دلیریوم، ناگهانی شروع می شود ومحدودیت سنی ندارد دمانس مزمن است حال آن که دلیریوم حاد است شروع دمانس تدریجی و به آهستگی است، اما دلیریوم شروعی سریع دارد، دمانس برگشت ناپذیر است اما دلیریوم اکثراً برگشت پذیر است.

این اختلالات قبلاً تحت عنوان اختلالات روانی ـ عضوی طبقه بندی می شدند و هم اینک نیز با این نام بیشتر معروف هستند. Delirium به معنایOut Of line شدن است.
30ـ20% بـیـمـاران روانـی، 20% بـیـمـاران سـوخـتـگـی، 20% بـیـمـاران بستری در c.c.u و 30% بیمارانpost Surgery ممکن است دچار دلیریوم شوند.
این بیماری ناگهانی شروع می شود ومحدودیت سنی ندارد،اما بیماران بسیار جوان و بسیار پیر آسیب پذیرتر هستند.دلیریوم یک اختلال برگشت پذیر حاد، مشخص باconfusion، اختلال هوشیاری، بی ثباتی هیجانی، توهم و رفتار نامتناسب، خشونت بار و ناگهانی است. دلیریوم می تواند ناشی از یک اختلال داخلی، یک دارو و یا هر علت دیگری باشد.محرومیت حسی دربیماران ناشنوا و نابینا می تواند علت دلیریوم باشد.
دلیریوم یک فوریت پزشکی است و باید سریعاً درمان شود. قند خون بالاو پایین، پتاسیم بالاو پایین،ضربه مغزی، تومورمغزی و...می توانند ایجاد دلیریوم کنند. نشانه های زیر نیز در دلیریوم دیده می شوند:

Sundowner syndrome
Diurenal flaction

Cludy of conciousness

ممکن است سیکل خواب و بیداری بیمار به هم بخورد (روز بخوابد و شب بیدار باشد)، از دست دادن حافظه Disorientation,Recentو Misidentification وجود دارد. عواطف فرار (خوشحالی گذرا، گریه موقت و...) و اختلال در قضاوت و تفکر انتزاعی بیمار دیده می شود. توهم بیشتر بینایی است.

درمان
ممکن است خود به خود بهبود یابد در عین حال ممکن است اگر درمان نشود تبدیل به Dementia شود (یا مرگ). جهت درمان باید علت شناسایی و برطرف شود. بیماری دلیریوم Reversible است. اگر تا چهار هفته علایم بهبود پیدا نکرد باید به Dementia مشکوک شد. توهم ها، اختلالات رفتاری و اختلال خواب را با داروهای مربوط درمان می کنند.

دمانس
دمانس با تخریب کلی در اعمال هوشی و غالباً با ضعف حافظه،اشکال در محاسبه ، Distractibility، تغییرات خلق وعاطفه ،اختلال درقضاوت وانتزاع و Disorientation تظاهر می کند. غالباً بیماری برگشت نا پذیر است، چرا که تغییرات دژنراتیو مغزی معمولاً رخ می دهد.

انواع دمانس
1ـ دمانس آلزایمر
2ـ دمانس عروقی
3ـ دمانس دوران سالمندی

بالا رفتن سن عمده

اختلالات شناختی (CD) یا اختلالات عصبی-شناختی (NCDs) (به انگلیسی: Cognitive disorder) دسته‌ای از اختلالات روانی است که در درجه اول بر توانایی‌های شناختی از جمله یادگیری، حافظه، درک، تمرکز و حل مسئله تأثیر می‌گذارد. اختلالات عصبی شناختی شامل دلیریوم و اختلال عصبی شناختی ماژور و مینور (که قبلاً با عنوان زوال عقل یا دمانس شناخته می‌شد) است

ترین عامل خطرمحسوب میشود .شایع ترین نوع دمانس آلزایمراست. دمانس را باید با افسردگی زمان پیری که ممکن است با علایم اختلال شناختی تظاهر کند افتراق داد. این نوع افسردگی را اصطلاحاًPsedo Dementia می نامند.چنین بیماری بخصوص به داروهای ضد افسردگی و ECTپاسخ می دهد.
دمانس با Delirium از جهاتی تفاوت دارد. دمانس مزمن است حال آن که دلیریوم حاد است (چند هفته). شروع دمانس تدریجی است، اما دلیریوم شروع سریع دارد، دمانس برگشت نا پذیر است اما دلیریوم اکثراً برگشت پذیر است، در دمانس توهم کمتر شایع است اما در دلیریوم توهم بینایی شایع است

درمان
بیشتر حمایتی است. بیماری های داخلی و طبی بیمار را درمان می کنند تغذیه مناسب، ورزش و فعالیت بیمار باید تامین شود. محیطی برای بیمار فراهم کنید که دارای سر نخ های فراوان برای وقوف به تاریخ و زمان و مکان باشد. اختلال شناختی غالباً شب ها شدت می یابد، ولی می توان فعالیت در شب را برای بیمار برنامه ریزی کرد. از داروهای گروه بنزودیازپینی و باربیتورات ها استفاده نمی شود،چون موجب بدترشدن وضعیت شناختی می شود.

دمانس نوع آلزایمر(D.A.T)
دو نـوع دیـر آغـاز (شـروع بـعـد از 65 سـالـگـی) و زود آغـاز (شـروع قـبل از 65 سالگی) دارد. توسط فردی به نام Lois Alzheimer نخستین بار مطرح شد. بیماری مشخص است با علایم مطرح شده در Dementia که علت آن دژنراسیون تدریجی و برگشت ناپذیر اعصاب نوروفیبریلر است که در قشر مخ و چند نقطه دیگر مغز مشاهده می شود، داروی تاکرین (Tacrin) درمان انتخابی است.

پار کینسون(Parkinson.Disease)
یک اختلال حرکتی ناشناخته و دیر آغاز است که با برادی کینزیا، Tremor at Rest، لرزش انگشت شبیه حالت تسبیح انداختن، صورت ماسک مانند، رژ یدیته چرخ دنده ای و گام شتابنده (shuffling) مشخص است. IQدچار اختلال و فرد غالباً Depress می شود. علت بیماری مشخص نیست، اما کاهش Dopamin وجود دارد. درمان با داروی(ال-دوپا)و آمانتادین است.

دلیریوم ترک الکل (دلیریوم ترمنس)
مـعـمـولاً پـس از قـطـع یـا کاهش اخیرکسی که مصرف شدید و افراطی داشته است ظاهر می شود. علایم دلیریوم، تاکی کاردی و تعریق، توهم بینایی یا لمسی و تب و لرز دیده می شود. درمان شامل کنترل مداوم T.P.R،کاهش تـحـریـکات، جبران عدم تعادل الکترولیتی و مشکل خواب است. تیامین و اسیدفولیک نیز با نظر پژشک در مواردی مصرف می شود.