سوآپ گاز چیست؟

معنی لغوی سوآپ این است که دولت یا بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از همسایگان دریافت می‌کنند و در مرز دیگر به افراد مورد نظر آنان تحویل می‌دهند. مهم ترین مزیت سوآپ را می‌توان اثبات امنیت و توانایی کشور در انتقال انرژی دو کشور مختلف دانست. سوآپ با ترانزیت و انتقال گاز با خط لوله تفاوت دارد. در 100 روز نخست دولت سیزدهم قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران به امضا رسید. در ادامه درباره سوآپ گازی کامل بدانید.

به گزارش رکنا، نرسی قربان می‌گوید: قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز ترکمنستان اتفاق خوبی بود و امکان افزایش نیز دارد؛ شاید ایران بتواند بازارهایی را نیز به واسطه خط لوله و ال‌ان‌جی در آینده به بازارهای صادراتی گاز خود اضافه کند اما برای تبدیل ایران به هاب گاز منطقه دیگر دیر شده است.

در ادامه گفت وگوی روزنامه ایران با کارشناس انرژی در ۱۴ آذر می خوانیم: در ۱۰۰ روز نخست دولت سیزدهم قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران به امضا رسید که این قرارداد از ماه آینده اجرایی می‌شود. با این قرارداد، ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب درسال گاز ترکمنستان از خاک ایران به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود. ایران حق انتقال را از همان گاز (حدود ۳۰ درصد از گاز تحویلی) برداشت می‌کند.

گاز ترکمنستان در پنج استان شمالی کشور مصرف می‌شود و به ازای آن گاز ایران از خطوط سراسری به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود. درخصوص این قرارداد، نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی می‌گوید: «حدود ۲۵ سال است که این موضوع سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران مطرح است. اما به دلایلی به مرحله اجرا نرسید. دولت سیزدهم موفق به امضای آن شده است؛ قراردادی که نه تنها ضرر ندارد؛ بلکه مثبت ارزیابی می‌شود و امکان افزایش حجم آن نیز وجود دارد.» گفت‌وگو با قربان در خصوص این قرارداد و آینده ایران در بازار جهانی گاز را در ادامه بخوانید.

مسأله سوآپ گاز از خاک ایران چقدر اهمیت دارد؟

این موضوع سوآپ گاز از خاک ایران و تبدیل آن به عنوان هاب گاز در منطقه مسأله جدیدی نیست. ربع قرن است که درباره آن صحبت می‌شود و برنامه ایران این بوده که به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان واردکننده و صادرکننده گاز باشد و از سیستم‌های انتقالی خود استفاده بهینه کند. اما به دلایل متعددی این اتفاق نیفتاد. حالا با این قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان، تعاملات گازی ایران با همسایگان بیشتر شده و حتی ایران می‌تواند از ترکمنستان گاز تحویل بگیرد و در جنوب از مسیر خلیج فارس، یا در غرب به ترکیه و عراق، در شمال به ارمنستان و در شرق به پاکستان و حتی هند تحویل دهد.

چرا در گذشته این قرارداد امضا نشد؟

اطلاع دقیقی ندارم اما شاید موضوع قیمت‌ها، تحریم و مسائلی از این دست اجازه نداده بود. چند سالی بود که ایران و ترکمنستان سر مسأله گاز توافق نداشتند. ترکمنستان به ایران گاز صادر می‌کرد و در چند سال قیمت گاز ارسالی بالا رفت و در نهایت گاز قطع شد. اما الان با مذاکراتی که انجام شده، ظاهراً بخشی از مشکلات حل شده است.

به نظرتان ایران با امضای این قرارداد به ترکمنستان وابسته شده است؟

این مسأله به بهبود روابط ایران با کشورهای مرتبط با این قرارداد یعنی ترکمنستان و جمهوری آذربایجان کمک می‌کند. این کشورها را به ایران متکی می‌کند و اگرچه شاید مسأله دو سویه باشد اما این دو کشور بیشتر به ایران متکی می‌شوند، تا ایران به آنها.

اگر این قرارداد درست اجرایی شود امتیاز استراتژیک برای ایران محسوب می‌شود. ترکیه که واردکننده گاز است، سعی می‌کند خودش را هاب گاز منطقه کند.

از جزئیات قرارداد سه جانبه سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران اطلاع ندارم اما در مجموع این قرارداد نه تنها ضرری برای ایران ندارد بلکه خیلی هم خوب است.

آیا امکان افزایش حجم قرارداد وجود دارد؟

بله، تازه این جریان گازی آغاز شده و حتی تصور می‌کنم که می‌تواند به رقم ۲۰ الی ۲۵ میلیون مترمکعب در روز نیز برسد و از ۵ میلیون متر مکعب فعلی فراتر رود. ایران می‌تواند از شبکه گسترده خطوط انتقال خود تا آنجا که امکان و ظرفیت انتقال پایدار وجود دارد، در این مسیر بهره ببرد.

برای صادرات گاز چطور؟ آیا امکان افزایش صادرات گاز وجود دارد؟

در حال حاضر ایران به عراق و ترکیه، ارمنستان و نخجوان گاز ارسال می‌کند اما برای اینکه ایران بتواند صادرات گاز را افزایش دهد باید ابتدا مصرف داخلی را بهینه کند. تقاضا برای گاز در کشور ما زیاد است و با اینکه تولید کننده سوم گاز در جهان هستیم اما در فصول سرد کمبود گاز داریم. فعلاً صادرات گاز به کشورهایی مانند پاکستان و هند هم منتفی است.

در حال حاضر کاری که ایران می‌تواند انجام دهد حدود ۱۰ درصد افزایش صادرات گاز به ترکیه و عراق و دیگر کشورهایی است که با آنها قرارداد دارد. ضمن آنکه باید روابط بین‌المللی و تعاملات جهانی را نیز برای گسترش بازار گاز صادراتی بهبود بخشید.

پیشنهاد شما برای افزایش حضور ایران در بازار گاز اروپا چیست؟

بازار گاز اروپا به غیر از مناطق جنوبی اروپا، بازاری است که رقابتی است و چندان جایی برای تحرکات ایران ندارد. روسیه بر این بازار تسلط دارد. ضمن آنکه همان‌طور که اشاره کردم، ‌ایران در ابتدا باید مصرف داخلی را بهینه کند و دوم تولید را افزایش دهد تا بتواند حضور فعال‌تری داشته باشد.

امریکا با یک چهارم ذخایر گازی ایران حدود ۳ برابر ایران گاز تولید می‌کند.

ایران با سرمایه‌گذاری در میادین گازی خود حداقل می‌تواند ۲ برابر میزان فعلی یعنی حدود ۵/۱ میلیارد متر مکعب در روز ظرفیت تولید گاز داشته باشد. البته این نیازمند جذب سرمایه خارجی است. دولت‌ها معمولاً در پروژه‌هایی که برای آن سرمایه‌گذار وجود دارد، ورود نمی‌کنند و تولید گاز نیز یکی از این بخش هاست. باید شرکت‌های بزرگ در این بخش سرمایه‌گذاری کنند و در کنار افزایش تولید باید برای انتقال آن و همینطور محل مصرف این گاز که قرار است صادر شود یا خیر، تعیین تکلیف شود.

اما توجه به یک مسأله مهم است. ایران با حدود ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب ذخایر گاز طبیعی اگر تولید را دو برابر نیز کند، بازهم برای ۶۴ سال دیگر گاز خواهد داشت. ولی آیا کسی می‌داند که ۶۴ سال دیگر سرنوشت گاز چه خواهد بود؟ آیا سوخت دیگری جایگزین و ارزش آن کم نشده است؟ ایران باید چه برنامه‌ای برای گاز و بویژه مسأله سوآپ گاز داشته باشد؟

بهترین راه برای ایران این است که گاز بخرد و بفروشد. اما این اقدام باید برای ایران از نظر اقتصادی منطقی و توجیه‌پذیر باشد. همینطور سیستم انتقال و خطوط موجود توان این جابه‌جایی گاز را داشته باشد. همان‌طور که اشاره کردم، امکان ظرفیت سوآپ گاز ترکمنستان وجود دارد.

اما به صورت کلی، برای گاز تولیدی در داخل کشور باید ابتدا، مصرف گاز داخلی بهینه شود. در کنار تأمین نیاز داخل، موضوع تزریق گاز به چاه‌های نفتی اهمیت دارد که باید برای تولید صیانتی رعایت شود.

توسعه میادین گازی موضوع دیگری است که باید در اولویت قرار بگیرد. پس از این موارد ایران باید گاز صنایع را به صورت پایدار تأمین کند و با توجه به این مزیت دسترسی به سوخت پاک، حتی صنایعی را که توجیه فنی و اقتصادی و زیست محیطی دارند، توسعه دهد. پس از این موارد باید به سراغ افزایش صادرات گاز رفت که این مسأله نیز نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است.

به نظر شما هنوز فرصتی برای تبدیل ایران به هاب گاز منطقه وجود دارد؟

خیر، به نظر می‌رسد که دیگر این فرصت از دست رفته است. اما هنوز فرصت برای تبدیل ایران به هاب برق منطقه وجود دارد و باید با اصلاح مصرف انرژی در کشور و بازسازی شبکه برق و رایزنی و عقد قرارداد با همسایگان در این زمینه ورود کرد. این موضوع نیز نیازمند جذب سرمایه بویژه سرمایه خارجی است.

قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز ترکمنستان اتفاق خوبی بود و امکان افزایش نیز دارد؛ شاید ایران بتواند بازارهایی را نیز به واسطه خط لوله و ال‌ان‌جی در آینده به بازارهای صادراتی گاز خود اضافه کند اما برای تبدیل ایران به هاب گاز منطقه دیگر دیر شده است.

علی‌رغم تضعیف دیپلماسی انرژی در سال‌های گذشته، قرارداد سه جانبه ایران، ترکمنستان و آذربایجان را می‌توان گام محکمی در راستای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه دانست.

به گزارش خبرنگار مهر شب گذشته خبر انعقاد قراردادی به منظور سوآپ گاز به ظرفیت ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب از ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران منتشر شد. این قرارداد مهم در حالی منتشر شد که مدت‌ها بود واردات گاز از ترکمنستان به دلیل اختلافات مالی و ارتباط با آذربایجان به دلیل اختلافات سیاسی کم‌رنگ شده بود.

در همین راستا شب گذشته جواد اوجی، وزیر نفت گفت: از دی‌ماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد».

اوجی درباره تأثیر انعقاد این قرارداد در پایداری شبکه گاز ایران عنوان کرد: «این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

سوآپ چیست؟

معنی لغوی سوآپ این است که دولت یا بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از همسایگان دریافت می‌کنند و در مرز دیگر به افراد مورد نظر آنان تحویل می‌دهند. توجه شود که سوآپ با ترانزیت و انتقال گاز با خط لوله تفاوت دارد.

چرا این قرارداد مهم است؟

مهم ترین جنبه اهمیت این قرارداد، صرف احیای رابطه با کشور ترکمنستان است. رابطه گازی ایران و ترکمنستان از سال ۷۵ با انعقاد یک قرارداد ۲۵ ساله شروع شد. واردات گاز از ترکمنستان به دلیل قیمت پایین گاز آن کشور نسبت به سایر کشورها به شدت به نفع ایران بود.

البته حدود سال ۸۶ ترکمنستان به ناگهان خواستار افزایش چندین برابری قیمت شد که با مخالفت مسئولین ایرانی این خواسته تعدیل شد. با این وجود تا سال ۹۲ رابطه ایران و ترکمنستان به شیوه حسنه‌ای پیش می‌رفت ولی در سال ۹۵ ترکمنستان صادرات گاز خود را به ایران به دلیل بدهی‌های انباشته شده قطع کرد. علت این امر هم تغییر شیوه تسویه حساب با طرف ترکمن از حالت تهاتر به نقدی بود. پس از قطعی گاز ترکمنستان، رابطه دو کشور در سایر زمینه‌های تجاری هم رو به تیرگی رفت.

مسئولین دولت گذشته که خود را مدعی دانش دیپلماسی می‌دانستند و در رأس آن‌ها بیژن زنگنه، وزیر نفت سابق به جای سیاست ترمیم رابطه با این کشور همسایه، راه تعمیق اختلافات را در پیش گرفت. وی در گفته‌های خود همواره به بی‌نیاز بودن به گاز ترکمنستان و امتیاز ندادن به این کشور تأکید می‌کرد. سیاستی که در سال‌های گذشته آثار زیان‌بار آن در عدم تأمین گاز خانگی و صنایع مناطق شمالی نمایان شد.

هرچند هنوز شیوه تسویه حساب ایران و ترکمنستان به طور دقیق مشخص نشده ولی وزیر نفت اعلام کرده که به زودی اولین قسط بدهی‌های ایران پرداخت خواهد شد. با وجود چنین شرایطی، احیای رابطه این دو کشور با انعقاد چنین قرارداد محکمی دستاورد بسیار بزرگی است و امید می‌رود در آینده تجارت با این کشور در سایر بخش‌ها هم گسترش یابد.

همچنین به طور کلی گسترش دیپلماسی گاز و انعقاد قراردادهای واردات، سوآپ و ترانزیت گاز می‌تواند تضمین‌کننده منافع سیاسی و اقتصادی کشور در بلند مدت باشد. به طور خلاصه مهم ترین مزیت سوآپ را می‌توان اثبات امنیت و توانایی کشور در انتقال انرژی دو کشور مختلف دانست. این مزیت در ارتباط با رابطه کشورهای ایران و آذربایجان که در ماه‌های گذشته دچار اختلافات سیاسی شده بودند اهمیت بیشتری می‌یابد.

لازم به تأکید است گاز تحویلی ایران به آذربایجان در منطقه کوچک و استراتژیک نخجوان قرار دارد. رابطه گازی ایران و نخجوان از انعقاد قرارداد سوآپ ۲۰ ساله در سال ۲۰۰۴ شروع شد. قراردادی که طی آن ایران ملزم به تأمین گاز نخجوان و از طرفی آذربایجان ملزم به تأمین گاز منطقه آستارای ایران شد. با این وجود طی سال‌های اخیر کشور ترکیه با سرعت بخشیدن به خط لوله هشتاد کیلومتری ایغیدیر به نخجوان به فکر جایگزینی گاز خود با گاز ایران افتاده است. هرچند هنوز دقیقاً مشخص نیست که رابطه این خط لوله با قرارداد جدید ایران چگونه است ولی بدون شک قرارداد سوآپ می‌تواند جای پای ایران را در این منطقه محکم کند.

آخرین مزیت این قرارداد رفع مشکل کسری گاز و افت فشار در استان‌های شمالی ایران از طریق حق انتقال است که در سال‌های گذشته موجب قطعی گاز زودهنگام صنایع و ایجاد مشکل در مصارف خانگی شده است. در همین رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: این قرارداد علاوه بر اهمیت اقتصادی بر پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند.

باید دید آیا شیوه سوآپ به اینگونه است که گازی که در زمستان و در پیک بار تحویل گرفته می‌شود در زمان کاهش بار تحویل داده می‌شود یا حق انتقال ایران از این قرارداد درصد مشخصی دارد.

در پایان لازم به ذکر است در سال‌های اخیر هم قراردادهای کوتاه‌مدتی به منظور سوآپ گاز ترکمنستان و آذربایجان بسته شد، ولی برتری این قرارداد نسبت به گذشته اولاً بلندمدت بودن آن و ثانیاً بسته شدن آن در عالی‌ترین سطح میان کشورها است.

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید:

رحم اجاره ای 80 میلیون تومان / زوج های عرب برای رحم اجاره ای به ایران می آیند