انواع احساسات و نحوه کنترل کردن آن/چرا ابراز احساسات اهمیت دارد؟

احساس چیست؟پاسخ به این پرسش برای بیش‌تر مردم دشوار است، اما اگر از آن‌ها بخواهیم انواع احساسات را نام ببرند به سادگی می‌توانند احساسات خوشایند و احساسات ناخوشایندی مانند شادی، غم، اندوه و خشم را برای نمونه بیان کنند. احساسات جزئی جداناپذیر از انسان هستند که روی رفتار و فرآیند‌های روانی ما اثرات مثبت و منفی برجای می‌گذارند. در این نوشته شما را با احساسات و انواع احساس آشنا خواهم کرد.

احساس (Emotion) حالت روان‌شناختی پیچیده‌ای است که در واکنش به شرایط یا رویداد‌ها در ما ایجاد می‌شود. بروز احساسات با تغییرات فیزیولوژیکی و رفتاری در انسان همراه است. به بیان دیگر ما در هنگام رویارویی با شرایط گوناگون واکنش‌های خاصی مانند ترس، اندوه، شادی و غم را از خود نشان می‌دهیم. پس از ابراز احساسات، رفتار ما نیز شکل خاصی پیدا می‌کند. برای نمونه هنگامی که احساس شادی می‌کنیم رفتار‌های سرخوشانه همراه با انرژی و خستگی ناپذیری در ما دیده می‌شود. اما در هنگام بروز اندوه ما دچار خستگی می‌شویم و تمایل داریم که از دیگران دوری کنیم.

انواع احساسات

طبقه‌بندی‌های گوناگونی برای احساسات انسان انجام شده است. به طور کلی احساسات انسان به دو گروه احساسات خوشایند و احساسات ناخوشایند بخش‌بندی می‌شوند و هر کدام دارای چند دسته هستند. اگر بخواهیم انواع احساسات را بیان کنیم باید به بررسی پیشینهٔ احساسات از دیدگاه روان‌شناسی و تلاش‌های دو روان‌شناس برجسته در این زمینه بپردازیم.

احساسات بنیادین انسان

پل اکمن روان‌شناس برجستهٔ آمریکایی در دههٔ ۷۰ میلادی ۶ احساس را به عنوان احساسات بنیادین در نظر گرفت و بر این باور بود که مردم سراسر جهان این ۶ حس را تجربه می‌کنند. این احساسات عبارتند از: غم، شادی، بیزاری، خشم، ترس و تعجب. وی در سال ۱۹۹۹ او احساساتی دیگر مانند هیجان، غرور، سرافکندگی و خجالت را به فهرست احساسات افزود.

چرخهٔ احساسات یا چرخ رابرت پلاچیک

رابرت پلاچیک روان‌شناس آمریکایی برای بیان انواع احساسات، چرخهٔ احساسات را طراحی کرد. او بر این باور بود که احساسات ما نقطهٔ مقابل دارند برای نمونه نقطهٔ مقابل شادی غم و نقطهٔ مقابل اعتماد، نفرت است. او ۸ حس را به عنوان احساسات اساسی انسان در نظر می‌گرفت:

شادی در مقابل ترس

اعتماد در مقابل بیزاری

ترس در برابر خشم

غافلگیری در برابر انتظار

او با ارائهٔ چرخ احساسات توانست حس‌های موجود در انسان را از ساده به پیچیده بخش‌بندی نماید. نکتهٔ مهم در چرخ رابرت پلاچیک این است که احساسات می‌توانند به صورت ترکیبی در انسان پدید آیند. احساساتت ترکیبی در چرخ پلاچیک مواردی را در برمی‌گیرند که در فضای سفید بیرونی نمایش داده شده‌اند. برای نمونه ترکیب احساس شادی و اعتماد می‌تواند باعث پیدایش عشق در انسان شود.

فهرست احساسات انسان یا چرخ پلاچیک

با وجود تلاش‌های روان‌شناسانی مانند اکم و پلاچیک برای شناسایی و طبقه‌بندی احساسات انسان، پژوهشگران آکادمی ملی علوم در سال ۲۰۱۷ دریافتند که احساسات بنیادین ما بیش از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. آنان توانستند ۲۷ دسته از احساسات را شناسایی کنند.

شادی یکی از احساسات خوشایندی است که هر کسی برای رسیدن به آن تلاش می‌کند. شادی حالت عاطفی خوشایندی است که با خشنودی، رفاه، آرامش، خوشبختی و خوب بودن مشخص می‌شود. شاد بودن یکی از نشانه‌های داشتن سلامت روان است. انسان‌های شاد امید به زندگی بیش‌تری نسبت به دیگران دارند این در حالی است که غم زمینه را برای کاهش امید به زندگی و بروز اختلالات روانی فراهم می‌کند.

پژوهشگران دریافته‌اند که افسردگی، اضطراب و استرس در کسانی که زندگی شاد ندارند افزایش پیدا می‌کند.

با وجود این‌که شادی احساسی بنیادین و در همهٔ انسان‌ها مشترک است، اما عوامل ایجاد شادی در ما با یک‌دیگر تفاوت دارد.

پژوهش‌های انجام شده از سوی روان‌شناسان دربارهٔ احساس شادی زمینه‌ساز شکل‌گیری روان‌شناسی مثبت‌نگر گردید؛ و امروز این شاخه از روان‌شناسی به عنوان رویکردی نوین و اثرگذار برای درمان اختلالات روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابراز شادی در ما به روش‌های زیر انجام می‌شود.

حالت چهره: لبخند زدن

زبان بدن: آرام و بدون تنش

صدا: شاد و پرانرژی سخن گفتن یا با انگیزه گوش دادن به گفته‌های دیگران

رفتار: شاد و سرخوش

۲. احساس غم

غم و اندوه احساس ناخوشایندی است که به صورت گذرا یا طولانی مدت در انسان پدید می‌آید. نشانه‌های بارز احساس غم عبارتند از: ناامیدی، اندوه، بی‌میلی، احساس پوچی و خلق منفی. هنگامی که ما در درازمدت دچار احساس اندوه باشیم خطر بروز افسردگی و دیگر اختلالات روان‌شناختی افزایش پیدا می‌کند. پس اندوه یکی از زنگ‌های هشدار افسردگی به شمار می‌رود. ابراز غم در ما از راه‌های زیر انجام می‌شود.

حالت چهره: گرفته و در هم، بی‌حال

زبان بدن: گریه کردن

صدا: سکوت، عدم تمایل به گفتگو، صحبت با صدای کم و جملات کوتاه

رفتار: بی‌میل، خسته، بی‌انگیزه، کناره‌گیری از دیگران

۳. احساس ترس

احساس ترس یکی از احساسات ناخوشایندی است که انسان برای بقا به آن نیازمند است. هنگامی که ما در موقعیتی خطرناک قرار می‌گیریم احساس ترس در ما پدید می‌آید. این احساس باعث فعال شدن سیستم عصبی خودکار سمپاتیک در ما می‌شود. در این شرایط ضربان قلب افزایش و تنفس سریع‌تر می‌شود و بدن در شرایطی قرار می‌گیرد تا انسان بتواند از خود در برابر تهدیدات محافظت نماید. ترس پاسخی احساسی به یک تهدید ناگهانی است. اگر احساس ترس در درازمدت همراه فرد باشد احتمال بروز اختلال اضطراب و استرس افزایش می‌یابد. احساس ترس از راه‌های زیر در ما نمایان می‌شود.

حالت چهره: گشاد شدن مردمک چشم، عقب کشیدن سر، بستن چشم

زبان بدن: لرزیدن، تنفس سریع، انقباض ماهیچه‌ای و عضلانی، پوشاندن صورت با دست

صدا: فریاد یا جیغ کشیدن یا سکوت ناشی از شوک یا صحبت کردن همراه با لرزیدن صدا

رفتار: تلاش برای فرار، پنهان شدن یا دفاع در برابر عامل ترس‌آور

۴. احساس بیزاری

احساس بیزاری یا نفرت نیز یکی از احساسات بنیادین انسان است که پل اکمن نیز به آن اشاره داشت. بروز این احساس در هر کسی به دلایل متفاوتی پیش می‌آید و شدت آن نیز در موقعیت‌های گوناگون متفاوت است. بیزاری می‌تواند ناشی از یک بوی بد، مزهٔ بد غذا، رفتار زشت یک انسان یا هر چیز نفرت‌انگیزی باشد. بیزاری و نفرت از راه‌های زیر در ما نمایان می‌شود.

حالت چهره: روی برگرداندن یا اخم

زبان بدن: چین و چروک روی پیشانی، جمع کردن لب بالایی، جمع کردن بینی

صدا: استفاده از کلمات برای بیان بیزاری مانند: اه، لعنتی، پوف و …

رفتار: دور شدن از عامل نفرت‌انگیز، حالت تهوع

۵. احساس خشم

خشم یکی از قوی‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین احساسات انسان است. خشم احساس ناخوشایندی است که می‌تواند قدرت تصمیم‌گیری و واکنش منطقی را از ما بگیرد. چون این حس هنگامی در ما پدید می‌آید که نمی‌توانیم خود را با شرایط یا افراد سازگار کنیم. اگر خشم کنترل نشود جای خود را به پرخاشگری و رفتار‌های پرخطر می‌دهد. احساس خشم می‌تواند سلامت جسمانی و روانی ما را به خطر اندازد. یافته‌های پژوهشگران نشان داده است که افراد پرخاشگر بیش از دیگران در خطر بیماری‌های قلب و عروق و دیابت قرار دارند. از نظر روان‌شناختی نیز خشم با برخی از اختلالات روان‌شناختی مانند اعتیاد به الکل و دخانیات، دوقطبی و اختلالات شخصیتی مرتبط است. [۴]خشم از راه‌های زیر در ما نمایان می‌شود.

حالت چهره: خیره نگاه کردن و اخم

زبان بدن: چین و چروک روی پیشانی، قرمزی صورت، جلو دادن پیشانی

صدا: بلند صحبت کردن یا فریاد کشیدن و درگیری کلامی

رفتار: مشت زدن، لگد، پرتاب اشیا، درگیری فیزیکی

۶. احساس تعجب و شگفتی

تعجب یکی دیگر از احساسات بنیادین است که نسبت به دیگر احساسات یاد شده کم‌تر از ما سر می‌زند. این واکنش احساسی در شرایطی غیرمنتظره بروز پیدا می‌کند و می‌تواند خوشایند یا ناخوشایند باشد. برای نمونه زمانی این حس خوشایند است که کسی ما را با یک هدیه غافلگیر کند؛ و زمانی ناخوشایند است که با برگهٔ جریمهٔ خودرو روبرو شویم. احساس تعجب از راه‌های زیر در ما نمایان می‌شود.

حالت چهره: خشک شدن و سکون

زبان بدن: گشاد کردن چشم‌ها، بالا بردن ابرو‌ها و باز کردن دهان

صدا: فریاد، جیغ کشیدن، بیان کلماتی مانند: اوه، وای و …

رفتار: رفتار‌های متفاوت وابسته به عامل تعجب برانگیز مانند شادی، خشم، اندوه، فرار و …

۶ حس اصلی انسان

انواع احساسات انسان: شادی، غم، خشم، ترس، بیزاری و تعجب

پاسخ به پرسش‌ها دربارهٔ احساسات – FAQ

احساس چیست؟

احساس حالتی روان‌شناختی است که درپاسخ به محرک‌های بیرونی یا درونی از انسان سر می‌زند و بروز آن با تغییرات رفتاری و فیزیولوژیکی همراه است.

چند نوع حس وجود دارد؟

بیش از ۲۷ دسته برای احساسات شناسایی شده‌اند، اما در تقسیم‌بندی کلی که اکمن از احساسات انسان انجام داد ۶ حس را به عنوان احساسات بنیادین در نظر گرفت که عبارتند از: شادی، غم، ترس، خشم، بیزاری و تعجب.

آیا احساس خشم را باید سرکوب کرد؟

بروز احساسات در واکنش به شرایط خاص پیش می‌آید و وجود هر کدام از احساسات در انسان لازم و ضروری است. اما کنترل احساسات ناخوشایند و بروز آن متناسب با شرایطی که در آن هستیم اهمیت دارد.

چرا ابراز احساسات اهمیت دارد؟

ما در روابط میان‌فردی با ابزار احساسات به دیگران بازخورد می‌دهیم. دیگران در هنگام مشاهدهٔ احساسات ما درک بهتری از شرایطی که در آن هستیم خواهند داشت. پس ابراز احساسات در بهبود روابط میان‌فردی نقش مهمی بر عهده دارد.