدغه پیگیر مسائل باشند.

دولت سیزدهم و شخص رئیس جمهور با توجه به اختیار بسیار زیادی که دارد، نقش بسیار مهمی را نیز برعهده دارد. آنچه قوه مجریه بخواهد، هم اثرش قابل مشاهده و هم تأثیر گذاری آن در جامعه فوق العاده است.

رسا ـ ممنون از فرصت و مطالب خوبی که در اختیار ما قرار دادید.