بشارت تولد مسیح در پنج اثر برجسته نقاشی

فرارو- تقریباً همۀ نقاشان بزرگ اروپایی در قرون وسطی و رنسانس مضمون بشارت را موضوع یکی از آثار خود قرار داده‌اند. البته در دوره‌های بعدی هم نه این مضمون و نه سایر مضامین دینی به طور کامل از صحنۀ موضوعات مورد توجه در هنر کنار نرفته‌اند.

به گزارش فرارو؛ در اینجا ابتدا به چند نکتۀ نمادشناسانه اشاره می‌کنیم و سپس پنج اثر برجسته را که بر مبنای این مضمون کشیده شده‌اند ملاحظه خواهیم کرد.

۱. رنگ لباس: در بیشتر نقاشی‌هایی که حضرت مریم را تصویر کرده‌اند، لباس او به رنگ آبی است. این رنگ از یک جهت به عنوان رنگ آسمان، نمادی برای پاکی و خلوص آسمانی حضرت مریم است و از جهت دیگر، چون رنگ مخصوص لباس سلطنتی دربار روم شرقی بوده است، نمادی از والایی و شکوه حضرت مریم و سلطنت معنوی اوست.

۲. کبوتر: در بخشی از انجیل از قول حضرت یحیی آمده است که من روح‌القدس را به شکل کبوتری دیدم که به سمت عیسی (ع) فرود می‌آمد. به همین دلیل حضور کبوتر در نقاشی‌های مذهبی مسیحی نمادی از حضور روح‌القدس و فیض الهی است.

۳. حالت انگشتان: در بیشتر نقاشی‌هایی که با مضمون بشارت کشیده شده‌اند، جبرئیل دو انگشت دست راستش را بالا نگه داشته است. این حالت دست نمادی از برکت و فیض الهی است و در این نقاشی‌ها به معنی انتقال فیض و برکت الهی به پیکر حضرت مریم است.

۴. محیط: معمولاً در این نقاشی‌ها مریم در محیطی محصور و بسته مثل یک اتاق یا باغی که دارای دیوار است به تصویر کشیده شده. این نمادی از خویشتن‌داری و پاکدامنی حضرت مریم و محصور بودن او در حصار عفت و خویشتن‌داری است.

۵. حالت بدن: هم در انجیل‌ها و هم در قرآن کریم به این مطلب اشاره شده است که مریم هنگامی که جبرییل به نزدش آمد تا بشارت تولد عیسی (ع) را به او بدهد چند حالت مختلف روحی را از سر گذراند. او ابتدا ترسید و آشفته شد و سپس حالتی از پذیرش و رضایت نسبت به امر الهی پیدا کرد. در نقاشی‌های مختلف حضرت مریم در یکی از این حالت‌ها به تصویر کشیده شده است.

۶. گل سوسن: سوسن سفید نمادی از پاکدامنی و معصومیت است و به همین خاطر این گل یکی از تصاویر پرتکرار در نقاشی‌هایی است که از حضرت مریم کشیده شده است.

در نقاشی داوینچی، مریم در حال خواندن کتاب است که نمادی از تاملات معنوی و زندگی عالمانه و پارسایانۀ اوست. در این نقاشی مریم با لباس آبی در باغی دیواردار نشسته و جبرییل هم در یک دست گل سوسن را گرفته و دو انگشت دست دیگر را به نشانۀ برکت و فیض به سمت مریم گرفته است. دست مریم هم تقریبا به طور کامل باز است که نشانه‌ای از پذیرش فیض است.

در نقاشی بوتیچلی مریم در محیط داخلی بنای معبد ایستاده و لباس آبی، گل سوسن و حالت دست فرشته نیز از نماد‌های قابل تشخیص اثر هستند. اما حالت بدن مریم با نقاشی داوینچی متفاوت است. در واقع بوتیچلی مریم را در حالت اولی که در مقابل فرشته پیدا می‌کند به تصویر کشیده است؛ یعنی حالت ترس و اضطراب از حضور یک بیگانه.

کاراواجو مریم را در حالتی از پذیرش و تسلیم مطلق به تصویر کشیده است که در مقابل حالت معلق و پرتحرک فرشته، تضاد زیبایی را در نقاشی او ایجاد کرده است. نماد‌های گل سوسن و لباس آبی در اثر مشخص هستند.

در نقاشی واساری تعدادی از نماد‌های معمول مثل لباس آبی یا حالت دست وجود ندارد، اما کبوتر به عنوان نمادی از روح‌القدس و فیض الهی که همراه با شعاع‌های نور به سمت مریم می‌آید، به همراه گل سوسن در اثر قابل مشاهده هستند.

در نقاشی تانر که در دورۀ جدید کشیده شده و سنت‌ها و قرارداد‌های دورۀ رنسانس دیگر چندان اهمیتی ندارند تقریباً شاهد حذف همۀ نماد‌های معمول هستیم. نه از گل سوسن خبری هست، نه لباس آبی و نه کبوتر. در اینجا فرشته صرفاً همچون ستونی درخشان از نور به تصویر کشیده شده که احساس نوعی شکاف نورانی در زمان و مکان را به بیننده منتقل می‌کند.