علامه حسن زاده آملی درگذشت. علامه حسن زاده آملی عالم بزرگی بود. مردم علامه حسن زاده آملی را دوست داشتند. علامه حسن زاده آملی آثار فاخری دارد.

به گزارش خبر نگار ایمنا، علامه حسن زاده آملی در اواخر سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در آمل متولد و در حجر کفالت و تحت مراقبت پدر و مادری الهی، بزرگوار و اهل یقین، تربیت و از پستان پاک مادری عفیفه صدیقه طاهره و پاک از ارجاس حین الولادهکه پستان معرفت و اخلاص و صداقت بود، پرورش یافت.

در حالی که شش ساله بود به مکتبخانه در محضر معلم روحانی شرفیاب شد و خواندن و نوشتن یاد گرفت و تعدادی از جزوات متداول در مکتبخانه‌های آن زمان را خواند تا اینکه در خردسالی تمام قرآن را به خوبی یاد گرفت.

پس از آن وارد دوره ابتدایی شد. تاریخ ورود وی به حوزه علمیه مهرماه سال ۱۳۲۳ هجری شمسی بود.

تحصیلات کتب ابتدائیه را که در میان طلّاب علوم دین معمول و متداول است از نصاب الصبیان و رساله عملیه فارسی آیه الله سید ابوالحسن اصفهانی گ و کلیات سعدی، گلستان سعدی و جامع المقدمات و شرح الفیه سیوطی و حاشیه ملأ عبدالله بر تهذیب منطق و شرح جامی بر کافیه نحو و شمسیه در منطق و شرح نظام در صرف، مطوّل در معانی و بیان و بدیع و معالم در اصول، تبصره در فقه و قوانین در اصول تا مبحث عام و خاص را در آمل که همواره از قدیم الدهر واجد رجال علم بوده، از محضر مبارک روحانیون آن شهر آیات عظام و حجج اسلام محمد آقا غروی و آقا عزیزالله طبرسی و آقا شیخ احمد اعتمادی و آقا عبدالله اشراقی و آقا ابوالقاسم رجایی فرا گرفت و از حضرت آیه الله عزیزالله طبرسی تعلیم خط می‌گرفت تا اینکه خودش در آمل چند کتاب مقدماتی را تدریس کرد.

مهاجرت به تهران

در شهریور ۱۳۲۹ هجری شمسی به تهران آمد و چند سالی در مدرسه مبارک حاج ابوالفتح (رحمه‌الله علیه) به سر برد و باقی کتب شرح لمعه از عام و خاص قوانین تا آخر جلد آن را در محضر آیت الله آقا سید احمد لواسانی فرا گرفت.

در محضر علامه شعرانی و بعد از آن چندین سال در مدرسه مبارک مروی به سر برد و با راهنمایی آیت الله حاج شیخ محمد تقی آملی به محضر مبارک علامه حاج میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی رسید.

تدریس

برخی از دروسی که حضرت علامه حسن زاده آملی تدریس می‌کرد به شرح زیر است:

تدریس چهار دوره اشارات با شرح خواجه که در هر دوره‌ای با تصحیح دقیق و تعلیقات وشرحی محققانه همراه بوده است.

تدریس مصباح الانس به مدت هشت سال در حوزه علمیه قم برای چندین نفر از عزیزان به خصوص جناب عارف واصل حضرت حجت الاسلام سمندری نجف آبادی و جناب عارف واصل حضرت آقای دکتر امامی نجف آبادی و دوره دوم تدریس آن نیز در تاریخ ۲۴/‌۰۷/‌۱۳۷۰‬ آغاز شد که تا صفحه ۴۹ این کتاب به طبع انتشارات فجر در طی ۱۸۴ جلسه ادامه یافت و در تاریخ ۲۶/‌۱۱/‌۱۳۷۱‬ با کسالت وی تعطیل شد.

تدریس شرح فصوص الحکم قیصری چهار دوره که برای شاگردان املاء می‌فرمود و آنان می‌نوشت.

تدریس یک دوره کامل شفا شیخ رئیس که در ضمن تدریس از روی چندین نسخه تصحیح شده و تعلیقات و حواشی نمود.

تدریس چهار دوره تمهید القواعد در حوزه علمیه قم که هر دوره‌اش حدود چهار سال به طول انجامید.

تدریس «اُکَر مانالاؤس» که مدت سه سال در حوزه علمیه قم بطول انجامید.

تدریس دو کتاب «اُکَر ثاوذوسیوس و مساکن» به تحریر خوجه طوسی.

تدریس اصول اقلیدس.

تدریس دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی.

وی در مدت اقامت در تهران طی سیزده سال یا بیشتر همراه با اشتغال به تحصیل علوم از آن محاضر عالیه طبق روش معهود و سیره جاریه بین علمای روحانی به تعلیم و تدریس در مدارس (حوزه علمیه) روحانی نیز اشتغال داشت.

مهاجرت از تهران به قم

در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی به قصد اقامت در قم، تهران را ترک گفته و پس از ورود به قم، آغاز به تدریس معارف حوزوی و فنون ریاضی نمود. وی در قم نزد سید محمدحسین طباطبایی و به سفارش وی از سید محمدحسن الهی طباطبایی استفاده برد. حسن‌زاده آملی به مدت ۱۷ سال از دروس سید محمدحسین طباطبایی بیشترین بهره‌ها برد.

دیدگاه‌ها

وی معتقد بود که وحدت وجود از مهمات مسائل توحیدی است. صوفیه و عرفاً و متشرعه و اصحاب حدیث، حتی فرنگی‌ها هم عده‌ای در این مسئله وارد شده‌اند. وی در معنای وحدت وجود گفته بود که «در عالم یک حقیقت موجود است و آن خداست، و موجودات دیگر قابل اینکه به آن‌ها چیز گفته شود نیستند؛ زیرا موجود آن است که اثر داشته و کار از او ساخته باشد. وقتی مقایسه کنیم می‌بینیم که موجودات دیگر کاری نمی‌توانند بکنند مگر به اذن خدا.»

وی بر این باور است که قرآن و برهان و عرفان از هم متمایز و جدا نیستند.

حسن زاده آملی در تبیین آثار عرفانی عمیق همچون اشعار از خط تعادل عدول نمی‌کنند. در مراتب سلوکی نیز اصل نزد وی بر اعتدال بود.

از نگاه دیگران

در ۱۹ خرداد ۱۳۹۰ از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی قم، طی مراسمی از تلاش‌ها و خدمات علمی حسن حسن‌زاده آملی تجلیل شد. در این مراسم، عبدالله جوادی آملی، شخصیت علمی حسن‌زاده آملی را ستود و گفت: «ایشان از حکمای ذوفنون معاصر به‌شمار می‌رود.»

میرزا ابوالحسن شعرانی درباره وی می‌نویسد: «مولانا الاجلّ الموفق نجم الدین و نور الصبایه و مصباح العلم و شمس الهدایه شیخ حسن آملی معروف به حسن‌زاده در علم قرآن؛ لفظ و معنایش، باطن و ظاهرش، قرائت و کتابتش و دیگر امور متعلق به آن بر اقران خویش فائق و در تتبع احادیث و علوم ادبی مورد نیاز در آن بر غیر خویش برتر گشته است. کلمات کتاب شریف کافی را ضبط کرده و آن را به نحوه شگفت‌آور اعراب‌گذاری کرده‌است. در علم نجوم و ریاضیات وابسته ید طولایی دارد و در استخراج افلاک و کسوفین دارای مهارت است. وی در علوم شرعیه عقلیه و نقلیه سوار کار ماهر میدان مسابقه است. من وی را بر استنباط فروع از اصول توانا دیدم و به وی اجازه دادم روایاتی که نقل آن برای من صحیح است، از من روایت نماید.»

آثار

حسن‌زاده آملی دارای آثاری در زمینه‌های فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، حکمت دینی، کلام، حدیث و رجال، تفسیر قرآن، ریاضیات و نجوم، ادبیات عربی و فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و باطنی است. آثار حسن‌زاده آملی به تفکیک موضوعی:

عرفانی

الهی نامه تصحیح رساله مکاتبات تصحیح و تعلیق تمهید القواعد تصحیح و تعلیق رساله تحفه الملوک تصحیح و تعلیق شرح فصوص خوارزمی تصحیح و تعلیق شرح فصوص قیصری رساله انّه الحق رساله‌ای در سیر و سلوک رساله لقاءالله رساله مفاتیح المخازن رساله نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور شرح طائفه‌ای از اشعار و غزلیات حافظ شرح فصوص الحکم عرفان و حکمت متعالیه قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارد کلمه علیا در توقیفیت اسماً مشکات القدس علی مصباح الأنس منشئات وحدت از دیدگاه عارف و حکیم ولایت تکوینی

فلسفی

الاصول الحکمیه الحجج البالغه علی تجرد النفس الناطقه النور المتجلّی فی الظّهور الظّلّی ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات تصحیح و تعلیق شفا تصحیح و تعلیق اشارات تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام تقدیم و تعلیق راسله اتحاد عاقل به معقول دررالقلائد علی غررالفرائد دروس اتحاد عاقل به معقول رساله اعتقادات رساله العمل الضابط فی الرّابطی و الرابط رساله‌ای در اثبات عالم مثال رساله جعل رساله رؤیا رساله مثل رساله نفس الأمر رساله نهج الولایه رساله فی التضّادّ صد کلمه عیون مسائل نفس و سرح العیون فی شرح العیون گشتی در حرکت گنجینه گوهر روان معرفت نفس مفاتیح الأسرار لسلّاک الاسفار من کیستم نثرالدّراری علی نظم اللئالی نصوص الحکم بر فصوص الحکم

کلامی

تقدیم و تصحیح و تعلیق رساله قضا و قدر محمد دهدار تقدیم و تصحیح و تعلیق کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد رساله حول الرؤیه رساله خیر الاثر در رد جبر و قدر رساله فی الامامه فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب ربّ‌الارباب

تفسیری

انسان و قرآن تصحیح خلاصه تفسیر المنهج الصادقین

روایی

انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه تصحیح سه کتاب ابی الجعد، نثراللئالی، طبّ الائمه تصحیح نهج البلاغه تکمله منهاج البراعه رساله‌ای در اربعین شرح چهل حدیث در معرفت نفس مصادر و مآخذ نهج البلاغه

رجالی

اضبط المقال فی ضبط اسماً الرجال وجیزه‌ای در ترجمه و شرح زندگی علامه طباطبایی قدس سرّه

فقهی

تعلیقات علی العروه الوثقی مجیزه‌ای در مناسک حج

ریاضی و هیوی

استخراج جداول تقویم تصحیح و تعلیق اکر مانالاوس تصحیح و تعلیق الدّر المکنون و الجوهر المصون تصحیح و تعلیق تحریر اقلیدس تصحیح و تعلیق تحریر اکر ثاوذوسیوس تصحیح و تعلیق تحریر مجسطی تصحیح و تعلیق تحریر مساکن ثاوذوسیوس تصحیح و تعلیق شرح بیرجندی بر بیست باب تصحیح و تعلیق شرح بیرجندی بر زیج الغ بیک تصحیح و تعلیق شرح چغمینی تعلیقه بر رساله قبله مولی مظفر دروس معرفت اوفاق دروس معرفه الوقت و القبله دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی رساله‌ای پیرامون فنون ریاضی رساله‌ای در مطالب ریاضی رساله ظلّ رساله میل کلی رساله تعیین سمت قبله مدینه رساله تکسیر دایره رساله فی الصبح و الشفق رساله فی تعیین البعد بین المرکزین و الاوج شرح زیج بهادری شرح قصیده کنوزالاسماء سی فصل در دایره هندیه

ادبی

امثال طبری تصحیح کلیله و دمنه تصحیح گلستان سعدی تصحیح و اعراب اصول کافی تعلیقه بر باب توحید حدیقه الحقیقه تعلیقه بر قسمت معانی مطوّل دیوان اشعار (کتاب «تنظیم و تصحیح دیوان اشعار علامه حسن‌زاده آملی» مجموعه‌ای است از اشعار وی که توسط سید سعید هاشمی جمع‌آوری شده و انتشارات «الف. لام. میم» آن را منتشر کرده‌است. قصیده ینبوع الحیات مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین علیه السّلام تقدیم و تصحیح و تعلیق نصاب الصبیان

آثار متفرقه

تقدیم و تصحیح و تعلیف خزائن ده رساله فارسی کشکول مجموعه مقالات مصاحبات هزار و یک نکته هزار و یک کلمه رساله رموز کنوز

دروس معرفت نفس

کتاب دروس معرفت نفس حسن‌زاده آملی که حاوی ۱۵۳ درس است و در آن مباحث خودشناسی، شناخت قوای انسانی، اثبات مقام تجرد و فوق تجرد نفس، نحوه ارتباط نفس و بدن، علم، سنخیت بین علم و ظرف آن، منطق، نقد مذهب مادیون، عالم ماده عالم خیال و عالم عقل، خواب - تعبیر و تأویل خواب، اتحاد علم و عالم و معلوم، فرق انسان و حیوان و نبات، عقل کل و نفس کل، کمال اول و کمال ثانی، عقل عملی و عقل نظری، ملائکه، انسان کامل، روح بخاری و روح انسانی، علم و عمل، معرفت فکری و معرفت شهودی، تکامل برزخی، معاد و قیام مورد بررسی قرار گرفته است.

اشعار

حسن‌زاده آملی در همان سن و سال کم به مطالعه کتاب‌های گلستان و بوستان سعدی و بهارستانِ جامی روی آورد. یکی از آثار حسن‌زاده آملی دیوان اشعار است که حدود پنج هزار بیت دارد و در قالب‌های غزل، رباعی، قصیده و ترجیع بند سروده شده‌، اما بیشتر اشعار در قالب غزل و در خصوص سیر و سلوک عرفانی است. دیوان اشعار حسن‌زاده به سبک شاعران گذشته همچون حافظ، مولوی و محمود شبستری سروده شده است.

درگذشت

حسن زاده آملی صبح سوم مهرماه سال ۱۴۰۰ به علت بیماری ریوی در بیمارستان بستری شد و شب هنگام درگذشت.