مونا سلطانی، عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر درخصوص جایگزین شدن فرش ماشینی با فرش‌های دست‌بافت ایرانی اظهار کرد: تاریخچه فرش ماشینی در ایران به دهه ۵۰ باز می‌گردد که از همان ابتدا مورد توجه جامعه و به ویژه قشر متوسط و کم درآمد قرار گرفت و متاسفانه طی چند دهه گذشته با کاهش قدرت خرید مردم بر اثر تورم روز به روز بر تعداد مشتریان فرش‌های ماشینی افزوده شده است.

وی اضافه کرد: با توجه به‌ اینکه سرعت تولید فرش ماشینی بسیار بالا و قیمت تمام شده آن بسیار پایین است، از این رو فرش دستباف قدرت رقابت با فرش‌های ماشینی را ندارد. به عنوان مثال در حال حاضر می‌توان یک فرش ماشینی ۶ متری با طرح و نقش فرش کرمان که دارای کیفیت قابل قبولی است را با قیمت ۵ میلیون تومان خریداری کرد اما برای خرید یک فرش دستباف ۶ متری کرمان با همان طرح و نقش که دارای کیفیت متوسط رو به پایین است باید حداقل ۳۰ میلیون تومان هزینه شود.

تغییر سبک زندگی یکی از دلایل استفاده از فرش‌های ماشینی است

عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر خاطرنشان کرد: تغییر سبک زندگی ایرانیان طی دهه‌های گذشته نیز یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل رواج استفاده از قالی‌های ماشینی بوده‌ است. تا ۳ دهه گذشته در بسیاری از مناطق ایران به ویژه در بین روستاییان و عشایر مطابق با سبک زندگی و فرم مسکن‌شان و براساس ذوق و سلیقه بافنده که معمولا همان کاربر قالی نیز بوده، قالی‌هایی بافته می‌شد. در واقع ایرانیان با توجه به نیاز و مطابق سنت بافندگی حوزه محل سکونت‌ خود قالی مورد نیاز خود را می‌بافتند.

سلطانی ادامه داد: البته بسیاری از این قالی‌ها درشت بافت با نقشه‌های بسیار ساده بوده‌اند که در اصطلاح به آن‌ها خرسکی‌بافت می‌گفتند، اما آنچه حائز اهمیت بوده این است که بافت و استفاده از قالی‌های دست‌باف جزئی از سنت زندگی ایرانیان بوده است که تغییر سبک زندگی ایرانیان بر اساس سلیقه آن‌ها در انتخاب فرش (به عنوان کالایی لوکس) تأثیر گذاشت.

وی اضافه کرد: همچنین بسیاری از بافندگان به ویژه بافندگان جوان که قالی‌بافی نقش مهمی در اقتصاد خانوار آن‌ها داشت به بافت قالی‌هایی با سود بیشتر روی آوردند و بافت قالی‌های سنتی و اصیل منطقه خود را به دست فراموشی سپردند. از طرفی دیگر امروزه همین گروه از بافندگان و تولیدکنندگان خرده‌پا با آنکه بافنده فرش‌های دست‌باف هستند اما از فرش ماشینی به عنوان کف‌پوش استفاده می‌کنند و دیگر خبری از آن قالی‌های سنتی در منازل‌شان نیست.

سلطانی بیان کرد: فرش دست‌باف علاوه براینکه جزئی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هنر ایرانیان است، با توجه به استفاده از مواد طبیعی بافت آن و همچنین تأثیر مستقیم روح و روان انسان در فرآیند تولید آن به ویژه بافندگان، دارای ویژگی‌های بصری منحصربه‌فردی است. افرادی که تجربه استفاده از فرش دستباف و ماشینی را داشته‌اند به آرامش، گرما و روحی که فرش دست‌باف به محیط زندگی آن‌ها بخشیده، کاملا آگاه هستند. این همان ویژگی منحصربه‌فرد فرش دستباف است که فرش ماشینی فاقد آن است. همچنین باید گفت که تولید فرش دست‌باف به لحاظ تاریخی نقش مهمی در اقتصاد ایران و اشتغال‌زایی داشته‌است.

احیاء مجدد فرش‌های اصیل و بومی مورد توجه قرار گیرد

وی عنوان کرد: هر چند ارزش‌های فرش دست‌باف قابل مقایسه با فرش ماشینی نیست، اما متأسفانه در حال حاضر با توجه به قیمت تمام شده فرش‌های دستباف و شرایط اقتصادی بخش اعظم جامعه ایرانی، سخت می‌توان راه حلی را برای بازگشت مجدد فرش دست‌باف به خانه ایرانیان پیشنهاد کرد.

سلطانی اضافه کرد: شاید یکی از راه حل‌های بازگشت مجدد فرش دست‌باف به خانه ایرانیان احیاء مجدد فرش‌های اصیل و بومی مناطق مختلف و تلاش در جهت آگاهی‌بخشی به مردم در جهت استفاده از آن قالی‌ها باشد.

عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر در خصوص نحوه تبلیغات حوزه فرش تصریح کرد: جامعه فرش ایران هنوز بسیار سنتی است و معمولا تولید و عرضه فرش به صورت سنتی در آن به انجام می‌رسد. با توجه به حجم بالای تولید فرش دست‌باف، تعداد تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان این محصول در ایران تبلیغات به معنای واقعی آن در این حوزه صورت نمی‌گیرد.

سلطانی ادامه داد: طی یک دهه اخیر برخی از تولیدکنندگان به این سو حرکت کرده و از ابزار تبلیغات برای فروش محصولات خود استفاده کرده‌اند که به نظر می‌رسد تأثیر بسزایی در شناخته شدن آن‌ها و در نتیجه فروش محصول‌شان داشته ‌است.

ایران بخش بزرگی از بازار فرش خود را به واسطه تحریم‌ها از دست داده است

وی اضافه کرد: قطعاً فرش دستباف ایرانی در جهان شناخته شده است و جهان ایران را با فرش می‌شناسد. اما واقعیت آن است که در دنیای امروز ساز و کارهای عرضه و فروش بسیار تغییر کرده و دیگر نمی‌توان به شیوه سنتی در این بازار قدم گذاشت و بازار را حفظ کرد. به‌ ویژه آنکه طی دهه‌های اخیر ایران با توجه به تحریم‌ها بخش بزرگی از بازار خود را از دست داده است و رقبای دیگری مانند چین، هند و ... از این فرصت بهره برده و بسیار پر قدرت در این عرصه وارد شده‌اند.

عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر خاطرنشان کرد: ما باید آگاه باشیم حضور در بازارهای جهانی دیگر براساس گذشته تاریخی ایران و معروفیت فرش ایرانی نیست و نیازمند برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از دانش متخصصان چه در زمینه بازاریابی و چه در زمینه تبلیغات و فروش است.

۸۰ درصد هزینه تولید فرش مربوط به دستمزد بافنده‌ها است

سلطانی در خصوص دلایل قیمت بالای فرش‌های دست‌باف ایرانی اظهار کرد: قیمت‌ فرش‌های دستی را می‌توان تا حد زیادی واقعی دانست، به گونه‌ای که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد هزینه تولید مربوط به دستمزد بافنده‌ها است، در حالی که معمولا تصور می‌شود که بافنده مورد ظلم قرار می‌گیرد و آن‌ها کمترین دریافتی را در فرایند تولید دریافت می‌کنند که امروزه این موضوع و روند وجود ندارد.

وی ادامه داد: ممکن است در گذشته در روند تولید از کودکان و افراد نیازمند بهره‌کشی می‌شده است، اما امروزه اینچنین نیست، لذا با توجه به اینکه ۷۰ تا ۸۰ درصد هزینه‌ها مربوط به بافنده‌ها است، به نوعی دستمزد بافنده‌ها امروزه بسیار بالا رفته است.

عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر گفت: با وجود اینکه دریافتی بافنده‌ها ممکن است کفاف زندگی آن‌ها را ندهد، اما به هر حال بخش زیادی از هزینه تولید فرش در اختیار بافنده‌ها قرار می‌گیرد. با توجه به تورم موجود در کشور و این که فرایند بافتن فرش حدود یک سال یا یک سال و نیم زمان می‌برد و به تعبیری فاصله زمانی عرضه فرش به بازار نوعی خواب سرمایه برای تولیدکننده به همراه دارد، بنابراین فروشنده باید با فروش محصول خود بتواند چرخه تولید خود را زنده نگه‌دارد؛ لذا به نظر من قیمت عرضه فرش، قیمت نامعقولی نیست.