«مارمرده» و «پشت زیک» تنقلات یلدایی گلستان/ سنت ها را حفظ کنیم

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- هنگامه خاندوزی: شب یلدا که به شب چله هم معروف است، به طولانی‌ترین شب سال و آخرین روز پاییز گفته می‌شود.

در این شب گلستانی‌ها در خانه ننه کلان (مادربزرگ) و باباکلان (پدربزرگ) خود جمع شده و برای اینکه سیاهی و اهریمن را شکست دهند با کنار هم قرار گرفتن و شادی کردن، بلندترین شب سال را به امید روزهای روشن تا صبح بیدار می‌مانند و جشن می‌گرفتند.

استان گلستان اقوام مختلف با فرهنگ‌های گوناگون را در خود جای داده که در مناسبت‌های مختلف از جمله یلدا آئین و آداب و رسوم خاص خود را انجام می‌دهد اما جمع شدن در خانه بزرگان فامیل و دور هم بودن در این شب بین همه قومیت‌ها مشترک است.

مورخ و کارشناس فرهنگی گرگان در خصوص شب چله و باورهای مردم استرآباد به خبرنگار مهر گفت: دوگانگی در باور ایرانیان قدیم بود و یلدا ریشه در تاریکی و روشنایی داشته است.

اسدالله معطوفی افزود: در شب یلدا که طولانی‌ترین شب سال است روزها کم کم رو به بلندی می‌رود و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود برای همین این شب را که بلندترین شب است به امید پایان شب‌های بلند و تاریک و رسیدن به روشنایی جشن می‌گیرند.

معطوفی با اشاره به اینکه ایرانیان باستان تاریکی را نشانه اهریمن و روز یا خورشید را نشانه‌ای از فرشته زیبایی، بخشش، زاییش و برکت می‌دانستند، خاطرنشان کرد: شب چله اوج بلندی سیاهی شب در زمستان است و از فردا آن شب، بلندای روز بیشتر می‌شود، بنابراین آن شب را همه جشن می‌گرفتند تا اهریمن را دفع کنند و به سمت نور و روشنایی حرکت کنند.

چکه بورش و چیستان گویی

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه این باور در بین گلستانی‌ها هم وجود داشت، گفت: شکوه جشن یلدا به کنار هم جمع شدن در خانه بزرگترها مانند پدربزرگ و مادربزرگ یا بزرگترین فرد فامیل بود که این امر ریشه در احترام به بزرگترها دارد.

وی ادامه داد: کودکان را در داخل اتاق کوچک مانند اندوخانه جمع می‌کردند، آنها را با بازی و خوردن تنقلات مشغول می‌کردند، بزرگترها خم زیر کرسی جمع شده و قصه‌های شاهنامه، امیرارسلان و امیر اعظم و قصه‌های از این دست را تعریف می‌کردند.

بسیاری از سنت‌ها تحت تأثیر گذر جامعه از سنتی به مدرنیته در حال فراموشی است معطوفی با اشاره به اینکه برپایی کرسی برای گرگانی‌های خوش یوم بود، افزود: زنان استرآبادی مراسم چله را در تابستان تدارک می‌دیدند و تخمه هندوانه و کدو ترکمانی را جمع می‌کردند و در شب چله با حرارت کرسی بو می‌دادند و می‌خورند.

وی خاطرنشان کرد: پشت زیک، مارمرده، پادرازی، رشته به رشته، نقل و نخودچی، گردو و دیگر موارد در کنار هنداونه و انار از تنقلاتی بود که بر سر سفره گرگانی‌های وجود داشت که همه نشانه‌هایی از هنرمندی زنان این سرزمین بوده است.

معطوفی گفت: نگاهی به تنقلات یلدایی در گلستان نشان می‌دهد سعی شده در طبع سرد و گرم خوراکی‌ها تعادل ایجاد شود؛ برای اینکه جلوی سردی هندوانه گرفته شود تنقلاتی مانند پشت زیک و مارمرده که از کنجد و گردو درست می‌شد را بر سر سفرها می‌گذاشتند.

این کارشناس فرهنگی تصریح کرد: رقص و پایکوبی، چکه بورش، آواز خوانی، چیستان گویی از دیگر برنامه‌های بود که خانواده‌ها در این شب اجرا می‌کردند.

سنت‌های قدیم را احیا کنیم

معطوفی با بیان اینکه در حال حاضر برخی از سنت‌های شب یلدا به فراموشی سپرده شده است، گفت: جامعه سنتی در حال گذر به مدرنیته است و در این میان باورهای مردم هم تغییر می‌کند و این یک جبرتاریخی و تغییر منطقی است و کسی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.

وی افزود: خواسته و باورهای مردم تغییر کرده و نمی‌توانیم کاری کنیم که جامعه به قبل برگردد، دیگر زنانی وجود ندارند که از سه ماه قبل تخمه هندوانه و تخم کدو را برای این شب آماده کنند، کرسی‌ها جمع شده و تنقلات قدیمی هم جای خود را به انواع کیک، رولت و شکلات‌های جدید داده است.

معطوفی گفت: برای اینکه بتوانیم گوشه‌ای از سنت‌های قدیمی را حفظ کنیم می‌طلبد که رادیو، تلویزیون، رسانه‌ها و فضای مجازی به آن بپردازند و در صورت امکان در چند محله یک همایش کوچک در این خصوص برگزار شده تا فرزندانمان این آئین را برای آیندگان خود حفظ کنند.

یلدا برای ما ایرانیان شاید بیشتر از یک جشن ملی باشد، زنده نگهداشتن این ایام به ما می‌آموزد که نیاکان ما هزاران سال پیش، به فکر یکدیگر بوده و هوای حال دل هم را داشتند و شادی کردن را لازمه گذر از سختی‌ها می‌دانستند؛ آنها برای اینکه بتوانند سیاهی طولانی‌ترین شب سال را شکست دهند در کنار هم قرار می‌گرفتند.

این روزها جامعه ما به این در کنار هم قرار گرفتن‌ها و یک دل بودن‌ها بیش از گذشته نیاز دارد تا بتوانیم، شرایط سختی را که اهریمن برای سلطه بر ما به وجود آورده پشت سر بگذاریم، در این ایام با نگاهی به فلسفه یلدا باید در رفتار و برخوردهای خود با هم مدارا کرده تا سختی‌های جامعه را با همدلی در کنار هم به شیرینی بگذرانیم و با مأیوس کردن توطئه و دسیسه‌های اهریمنان، کام آنها را تلخ کنیم.