در روز پنجم مرداد ماه ۱۳۵۸ هجری شمسی که نخستین نماز جمعه در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت مرحوم آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در دانشگاه تهران اقامه شد.

سابقه خواندن نمازجمعه در تهران به دوره قاجار برمی‌گردد اما اقامه آن به‌شکل رسمی و با حضور گسترده مردم برای اولین بار توسط آیت‌الله طالقانی اقامه شد. پیشنهاد برگزاری چنین مراسمی از سوی خود مرحوم طالقانی به امام خمینی ارائه شد و امام نیز مسئولیت این کار را به ایشان واگذار کردند.

توجه آیت‌الله طالقانی به نماز جمعه به پیش از انقلاب مربوط می‌شود. وی در سال‌های 43 تا 46 که در زندان قصر زندانی بود هر جمعه برای زندانیان خطبه می‌خواندند.

از آنجاکه در زمان پهلوی مانند دوران قاجار نماز جمعه توسط آخوندهای درباری اقامه می‌شد، برخی روحانیون انقلابی در شهرها اقدام به برگزاری نمازجمعه کردند. برای مثال در سال 47 اولین نمازجمعه تهران مستقل از دولت، توسط آیت‌الله طالقانی در مسجد جامع نارمک اقامه شد.

با پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی از 10 اسفند 57 به قم رفته و در این شهر مستقر شدند. آیت‌الله طالقانی به حاج احمد در تماسی می‌گوید "به امام (ره) بگویید حالا که نظام جمهوری اسلامی برقرار شده است دستور فرمایید نمازجمعه هم اقامه شود." مرحوم حاج احمد پیام را به امام می‌رسانند و امام (ره) گفته فرمودند "خودشان (مرحوم طالقانی) این کار را انجام دهند و نمازجمعه را بخوانند."

موعد اولین نمازجمعه پایتخت فرارسید و آیت‌الله طالقانی روز 5 مرداد 1358 در زمین چمن دانشگاه تهران با حضور میلیونی مردم و اقشار مختلف نمازی به‌یاد ماندنی را اقامه کردند.

آیت‌الله طالقانی این نماز جمعه را در بحبوحه درگیری‌های گروهک‌ها به فرمان امام‌خمینی (ره) برای ایجاد انسجام در بین مردم مسلمان ایران اقامه کرد.

سالروز اقامه نخستین نماز جمعه در کشور 1

آیت‌الله طالقانی در اولین نمازجمعه تهران چه گفت؟

محل برگزاری نماز جمعه در دانشگاه تهران از حدود ساعت 11 ظهر مملو از جمعیت بود و خیابان‌های اطراف در زمان اقامه نماز از جمعیت پر شده بود.

آیت‌الله طالقانی در شرایطی که به لحاظ جسمی بیمار بود، تمام دوخطبه را ایستاده و با صلابت قرائت کرد. امام جمعه تهران در ابتدای بیاناتش می‌گوید "نماز جمعه مظهر کاملی است از صف توحیدی ملت اسلام و در عین حال آگاهی، تنبه، هشیاری، افشا کردن دسایس دشمن و مطلع کردن همه مسلمانان به وظایف و مسئولیت‌هایی که لااقل در مدت یک هفته در پیش دارند. نماز جمعه صف عبادت، صف حق پرستی، صف روابط قلوب و وجدان‌های بیدار خداپرستان در عین حال صف نظام، صف جنگ، صف فرماندهی و فرمانبرداری از این جهت برای امام جمعه شرایط خاصی قائل اند که هم بتواند فرماندهی کند ، هم بتواند آگاهی بدهد و از حوادثی که در کشورهای اسلامی، جامعه مسلمین، دسیسه‌های زیر پرده مسلمانان را آگاه کند."

وی در بخشی از سخنان خود ضمن هشدار به عناصر ضد انقلاب گفت: اگر اخلال گران نخواهند خاموش بنشینند من پیرمرد هم مسلسل به دست گرفته و پشت تانک می‌نشینم، امام خمینی هم پشت تانک خواهد نشست.

در همین نمازجمعه بود که آیت‌الله طالقانی کاندیداتوری خود برای انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی را اعلام کرد امابه دلیل بیماری خود می‌خواست در مجلس خبرگان ثبت نام نکند ولی دوستان مانع شدند .

مرحوم آیت‌الله طالقانی 19 شهریور 58 دار فانی را وداع گفت. بعد از وی برای مدتی آیت‌الله منتظری خطبه‌های نمازجمعه را ایراد می‌کرد. با انصراف آیت‌الله منتظری از امامت جمعه تهران، امام خمینی در تاریخ 24 دی 58 در حکمی خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای نوشت "جنابعالی که بحمداللّه‌ به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعۀ تهران منصوب می‌باشید."

علاوه بر آیت‌الله خامنه‌ای، آیات هاشمی رفسنجانی و موسوی اردبیلی از دیگر ائمه جمعه تهران در دهه اول انقلاب بودند.

تشکیل شورای سیاست‌گذاری

با گسترش اقامه نماز جمعه در ایران، امام خمینی، به پیشنهاد آیت‌اللّه خامنه‌ای که در آن زمان رئیس جمهور بود، مسئولیت ساماندهی و پی‌گیری مسائل مربوط به نماز جمعه را به مرکزی در قم سپرد و درسال ۱۳۷۱ ، با حکم آیت‌اللّه خامنه‌ای در مقام رهبر جمهوری اسلامی، شورایی با عضویت نه تن از روحانیان، به نام «شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه»، مسئولیت این کار را برعهده گرفت.

شهدای محراب

در فاصله سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ ش، چند تن از امامان مشهور جمعه، بر اثر اقدامات تروریستی، به شهادت رسیدند، از جمله سید محمدعلی قاضی طباطبایی (شهادت در ۱۳۵۸ ش) و سید اسداللّه مدنی (شهادت در ۱۳۶۰ ش) در تبریز، سید عبدالحسین دستغیب شیرازی (شهادت در ۱۳۶۰ ش) در شیراز، محمد صدوقی (شهادت در ۱۳۶۱ ش) در یزد و عطاءاللّه اشرفی اصفهانی (شهادت در ۱۳۶۱ ش) در کرمانشاه.

بنابراین گزارش ، اکنون بعد از گذشت 43 سال از اقامه نخستین نماز جمعه در تهران، بیش از ۹۰۰ نماز جمعه در شهر‌ها و مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود.