زبان مادری پل پیوند نیاکان به کودکان

امروز روز جهانی زبان مادری (۲۱فوریه) را در حالی ارج می‌نهیم که یک دهه پویش جهانی برای پاسداشت این میراث ارزشمند بشری‌پیش روی ماست؛ ارثیه ای گرانقدر که حیات و ماندگاری سایر ارثیه ها به آن وابسته است.

داده‌های کنونی نشان می‌دهد که حداقل ۴۰ درصد از هفت هزار زبان رایج در سرتاسر جهان با سرعت نگران کننده‌ای در حال نابودی‌اند.

حفظ زبان‌های بومی نیازمند تغییرنگرش اساسی ست؛ چرا که این زبان‌ها نه تنها تهدیدی برای وحدت ملی نیستند؛ بلکه زبان‌های محلی در درجه نخست و مهم‌تر ازهمه حق مردم بومی و سپس یک ثروت و دارایی گرانقدر ملی محسوب می‌شوند.

از این‌رو دهه پیش رو از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) به منظور اقدام جهانی برای دستیابی به حقوق شناخته شده مردم بومی به عنوان دهه بین‌المللی زبان‌های بومی (۲۰۳۲-۲۰۲۲) نامگذاری شده است. در این دهه بین المللی کاربرد، حفظ، احیا و ترویج زبان‌های بومی به عنوان یک اولویت جهانی تعیین شده‌است.

در پایان نشست ۲روزه مکزیکوسیتی که توسط یونسکو و مکزیک با حضور نمایندگانی از پنجاه کشور درفوریه سال ۲۰۲۰ برگزار شد؛بیانه‌ای با عنوان " یک دهه اقدام برای زبان‌های بومی" باشعار "بدون ما هیچ چیز برای ما نیست" به تصویب رسید.

این بیانیه اهمیت زبان‌های بومی را برای انسجام، شمول اجتماعی، حقوق فرهنگی، سلامت وعدالت به رسمیت می‌شناسد و بر ارتباط آنها با توسعه پایدار و حفظ تنوع زیستی تاکید می‌کند؛ چرا که زبان‌های بومی توصیف کننده هویت، فرهنگ‌ و سیستم‌های پیچیده دانش‌اند که طی هزاران سال توسعه یافته‌اند.

دربند ۲۴ قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد آمده است: دهه ۲۰۳۲-۲۰۲۲ به عنوان دهه بین‌المللی زبان‌های بومی اعلام می‌شود تا توجه را به از دست دادن بحرانی زبان‌های بومی و نیاز مبرم به حفظ، احیا وترویج این زبان‌ها و برداشتن گام‌های فوری درسطوح ملی و بین‌المللی جلب شود.

گسست بین نسلی ، تهدید مهم زبان مادری

از نظرعملی،خطری که امروز این زبان‌ها را تهدید می‌کند عدم انتقال آن‌ها توسط والدین به فرزندان است.

ما به دنبال دنیایی هستیم که درآن افراد زبان‌های خود را به نسل‌های آینده بسپارند و جامعه‌ای بهتر برای همه ایجاد ‌کنند. اکنون ضروری است که پایداری این زبان‌ها رابا افزایش تعداد کاربرا ن فعالی که می‌توانند زبان‌های بومی خود رابه نسل‌های آینده انتقال دهند، تقویت کنیم.

رویکرد پیشنهادی توسط یونسکو، احترام به تنوع فرهنگی و گفت‌وگوی بین‌فرهنگی‌ است که همکاری‌های بین‌المللی راتقویت می‌کند و خواستاراقدامات مشخص و متمرکز بر احیا،پرورش و پایداری زبان‌های بومی است.

دهه بین المللی زبان‌های بومی جامعه جهانی را ترغیب می‌کند که تنوع زبانی و چند زبانگی را به عنوان محرک اصلی توسعه پایدار تقویت کند.

دراین راستا برداشتن گام‌های موثر درسال‌های آتی ضروری است تا اطمینان حاصل شود که بیش از همه،مردم بومی از طریق زبان‌های خود، به مشارکت‌کنندگان فعال و ذی نفعان توسعه پایدار تبدیل شوند.

این به معنای قدردانی ازنقش گسترده‌تروعمیق‌تر آنها در ایجاد صلح، حکمرانی شایسته، حفاظت از محیط زیست و حفاظت ازفرهنگ در همه اشکال آن است.

زبان به عنوان یک سیستم نظام مند ارتباطی، تعامل معنادار افراد با یکدیگر را تسهیل می‌کند.

بیان فرهنگی را دراشکال مختلف وهم چنین انتقال دانش، تاریخ، جهان بینی و باورهای چند صدساله را امکان پذیر می‌کند.

سنت‌ها از نسلی به نسل دیگرمنتقل می‌شود و با ایجاد ارزش‌ها قادر خواهد بود به فرصت‌های شغلی جدید، توسعه، انتقال فناوری و نوآوری منجر ‌شود.

ازطریق زبان‌هاست که مردم جهان بینی و دانش سنتی خود را در کنار شیوه‌های منحصربه فرد تفکر معنا و بیان می‌کنند؛ حتی مهمتر از آن ازطریق زبان آینده خود را می‌سازند.

دهه بین‌المللی زبان‌های بومی،دهه‌ای برای همه است. مشارکت و برابری درمیان جغرافیاها، نسل‌ها، جنسیت‌ها و تخصص‌ها برای اجرای موفقیت‌آمیز برنامه اقدام جهانی ضروری است.

این دهه می‌تواند آغاز اقداماتی برای حفاظت، ترویج و احیای زبان‌های بومی، ازجمله مستندسازی آن‌ها باشد.

متخصصان توسعه فنآوری زبان، آموزش و کسانی که در سایر زمینه‌های مرتبط با زبان فعالیت می‌کنند از دیگر گروه‌های هدف در این دهه می‌باشند.

این امر مستلزم ایجاد و پرورش یک محیط حمایتی و توانمند برای اعتبار و شناسایی زبان‌های بومی وحمایت از اقدامات پیشگیرانه است برای ازبین بردن موانعی که اغلب تلاش دارند زبان‌های بومی را بی‌ارزش جلوه دهند.

همانگونه که در بیانیه یونسکو آمده است ایجاد محیط مناسب برای دستیابی به ظرفیت‌های متخصصان، مؤسسات، سازمان‌های بومی فعال درحوزه‌های مرتبط با زبان دارای اهمیت فراوان است؛ برای حصول به آن چارچوب‌ها و ساختارهای قانونی مناسب درطیف وسیعی ازحوزه‌های اجتماعی و گفتگوی بین فرهنگی باید فراهم شود.

همچنین جریان سازی زبان‌های بومی در تمام زمینه‌های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی، حقوقی و سیاسی به عنوان مثال در سیستم آموزشی، کتابخانه ها و آرشیوها، رسانه‌ها، شرکت‌های فناوری ارتباطات، بخش‌های فرهنگی و خلاق، ازجمله مدیریت و حفاظت از میراث بومی ضروری است.

توانمندی مردم بومی برای یادگیری و انتقال زبان‌هایشان به نسل‌های آینده یکی از نتایجی‌ست که امید است در طول این دهه بین المللی محقق شود.

این امر باعث بهبود کیفیت زندگی،تقویت مشارکت در تصمیم گیری،افزایش کرامت، احترام، امنیت، هویت، اعتماد به نفس و همچنین افزایش توانایی‌ها و شایستگی‌هایی‌ می‌شود و منجر به روانی زبان، سرزندگی و افزایش تعداد کاربران آن خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود یادگیری، آموزش و انتقال بین نسلی زبان‌های بومی در کنار زبان رسمی مزایایی را برای افراد آن جامعه در کیفیت زندگی، پاسخ به چالش‌های نوظهور و ایجاد فرصت‌های مشارکت به همراه دارد که اعتماد به نفس،عزت و احساس هویت قوی‌تر را پرورش می‌دهد.

اکنون که جامعه جهانی به ضرورت حفظ و احیا زبان‌های بومی برای دستیابی به توسعه پایدار دست یافته است برنامه ما برای حفظ تنوع فرهنگی در دهه پیش رو چیست؟

لزوم برنامه شفاف برای پاسداشت زبان بومی در هرمزگان

استان هرمزگان با تنوع فرهنگی و زبانی بی‌نظیر شایسته برخورداری از برنامه ریزی‌های مناسب جهت اجرای اقدامات پاسدارانه در این دهه است.

امید است با اختصاص اعتبارات لازم، مرکزی برای شناسایی، حفظ، ضبط و پژوهش نظام‌مند زبان‌های محلی و به تبع آن تمامی جلوه‌های مواریث فرهنگی ناملموس با مشارکت حافظان اصلی و واقعی این میراث گرانقدر احداث شود و امکان ادامه حیات، سرزندگی و شادابی برای مواریث فرهنگی استان فراهم گردد.

در این دهه بهره مندی از برنامه‌ای شفاف و فراگیر در درجه نخست اهمیت قرار دارد.

مشارکت معنادارمردم بومی چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی بسیار مهم است.

برای موفقیت دراین امر بهره بردن ازفناوری‌های به روز زبان یکی از عناصر مهم به شمار می‌رود.

مشارکت میان فن‌آوران،سیاست‌گذاران و کاربران زبان برای ایمن ساختن جایگاه زبان‌های بومی در جوامع آینده،امری محوری است.

صاحبان اصلی این دهه کاربران زبان‌های محلی‌اند که این زبان‌ها جایگاه واقعی در زندگی روزمره‌ آنها دارند.

از نظر عملی، خطر امروز این است که والدین و نسل پیشین دیگر نتوانند و یا نخواهند زبان‌های بومی را به فرزندان خود منتقل کنند و این زبان‌ها از کاربرد روزمره خارج شوند.

پس ضروری ست افراد بومی به استفاده از زبان‌ خود ترغیب و همچنین برای پیوستن به این جریان حمایت شوند تا شاید نوری تابیده شود بر صداهایی که ممکن است درغیر این صورت شنیده نشوند.

این دهه فرصتی منحصر به فرد برای همکاری است وتضمین تداوم آن تنها با اقدامات منسجم امکان پذیراست.

بهره برداری بهینه از این فرصت نیازمند مشارکت‌های هوشمندانه دولتی ومردمیست.

لازم است در این فرصت با گفت‌وگو ومشارکت چند جانبه تدابیرلازم به شیوه ‌ای بین رشته‌ای برای حمایت و تقویت زبان‌های بومی اندیشیده شود.

*دکترای زبان‌شناسی