ایران حلقه اتصال و پل میان‌فرهنگی ملت‌ها در جاده ابریشم است

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، نخستین نشست جهانی میراث زنده جاده ابریشم بر اساس مصوبه سومین نشست کمیته آماده‌سازی شبکه این میراث ناملموس، با حضور نمایندگانی از کشورهای گستره جاده ابریشم به ویژه ایران، کره جنوبی، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، و همچنین متخصصان و پژوهشگران میراث ناملموس از دانشگاه‌های کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه در ۶ و ۷ آبان‌ماه ۱۴۰۰ با ارائه سخنرانی‌های علمی و بررسی میراث ناملموس جاده ابریشم، و پیرو آن، دومین نشست با عنوان بررسی و تصویب جشن‌ها، ۱۹ آذرماه ۱۴۰۰ برگزار شد.

در این نشست که به میزبانی مرکز بین‌المللی اطلاعات و شبکه میراث فرهنگی ناملموس در آسیا و اقیانوسیه (از موسسات درجه ۲ تحت نظارت یونسکو ICHCAP-UNESCO) در کره جنوبی، و موسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی (IICAS) ایکاس در سمرقند برگزار شد، جشن‌های چهارشنبه‌سوری، مهرگان، چله‌نشینی (یلدا)، سده و موسیقی نواحی ایران معرفی و ثبت شدند.

در همین چارچوب با حسن باستانی‌راد که به واسطه فعالیت تخصصی و حرفه‌ای در زمینه جغرافیایی تاریخی جاده ابریشم از سال ۱۳۹۳ با برنامه جاده ابریشم سازمان یونسکو در ارتباط بوده و از سال ۱۳۹۷ با حکم حجت‌الله ایوبی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران به عنوان نماینده این کمیسیون در نشست‌های برنامه جاده ابریشم یونسکو منصوب شده است، گفت‌وگو کردیم.

چند موسسه و سازمان بین‌المللی روی برنامه جاده ابریشم متمرکز شدند

باستانی‌راد درباره برنامه جاده ابریشم یونسکو و مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی، به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: برنامه جاده ابریشم در سازمان یونسکو از سال ۲۰۱۳ رسمی شد و نشست‌های جهانی آن از سال ۲۰۱۵ با حضور ثابت ایران، چین، روسیه، فرانسه، آلمان، اسپانیا، پرتغال، ژاپن، کره‌جنوبی، هند، افغانستان، مغولستان، ترکیه، مصر، عراق، عمان و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از جمله، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان، به صورت سالانه برگزار شده است. در برخی از نشست‌ها کشورهایی مانند مراکش، لبنان، ترکمنستان، پاکستان و اردن، همچنین موسسات بین‌المللی مانند موسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس)، شبکه دانشگاه‌های جاده ابریشم، و شورای بین‌المللی ابنیه‌ها و محوطه‌ها (ایکوموس) نیز شرکت می‌کنند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی گفت: چند موسسه و سازمان بین‌المللی روی برنامه جاده ابریشم متمرکز شده و کار می‌کنند که از آن میان، سازمان یونسکو برنامه مطالعه جامع جاده ابریشم، جاده گفت‌وگو را در سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۷ با همکاری کشورهای گستره جاده ابریشم از جمله ایران، اجرا کرد که با پیوستن جماهیر مستقل‌شده آسیای مرکزی و قفقاز به این برنامه همزمان بود.

وی افزود: شکل‌گیری موسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس - IICAS) در سال ۱۹۹۶ نیز از دستاوردهای همین برنامه بود. مقر این موسسه در سمرقند (ازبکستان) است و ۱۱ کشور از جمله ایران در آن عضویت دارند؛ ایکاس در طی ۲۵ سال گذشته اختصاصا مطالعات و برگزاری رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری را درباره جاده ابریشم سامان‌دهی کرده است.

«مرکز جهانی میراث ناملموس (درجه دو زیر نظارت یونسکو ICHCAP-UNESCO) در سئول پایتخت کره‌جنوبی هم روی میراث‌فرهنگی ناملموس به معنی عمومی جدا از موضوع جاده ابریشم با هدف دریافت و پایش اطلاعات برای میراث ناملموس فعالیت می‌کند؛ به طور مثال اگر در آینده پرونده‌ای مانند شب چله (یلدا) به پیشنهاد ایران برای ثبت جهانی در کمیته جهانی یونسکو مطرح شود، این مرکز یکی بازوهای اجرایی برای بررسی آن پرونده خواهد بود.»

ثبت جشن‌ها و آیین‌ها در مرکز جهانی میراث ناملموس مقدمه‌ای برای ثبت جهانی یونسکو

باستانی راد بیان کرد: بنا به ضرورت و ظرفیتی که ایران به عنوان پل میان فرهنگی و تمدنی دارد، از سال ۱۳۹۷ مرکز پژوهشی جاده ابریشم در دانشگاه شهید بهشتی با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری راه‌اندازی شده است؛ چنین مرکز دانشگاهی نه در ایران، نه در کشورهای همسایه و منطقه آسیای مرکزی و قفقاز و جنوب غرب‌آسیا وجود نداشت، فقط برخی از کشورها مانند چین، کره‌جنوبی، و آمریکا مراکز تحقیقاتی دارند که درباره جاده ابریشم مطالعه و پژوهش می‌کنند و برخی از کشورهای اروپایی مانند انگلستان در دانشگاه آکسفورد در تلاش برای تاسیس کرسی جاده ابریشم هستند که رسما از مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی برای عضویت و همکاری در آن دعوت کرده‌اند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: از چند سال پیش مرکز جهانی میراث ناملموس در کره‌جنوبی و ایکاس در سمرقند همکاری برای معرفی جهانی میراث فرهنگی ناملموس در گستره جاده ابریشم را آغاز کردند که در تیرماه ۱۴۰۰ سومین جلسه برای سیاست‌گذاری کلان برگزار و تصویب شد که در جلسه آبان‌ماه کشورهای گستره جاده ابریشم میراث ناملموس خود را معرفی و ارزیابی کنند؛ در نشست آبان‌ماه جشن چله (یلدا) از سوی ایران معرفی شد.

باستانی‌راد تاکید کرد: باید از فرصت ارائه پرونده‌های مستقل در نشست‌های مرکز جهانی میراث ناملموس در کره‌جنوبی و ایکاس برای ثبت میراث ناملموس ایرانی استفاده کرد، زیرا این دو مرکز تصمیم گرفتند از هر کشور حداکثر ۵ جشن را در زمره میراث ناملموس جاده ابریشم معرفی و ثبت کنند.

وی افزود: ایران در نشست‌های سال ۲۰۲۱ با پرونده‌های کامل شامل جشن‌های چهارشنبه‌سوری، مهرگان، چله (یلدا)، سده و همچنین جشنواره موسیقی نواحی ایران که طی ۱۴ سال گذشته به صورت منظم در کرمان برگزار شده است و به تنهایی قابلیت عرضه ده‌ها نوع موسیقی محلی ایرانی را دارد، حضور یافت.

مستندات و پرونده‌های چهار جشن ایرانی چهارشنبه‌سوری، مهرگان، چله‌نشینی و شب یلدا، سده به همراه موسیقی نواحی ایران توسط کمیسیون ملی یونسکو تدوین و ارسال شد که در سه جلسه بررسی و ارزیابی شدند؛ در نهایت هم به عنوان میراث ناملموس جاده ابریشم توسط مرکز جهانی میراث ناملموس سئول (کره جنوبی) و موسسه مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس) در سمرقند (ازبکستان) معرفی و ثبت شدند. این گام را باید مقدمه‌ای در راستای ثبت میراث زنده ایرانی در فهرست میراث ناملموس سازمان یونسکو در سال‌های آینده دانست.

چه جشن‌هایی از کدام کشورها ثبت شدند؟

باستانی‌راد درباره ثبت پرونده‌های دیگر کشورها بیان کرد: جشنواره جهانی مقام و موسیقی شکی، گالانوروز، آشپزی سنتی، چهارشنبه تراکمه (جمهوری آذربایجان)؛ آیین‌های سنتی جشن بهاری پرورش اسب قزاق (قزاقستان)؛ جشنواره‌های ترانه و موسیقی فولک آریرانگ (Jeongseon Arirang)، جشن فصلی (Gangneung Danoje)، جشنواره رقص ماسک آندونگ (Andong Mask Dance) و جشن طناب‌کشی (Gijisi Juldaligi) از سوی کره جنوبی تصویب شدند.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو در برنامه جاده ابریشم یونسکو گفت: همچنین قرقیزستان جشن اویمو، مغولستان جشن عقاب طلایی، آیین شتر دوکوهانه و پوشاک محلی دلتیی (Deeltei)؛ ترکیه جشنواره جهانی خوراک در غازیان‌تپه، و مراسم کُشتی سنتی با بدن چَرب را ارئه و تصویب کردند. تاجیکستان هم با دو پرونده موسیقی و جشن محلی عندلیب و جشنواره غذای سنتی اوشی‌پُلو و ازبکستان نیز با پرونده‌های صنایع‌دستی خوقند، لباس ابریشمی (اطلس بایرامی) و موسیقی محلی مارگیلان در این نشست حاضر شدند و این پرونده‌ها به ثبت رسید.

باستانی‌راد افزود: در حال حاضر نمایندگان کشورها برای برنامه‌های سالانه رایزنی می‌کنند که هر سال به کدام عناصر میراث‌فرهنگی ناملموس پرداخته شود. نشست امسال درباره جشن‌ها و مراسم‌های زنده‌ای بود که در پیوند با جشن‌ها هستند. در سال‌های آینده انواع هنرها، پوشاک، غذاها و نوشیدنی، آئین‌های دینی و مناسک به تناوب مورد بررسی و معرفی قرار خواهند گرفت.

برای مستندسازی، تدوین و تکمیل پرونده‌ عناصر و آثار میراث‌فرهنگی ناملموس کشور، نیاز است که وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و ادارات‌کل استانی هر کدام از این دستگاه‌ها در یک همکاری و هماهنگی و هم‌افزایی ملی، مستندات خود را درباره این آثار که در عین یکپارچگی از تنوع، فراوانی وگستردگی جغرافیایی و فرهنگی در پهنه کشوری برخوردارند، گردآوری کرده و به گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران ارسال کنند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: وجود یک مرکز ثابت مانند کمیسیون ملی یونسکو برای تجمیع پرونده‌ها باعث می‌شود در عین تنوع و تکثر، یکپارچگی و وحدت این آثار و آیین‌ها، به صورت ملی دیده شود.

جاده ابریشم ریسمان ارتباط فرهنگی ملت‌ها و سرزمین‌ها

باستانی‌راد جاده ابریشم را ریسمان ارتباط فرهنگی ملت‌ها و سرزمین‌ها دانست و خاطرنشان کرد: میراث مشترک از بهترین زمینه‌ها برای تقویت روابط دو و چندجانبه کشورها است، در بسیاری از آیین‌ها و میراث فرهنگی ناملموس میان جوامع مختلف، همین تعاملات فرهنگی و اجتماعی باعث تعمیق و تقویت هرکدام از مواریث می‌شود.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو در برنامه جاده ابریشم یونسکو بیان کرد: میراث ناملموس جاده ابریشم میراث مشترک همه فرهنگ‌ها، اقوام و ملت‌های ساکن در این جاده‌ها از شرق تا غرب است؛ این رویدادها و نشست‌ها به میزبانی هر کشوری در این منطقه باشد برای گسترش داد و ستدها و تعاملات فرهنگی ظرفیت‌ و اثربخشی بالایی دارد.

امروزه دنیا از طریق میراث‌فرهنگی ناملموس راه را برای صلح و دوستی و گفت‌وگو فراهم می‌کند و جاده ابریشم در ذات خود این قابلیت را دارد و آن را توسعه می‌بخشد؛ زیرا این جاده‌ صرفا به یک کشور یا یک ملت و جامعه تعلق ندارد، بلکه به همه جوامعی که قرن‌ها در کنار این جاده زندگی کرده و با هم داد و ستد اقتصادی و تجاری داشته‌اند متعلق است.

نویسنده کتاب ایران پل میان‌فرهنگی جاده ابریشم (انتشارات وزارت خارجه.۱۳۹۷)، به نقل از سخن حکیمانه فردوسی «فرهنگ را آرایش‌دهنده جان» و روح جوامع دانست و گفت: جاده ابریشم قابلیت بالایی برای انتقال مواریث‌فرهنگی ناملموس دارد، همه کارشناسان و صاحب‌نظران فرهنگی اتفاق نظر دارند که در این جاده‌ها، ایران به عنوان حلقه اتصال فرهنگی شرق و غرب است و در ایجاد ارتباط میان میراث‌فرهنگی شرق و غرب جهان، مانند یک پل عمل کرده است.