بازکاوی لرستانِ عصر احمدشاهی در اثری تازه

والی زاده که در یک سال اخیر دو کتاب تحسین شده «سفرنامه مقصود جهان» و «سفارت نامه موفق الدوله» درباره لرستان را تصحیح و منتشر کرده بود با انتشار این کتاب سه‌گانه جدید خود درباره لرستان را تکمیل نمود. اگرچه والی زاده پیش از این نیز آثار ماندگار و ارزشمندی را راجع به لرستان تألیف و منتشر ساخته است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «نامه لرستان»، «سفرنامه معین السلطان» و «شناختنامه نویسندگان لرستان» اشاره کرد.

یکی از مشکلات پژوهشی لرستان در دهه‌های اخیر فقدان منابع اولیه و عدم تصحیح نسخ خطی پیرامون لرستان بود که با همت والی زاده این جریان شکل بالنده‌ای یافته است.

محمدعلی مجد -که بعدها به فطن‌السلطنه معروف شد- از فعالان سیاسی و کارگزاران دوره احمدشاهی و پهلوی است که علاوه بر حکمرانی شهر و استان‌های مختلف، همواره در جایگاه بازیگری سیاسی و فعالی اجتماعی نقش‌آفرینی کرده است.

محمدعلی مجد در واقع از اهالی قزوین است. تولد او به ۱۲۷۵ خورشیدی و درگذشتش به سال ۱۳۵۷ در سن ۸۲ سالگی و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی صورت گرفت. مدفن او در جوار شاهزاده حسین قزوین قرار دارد.

او از طبقه دولتمردان و زمین‌داران بزرگ ایران بود که در دوره‌هایی هم با روحانیت ایران و حتی امام خمینی (ره) مکاتبه و مراوده داشت. مبنای این ارتباطات تقابل با سیاست‌های پهلوی به‌خصوص در زمینه زمین بود.

فطن‌السلطنه زندگی پر فراز و فرودی را تجربه کرد. فطانت و کیاست و نیز امین بودن و سخت‌کوشی، او را در سال‌های نخست عمر محل اعتماد و سپس اعتبار قرار داد. لقب فطن‌السلطنه را بی‌سببی به او اعطا نکردند که گریزی به این هوش و تلاش او بود. در این دوران قلم کنکاش‌گر و نگاه علمی او باعث تألیف و انتشار مقالاتی شد که با تحسین اهالی فضل هم مواجه شد.

این کتاب حاصل یکی از همین قلم برداشتن‌هاست. به هر روی مجموعه نوشتار او در یازده شماره مجله معتبر فلاحت و تجارت در سال ۱۲۹۷ خورشیدی به‌طور مسلسل منتشر شد و نقش بارزی در ارائه تصویر واقعی‌تری از لرستان ایفا کرد. این تصویر مهم‌ترین و نخستین منبع جامعی است که در آن «جغرافیای پلتیکی، احصائی و ثروتی» لرستان استخراج و «منتشر» شد. به عبارتی پیش از گزارش فطن‌السلطنه ما هیچ مجموعه مدون و مفصلی درباره استعداد، جغرافیا، سپهر سیاسی و ظرفیت‌های طبیعی لرستان در ابعاد ملی در دست نداریم که در زمان خود انتشار یافته باشد. اگر چه چند سفرنامه از دوره فتحعلی‌شان تا همین عصر در دست است اما فراموش نشود آن آثار در قالب نسخه خطی و محصور در کنج کتابخانه‌ها باقی‌مانده‌ بودند و از دسترس کافه مردم و حتی خواص دور بوده‌اند اما این اثر در یک سده پیش‌ازاین در جریده‌ای پر خریدار انتشار یافته و اقبال یافته بود.

چنانکه گفته شد این کتاب که مؤلف خود نام «لرستان امروز» بر آن نهاده بود حاصل دوره جوانی اوست که در سن بیست‌ودوسالگی هنگامی‌که از طرف اداره فلاحت و تجارت مأمور لرستان می‌شود به نگارش درآمده و به‌تدریج در دوره احمدشاه در مجله فلاحت و تجارت درج گردید.

مؤلف که خود از اهمیت اثرش آگاه بوده است در مقدمه مجموعه گزارش‌هایش می‌نویسد: «بدیهی است خوانندگان مجله فلاحت و تجارت متوجه زحمات مصنف شده و خدمت ایشان را در راه معارف ایران تقدیر خواهند کرد». البته چنانکه خواهد آمد چاپ مقالات لرستان امروز و برخی مقالات اقتصادی دیگر برای فطن‌السلطنه بی‌اجر نماند و به خاطر همین مقالات نشان درجه دو علمی را از طرف وزارت معارف و اوقاف دریافت کرد.

لرستان عصر احمدشاهی لرستانی است که دیگر حاضر به انقیاد دودمان قاجار نبود و سر به بی‌نیازی و خودسری کشیده و از سویی فقر و تبعیض و ظلم حاکمان آن‌ها را عاصی ساخته بود.

تصحیح و انتشار این کتاب را دو سود خواهد بود. هم یکی از آثار مهجور ولی درعین حال ارزشمند درباره تاریخ و جغرافیای لرستان بازکاوی می‌شود و هم از پس آن چهره محمدعلی مجد یا فطن‌السلطنه از پس غبار فراموشی بازنمایی می‌شود.

کتاب سفارتنامه فطن السلطنه یا لرستان در عصر احمدشاهی با چاپی نفیس در ۲۱۲ صفحه به قیمت ۱۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات هاویر منتشر شده است.

انتهای پیام