حداد عادل: برنامه‌ای داریم که 2 سال است برای بررسی در نوبت مانده/ برخی از این برنامه‌ها 30 سال است که دست نخورده

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: تحول در علوم انسانی دشوار است و طی یک یا ۲ روز محقق نمی‌شود. این موضوع تنها یک پروژه نیست بلکه پروسه است و فرایند دائمی است.

به گزارش ایسنا؛ غلامعلی حداد عادل در پنجاه و هشتمین نشست معاونان آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی سراسر کشور که امروز در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، در خصوص ضرورت ایجاد تحول در علوم انسانی دانشگاه‌ها اظهار کرد: پس از آنکه دانشگاه به سبک اروپایی در ایران تاسیس شد، اقتباس علوم انسانی از اروپا نیز به شکلی صورت گرفت که در سنت آموزشی کشورمان نیز سابقه‌ای نداشت. در این مدت هم نسبت به این موضوع دیدگاه انتقادی وجود نداشته و استادان آنچه از تحصیل در دانشگاه‌های کشورهای اروپا و آمریکا آموخته بودند را ترجمه و محتوای علوم انسانی دانشگاه‌ها را ایجاد کردند که این محتوا مایه‌های فلسفی سکولاریسم، مارکسیسم، اومانیسم و... را با خود به همراه داشت و معجونی از دیدگاه‌های فلسفی که بر جهان‌بینی غربی حاکم است را در بر می‌گرفت.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: انقلاب اسلامی خواهان استقلال است و ریشه استقلال را در جهان‌بینی متفاوتی جست‌وجو می‌کند. بر این مبنا اگر در دیدگاه انقلاب اسلامی تفسیر متفاوتی از عالم و آدم وجود نداشته باشد، تنها تغییر حکومت استقلال را برای ما فراهم نمی‌سازد و تنها با تغییر نام حکومت همان مسیر قبل ادامه خواهد یافت. همین دقت نظر سبب شکل‌گیری انقلاب فرهنگی در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی شده است. این اتفاق در آغاز انقلاب رخ داد و دانشگاه‌ها تعطیل شد اما این تعطیلی نمی‌توانست ادامه پیدا کند؛ به این ترتیب دانشگاه‌ها دوباره همراه با اصلاحات جزئی در محتوای آموزشی فعالیت خود را آغاز کردند اما تحول در علوم انسانی همچنان در دستور کار انقلاب اسلامی قرار داشت.

وی بیان کرد: در نهایت مقام معظم رهبری در دیدار رمضانی خود با استادان دانشگاه‌ها در سال ۸۸ با تاکید بیشتر خواستار تحول علوم انسانی از شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. این شورا در پاییز همان سال مصوبه‌ای از محل تصویب گذراند مبنی بر اینکه شورایی با عنوان شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با اختیارات وسیعی تشکیل شود تا علوم انسانی را در دانشگاه‌ها متحول سازد. اولین جلسه این شورا در دی‌ ماه ۱۳۸۸ برگزار شد و تاکنون نیز بیش از ۲۰۰ جلسه آن برگزار شده است. این شورا شامل حدود ۲۰ عضو است که تقریبا نیمی از اعضا حوزوی و نیمی از آن‌ها دانشگاهی هستند.

حداد عادل عنوان کرد: قله‌ حرکت ما در انقلاب رسیدن به تمدن نوین اسلامی است و برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی باید بدانیم که فرهنگ نرم‌افزار رسیدن به این هدف است. فرهنگ در فضای رشته‌های علوم انسانی دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد. نمی‌شود دانشگاه‌ها در علوم انسانی اقتباس‌کننده بی‌چون و چرا از غرب باشند و ما بخواهیم ادعای رسیدن به تمدن اسلامی را داشته باشیم. موضوع تحول علوم انسانی یک امر راهبردی و استراتژیک در انقلاب اسلامی بوده و مختص به دولتی خاص یا یک موضوع موقتی نیست.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: اگر ما در جمهوری اسلامی ایران صاحب علوم انسانی که خودمان آن‌ را مدون کرده‌ایم، نباشیم، به اهداف انقلاب اسلامی نخواهیم رسید. به عنوان مثال اگر در سطح آموزش‌وپرورش تلاش کنیم دانش‌آموزانی متدین تربیت کنیم و در دبیرستان نیز همین روند را پیش گیریم اما زمانی که این دانش‌آموزان وارد دانشگاه‌ها می‌شوند، با افکار غیردینی تحت عنوان علوم انسانی آشنا شوند، پس از مدتی هم مدیریت و اختیار برخی امور کشور را به دست می‌گیرند و نهایتا نتیجه‌ای از این مقدمات حاصل نخواهد شد. با این وجود نباید تصور کرد که جاده همواری در پیش داریم بلکه در دانشگاه‌ها و فضاهای سیاسی مخالفت‌ها، تخطئه‌ها و تهمت‌های فراوانی بابت این موضوع بیان می‌شود. از همین رو لازم است این فرایند به نحوی معقول و منطقی انجام شود.

وی اضافه کرد: در واقع لازم است دلایل هر چیزی که پذیرفته می‌شود، مشخص باشد و علت آنچه پذیرفته نمی‌شود نیز با نقد و استدلال بیان شود.

حداد عادل تصریح کرد: پس از آنکه شورای تحول و ارتقای علوم انسانی تشکیل جلسه داد، امکان بررسی تمام رشته‌های علوم انسانی وجود نداشت و باید اولویت‌بندی صورت می‌گرفت. لذا از میان رشته‌های علوم انسانی ۱۶ رشته مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی، حقوق، هنر، معماری، کلام، فلسفه، تاریخ، ارتباطات، علوم تربیتی، مطالعات زنان، زبان‌های خارجی، مشاوره و راهنمایی و... در اولویت قرار گرفت. تحول هر یک از رشته‌ها به استادان همان رشته سپرده و برای هر کدام یک کارگروه تشکیل شد. برای انتخاب اعضا نیز شرایطی تعیین شد که نخست در رشته خود دانشمند و همچنین به تحول در علوم انسانی معتقد باشند. اعضای شورا کسانی که برای بررسی موضوعات مربوط به هر رشته تحصیلی می‌شناختند را پیشنهاد کرده و برای انتخاب تک‌تک افراد در کارگروه‌های مختلف رای‌گیری انجام شد. در حال حاضر اعضای دانشگاهی که با شورای تحول و ارتقای علوم انسانی در قال ۱۶ کارگروه همکاری می‌کنند، حدود ۳۰۰ نفر هستند. این افراد در این ۱۳ سال هزاران جلسه تاکنون برگزار کردند.

وی گفت: در ابتدا چهار حوزه و چهار موضوع شامل برنامه‌ها و محتوای کتاب‌های درسی در علوم انسانی، استادان، دانشجویان و پایان‌نامه‌ها و مجلات پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت. برای رسیدن به تحول باید این چهار ضلع در نظر گرفته شود اما در ۱۳ سال گذشته شاید ۹۰ درصد کار متمرکز بر برنامه‌ها و کتاب‌های درسی بوده است. در واقع توان و امکان پرداختن به مسائل تحولی مربوط به استاد، دانشجو و پایان‌نامه نداشته‌ایم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: در راستای تغییر در محتوای کتاب‌ها و برنامه‌های درسی چهار موضع وجود دارد که بر همین اساس از چهار منظر محتوا و برنامه‌های کتاب‌ها مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا در بخش برنامه‌های آموزشی و درسی تغییراتی صورت گرفت. چهار موضع ما شامل اسلامی‌سازی، بومی‌سازی، کارآمدی و روزآمدی بوده است. اسلامی‌سازی در رشته‌های مختلف موضوعی متفاوت است. به عنوان مثال یکی از رشته‌هایی که در اولویت بررسی قرار داشت، رشته زبان‌های خارجی بود. در مقطع کارشناسی‌ ارشد و دکتری این رشته برخی کتاب‌های درسی حامل فرهنگ‌ کشورهای دیگر است.

حداد عادل افزود: کتاب‌های زبان‌آموزی‌ یکی از راه‌هایی است که اروپاییان فرهنگ خود را به صورت نامحسوس به دیگران تزریق می‌کنند. آن‌ها به شکلی در سطوح مختلف از همان کلاس اول فرهنگ خود را آگاهانه تبلیغ می‌کنند. در خیلی از کتاب‌های زبان مطالب ۱۰۰ درصد مخالف احکام اسلامی جزو متون درسی قرار دارد. در راستای ایجاد تحول در این رشته علاوه بر حذف این مطالب به دروس یک ایرانی مسلمان که می‌خواهد دکتری زبان انگلیسی یا فرانسه اخذ کند، درس‌های جدیدی نیز اضافه می‌کنیم.

وی با ارائه مثالی دیگر از رشته‌هایی که تحت فرایند تحول قرار گرفته ادامه داد: در رشته حقوق احتیاجی به مبانی فلسفی نیست. حقوق در کشور هم‌اکنون بر مبنای فقه اسلامی است. اسلامی شدن در هر رشته‌ای متناسب با آن رشته شرایط خاص خود را دارد. در مسیر ایجاد تحول در علوم انسانی توانستیم همکاری حوزه و دانشگاه را هم به نحو مطلوبی و بدون سر و صدا محقق کنیم. در حال حاضر این امکان وجود دارد که حوزه و دانشگاه با یکدیگر همکاری کنند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: از سال ۵۸ با ستاد انقلاب فرهنگی همکاری داشته‌ام و این تجارب را از اول انقلاب دنبال کرده‌ام. در ابتدای انقلاب همکاری حوزه و دانشگاه شرایط امروز را نداشت. امروز در حوزه علمیه قم صدها روحانی فاضل هستند که پیش از آنکه در قم درس بخوانند، در دانشگاه‌ها و در رشته‌های علوم انسانی تحصیل کرده‌اند. هم‌اکنون در حوزه علمیه یک سرمایه قابل توجهی از روحانیون اصطلاحا دوزیست داریم که هم زیست دانشگاهی و هم زندگی حوزوی دارند.

حداد عادل تصریح کرد: در حال حاضر در حوزه‌های علمیه انجمن‌های علمی فعالیت دارد که تحت نظر مدیریت حوزه ساماندهی شده‌اند. چنین سرمایه‌ای سال ۵۸ برای ما فراهم نبود. در شورای تحول و ارتقای علوم انسانی دبیرخانه‌ای تحت عنوان معاون ارتباط با حوزه راه‌اندازی شده است. در مدیریت حوزه‌های علمیه نیز شورایی تعریف شده که هر برنامه درسی دانشگاهی پس از طی فرایند تحول و تصویب نهایی به قم ارسال می‌شود؛ سپس این تغییر و تحولات آنجا مورد بررسی قرار می‌گیرد و در یک فضای منطقی با دانشگاهیان گفت‌وگو می‌شود. در حال حاضر زبان مشترک میان دانشگاه و حوزه ایجاد شده و همکاری سازنده‌ای هم با هم دارند. کمتر اتفاق افتاده که در گفت‌وگوی میان حوزه و دانشگاه به گره کور برسیم.

وی ادامه داد: طی ۱۳ سال اخیر تا کنون توانسته‌ایم ۱۱۵ برنامه درسی جدید تصویب کنیم. این ۱۱۵ برنامه شامل رشته‌های جدیدی است که تا کنون وجود نداشته است. یکی از این برنامه‌ها مربوط به رشته اقتصاد بوده است. چهار سال تمام برنامه بررسی رشته اقتصاد دانشگاه‌ها طول کشیده است. پیش و پس از انقلاب برای تدوین برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها در رشته‌های علوم انسانی به این میزان کار کارشناسی صورت نگرفته است. در رشته‌های دیگر نیز موضوع به همین شکل است. نخبگان رشته‌ها با نگاه مثبت نسبت به اعتقادات اسلامی و انقلاب برنامه‌ها را بررسی و متحول می‌کنند. برخی از این برنامه‌ها ۳۰ سال است که دست نخورده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: براساس اقدامات شورای تحول در رشته‌های گوناگون نوآوری‌هایی شده است. در این شورا تاکید بر اسلامی‌سازی و بومی‌سازی دانش است. مراد از بومی‌سازی این است که درس در کجا به ایران مربوط و منتقل می‌شود. در برنامه درسی اقتصاد که در عموم دانشگاه‌ها تدریس می‌شده، اقتصاد ایران درسی بود که تنها ۲ واحد و به صورت اختیاری ارائه می‌شده است. آیا دانشجوی رشته اقتصاد باید مطالعات اقتصاد ایران را به صورت اختیاری بگذارند؟ در برنامه ما هشت واحد برای اقتصاد ایران به صورت الزامی دیده شده است. دانشجو باید اقتصاد ایران را بشناسد و سابقه و مشکلات آن را بداند تا بتواند در ایران کار کند و مفید واقع شود.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاکید کرد: کاری که بسیار اهمیت دارد و یک قدم ضروری پس از برنامه‌ریزی محسوب می‌شود، تعریف کتاب درسی است. هر برنامه‌ درسی که به تصویب می‌رسد، از دل آن برنامه حداقل بین ۱۰ تا ۲۰ کتاب درسی جدید پدید می‌آید. پیش‌بینی ما این است که چندین هزار کتاب درسی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی از دل برنامه‌های درسی تالیف خواهد شد. در حال حاضر حدود ۴۰۰ کتاب درسی به اساتید برای تالیف سفارش داده‌ایم که در خط نگارش قرار دارد. هم‌اکنون ۶۰ کتاب درسی نیز تحت عنوان همین برنامه تحول چاپ شده و در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.

حداد عادل اظهار کرد: هر برنامه‌ای پیش از آنکه به تصویب نهایی برسد، با اساتید آن رشته در میان گذاشته می‌شود. نظر اساتید نیز اعمال می‌شود. اینگونه نیست که اساتید را بی‌خبر بگذاریم. در واقع هر بار برنامه درسی را برای آنان توضیح داده و آنان را توجیه می‌کنیم.

وی گفت: البته کار ما کند پیش می‌رود. دنبال این هستیم که به یک شکلی به کار سرعت دهیم اما هنوز راه حلی برای آن پیدا نکرده‌ایم تا از ظرفیت دانشگاه‌ها استفاده کنیم. باید توجه داشت چنین فرایندی در سطح وسیعی صورت می‌گیرد و همه چیز باید از یک گلوگاه تنگ که شورای تحول است، عبور کند. به عنوان مثال برنامه‌ای داریم که ۲ سال است برای بررسی در نوبت مانده است. کسانی که در شورا عضو هستند، دائم گرفتارند و هفته‌ای یک بار به زور در جلسات شرکت می‌کنند؛ چه برسد به اینکه بخواهیم تعداد جلسات را افزایش دهیم.

وی افزود: گرفتاری دیگر ما کمبود بودجه است. به صراحت اعلام می‌کنم در ۱۳ سال گذشته و پیش از این دولت جدید به عنوان مسئول این شورا از همکاری وزارت علوم با این شورا راضی نبودم. در ۲ دولت گذشته گرفتاری‌های مجزا داشتیم. معاون مربوطه در وزارت علوم این فرایند را قبول نداشت و در هر قدمی چوبی لای چرخ این شورا گذاشته می‌شد. با وجود اینکه به تمام گروه‌ها حق‌الجلسه پرداخت می‌شد اما در این سال‌ها به اعضای ۱۶ گروه زیرمجموعه شورای تحول که وظیفه وزارت علوم را انجام می‌داد، ریالی حق‌الجسله پرداخت نشد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرد: در مجلس، وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه اهمیت این کار درک نمی‌شود. به اندازه قیمت یک آپارتمان ۱۰۰ متری در تهران در تمام این ۱۳ سال بودجه برای تحول علوم انسانی که رهبری نیز روی آن تاکید دارد، اعتبار اختصاص داده نشده است. این مشکل هم‌اکنون هم پابرجاست. تاکنون رابطه ما با وزارت علوم یک رابطه دوسویه‌ فعال و مورد اعتماد نبوده است. چند ماهی صبر کردیم تا تغییرات در معاونت آموزشی وزارت علوم انجام شود. نتیجه این تغییر این است که پس از ۱۳ سال برای اولین بار فرصت می‌کنم در یکی از همایش‌های معاونان آموزشی دانشگاه‌ها گزارشی در خصوص فعالیت‌های شورای تحول ارائه بدهم. همیشه این تقاضا را از وزارت علوم داشته‌ام که اجابت نمی‌شد. این اتفاق را نشانه تحول در دولت می‌دانم که با ما صداقت دارند.

حداد عادل تصریح کرد: کار بزرگ، عمیق و دقیق کاری نیست که با راه‌اندازی یک شورا و استخدام چند کارمند انجام شود. به تشخیص برای چنین موضوعی به یک پژوهشگاه مطالعات تحول علوم انسانی نیاز داریم تا اشخاص ثابتی در رشته‌های مورد نیاز در آن حضور یافته و این فرایند را دنبال و این برنامه‌ها را ارزیابی کنند. بهسازی به ثبات نیاز دارد. این طرح را یک بار در زمان آقای احمدی‌نژاد به شورای انقلاب فرهنگی بردیم که رییس شورا با آن مخالفت کرد.