آشنایی با هنر مسگری زنجان

بشر بعد از سنگ و گل، برای رفع سایر نیازهایش به فلز روی آورد، در بین فلزات مس زودتر از بقیه فلزات بکار رفت زیرا بصورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود. درخشش و جلای مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته می باشد.

قدمت استفاده از مس براساس مدارک و شواهد باستان شناسی به 9500 ق.م می رسد و تا قبل از هزاره 5 ق.م(کشف ذوب مس) بصورت خالص بکار رفته و از شیوه چکش کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می شده. امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران یافت شده، می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران ، مؤید این نکته است.

با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگز آباد قزوین واقع در ((تپه قبرستان)) ، توسط ((دکتر مجدزاده)) ، و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان ، که احتمالاً اولین کوره ذوب مس می باشد و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه نظیر معدن مس ((رشید آباد)) می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد. دوره اسلامی با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی چون مس افزایش یافت.

زیرا فلزی چکش خوار، شکل پذیر، با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و … ، است. در طول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است.

قدمت استفاده از مس به 9500 ق.م می رسد.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شده و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بوده است. در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گویهای مرصع نقره کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک گردیده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور نمود.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است. ، متاسفانه، هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول تامل برانگیزی گردیده، به طوری که از حدود 800 مسگر در حال حاضر فقط 25 مسگر باقی مانده است. از روشهای بکار رفته جهت تزئینات بر روی ظروف مسی در این شهر می توان به قلمزنی روی آن اشاره نمود.