درنگی در زندگی عشایر کهگیلویه و بویراحمد/ هنرهایی که فراموش شدند

به گزارش خبرنگار مهر، زندگی عشایری برای آنهایی که از بیرون به آن نگاه می‌کنند سراسر زیبایی و آرامش است، اما هر آنچه از زندگی عشایر و کوچ می‌دانیم و شنیده ایم در کنار حجم عظیم نادیده‌ها و ناگفته‌های این سبک از زندگی ناچیز و یا هیچ است.

نادیده و نانوشته‌هایی که در هیچ کتابی نمی آیند و باید حتماً آنها را تجربه کرد. اما تجربه کردن این نوع زندگی هم شرایطی دارد.

حالا تصور کنید سالانه صدها دانشجو در رشته‌های مختلف معماری، عمران، گردشگری، صنایع دستی، میراث فرهنگی و رشته‌های مرتبط با زندگی عشایری فارغ التحصیل می‌شوند که حجم عظیمی از این نادانسته‌ها و ناشنیده‌ها را به دوش می کشند و شاید خیلی‌هایشان حتی فرصت تجربه کردن کوچ و جزئیات زندگی عشایری را نیز پیدا نکنند.

دستگاه‌های هم برای تولی گری کوچ ایجاد شده‌اند که گاهی فاصله آنها با هدف و رسالت ایجادشان کیلومترها است.

در این لحظه ممکن است خیلی‌ها در ذهنشان هر کدام از دستگاه‌های امور عشایر یا میراث فرهنگی را مقصر بدانند اما واقعیت آن است که از دانشگاه‌ها گرفته تا تمامی دستگاه‌های فرهنگی لازم است زنجیره وار به همدیگر و بعد هم به بدنه جامعه عشایری وصل شوند تا بتوانند ارزشهای زندگی عشایری را احصا و به نسل‌های بعد منتقل کنند.

نسل‌هایی که شاید امروز علاقه آنها به زندگی عشایری و کوچ روی در حد عکس و موسیقی باشد اما نشانه‌هایی دارد که بی میل به بازگشت اصل خویش نیست.

چگونه کوله بار سفر به گذشته را ببندیم؟

حال این سوال پیش می‌آید که برای بازگشت به داشته‌های رو به فراموشی چگونه باید حرکت کنیم که کوله بارمان پر باشد و در عین حال نقاط آسیب زای زندگی عشایری از چرخه حذف شوند؟

رئیس حوزه هنری کهگیلویه و بویراحمد در این راستا گفت: رشد و توسعه این استان در عرصه‌های مختلف عمرانی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون توجه به بستر هویتی و زیست بوم جامعه استانی قابل تحقق نیست.

شریف اسلامی افزود: تعالی و رشد جامعه استانی در گرو توجه به زیست بوم و هویت بومی است که طی قرن‌ها زندگی در این دیار شکل گرفته است.

وی تصریح می‌کند: پالایش نقاط آسیب زای فرهنگی و اجتماعی و تقویت ارزشهای انسانی تجلی یافته در فرهنگ عشایری، درمان بسیاری از دردهای امروز جامعه استانی است.

وی به رویکرد حوزه هنری در این خصوص اشاره می‌کند و می‌گوید: حوزه هنری استان نقشه تحول خود را بر مبنای هویت، فرهنگ و هنر عشایری تعریف کرده و تلاش می‌کند مرجع تقویت فرهنگ و هنر عشایری با تاکید بر روحیه حماسی مردم استان باشد.

وی با تاکید بر اینکه به دنبال تقویت و تبیین منشهای فرهنگ عشایری هستیم نه روش‌ها، بیان کرد: فرهنگ عشایری دارای فضیلت‌هایی انسانی بی شماری است که با آن می‌توان به جنگ بسیاری از آسیب‌ها و مشکلات فرهنگی و اجتماعی کنونی رفت.

رئیس حوزه هنری استان گفت: باید داشته‌ها و نادیده‌های فرهنگ عشایری را با دانش ترکیب کنیم و برای این کار باید دانشگاه‌ها و تحصیل کرده‌ها را برای قدم گذاشتن در این راه سخت آماده کرد.

وی با اشاره به برنامه درنگ و گذر عشایر، تصریح کرد: این برنامه در راستای معرفی و برجسته سازی فرهنگ و هنر عشایری به جامعه پیرامونی در منطقه عشایری گرگو برگزار شد.

اسلامی با اشاره به رویداد مشترک حوزه هنری استان و مرکز معماری اسلامی کشور، گفت: در رویداد گذر و درنگ آخرین بازماندگان هنرهای عشایری را کنار هم جمع کردیم تا به دانشجویان معماری گوشه‌ای از تجربیاتشان را منتقل کنند.

وی ادامه می‌دهد: در این رویداد حدود ۴۰ نفر از دانشجویان و فارغ التحصیلان معماری سراسر کشور به مدت سه روز مهمان استان بودند و بخشی از هنر و زندگی عشایری را در کنار بزرگان این استان از نزدیک دیدند و تجربه کردند.

ساعتی با آخرین بازماندگان هنرهای عشایری

یکی از بخشهای جذاب این برنامه که علاوه بر هنرآموزان، مورد توجه مردمی که فراخوان آن را از طریق فضای مجازی دیده بودند قرار گرفت، اجرای موسیقی زنده و اصیل در ورد عشایری گرگو بود.

در این برنامه ابتدا حسن غفاری استاد برجسته عکاسی به بیان ویژگی‌های زندگی عشایری و تفاوت آن با زندگی روستایی پرداخت.

غفاری گفت: عشایر سه خصوصیت متمایز کننده نسبت به زندگی روستایی دارد.

وی گفت: معیشت و اقتصاد عشایر بر اساس نگهداری دام است همچنین دارای سلسله مراتب ایلی هستند و سالی ۲ بار کوچ می‌کنند.

وی با اشاره به ویژگی‌های زندگی عشایر گفت: در طول تاریخ کوچروها قانع‌ترین مردم بوده‌اند و عشایر کوچرو مسکن ابتدایی و متحرک دارند که در ساخت آن از موی بز یا پشم گوسفند استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه در منطقه زاگرس موی بز به دلیل ویژگی‌های فیزیکی بیشترین استفاده خصوصاً در ساخت سرپناه را گفت: موی بز به دلیل چرب بودن در هنگام سرما به هم می چسبد و روزنه‌های ورود هوای سرد به سیاه چادر گرفته می‌شود و در تابستان بازشدن روزنه‌ها در معرض نور خورشید، باعث ورود هوا و گردش در سیاه چادر و مطبوع شدن فضای آن می‌شود.

پس از آن جواد طالبی گنجه‌ای از اساتید موسیقی استان توضیحاتی پیرامون نی چوپان و نقش شاهنامه در زندگی مردمان این جغرافیا ارائه کرد.

طالبی گفت: نی چوپان یا (پیشه) ساز مخصوص این استان است که در حین اجرا علاوه بر صدای نی، صدای نوازنده آن نیز به صورت مویه به گوش می‌رسد که همین تفاوت عمده آن با نی نوازیهای دیگر است.

وی ادامه داد: پیشه در نفس گیری و پنجه گذاری نیز کاملاً منحصر به فرد است.

وی با اشاره به تأثیر شاهنامه در زندگی مردم استان گفت: شاهنامه بخش لاینفک زندگی مردم بوده است و در اداب سوگ، شادی و کار جاری بوده اما به دلیل نحوه زیست مردم بخش حماسه آن پر رنگتر بوده است و تأثیر شگرفی بر مردم داشته است.

در ادامه استاد حسین خان احمدی به عنوان آخرین بازمانده پیشه نوازی گوشه‌هایی از زیبایی و آرامش نی چوپان را اجرا کرد.

شاهنامه خوانی جواد طالبی نیز بخش دیگری از این برنامه بود.

در رویداد گذر و درنگ چه گذشت؟

در روز نخست این رویداد فرهنگی که در روستای بیاره شهرستان دنا برگزار شد شرکت کنندگان برپایی سیاه چادر عشایری با تمام جزئیات آن را تجربه کردند.

در این بخش بهمنی مدیر اداره میراث فرهنگی شهرستان دنا اجزای سیاه چادر عشایری را برای هنرآموزان مرکز معماری اسلامی و دانشجویان تشریح کرد.

در ادامه کارگاه گلیم بافی برگزار شد که در آن انواع گلیم و نحوه بافت آنها همچنین کاربرد آنها آموزش داده شد.

در کارگاه گلیم بافی، بافت‌های مختص استان توسط هنرمندان و استادکارانی که این هنر را تجربی آموخته‌اند تدریس شد.

یکی از بخشهای جذاب جشنواره گذر و درنگ آموزش تلفیق خط کوفی (خط منسوب به امام علی (ع)) در گلیم و بافت کتیبه‌های خطی بود.

استفاده از خط کوفی در گلیم از ابداعات گروه کوفی نگاری فراشا یزد است که با استقبال زیادی نیز روبرو شد.

به باور اعضای این گروه خط کوفی و گلیم ویژگی‌هایی دارند که از ترکیب و تلفیق آنها می‌توان کتیبه‌های نفیس و ارزشمندی خلق کرد.

در روز دوم نیز آداب عکاسی در جوامع عشایری توسط استاد اسحاق آقایی آموزش داده شد.

پس از آن نیز هنر نی چیت بافی به عنوان حرفه‌ای کاربردی به دانشجویان معرفی شد.

این کارگاه نیز توسط استادکار سنتی حسن ولی نژاد آخرین بازماندگان هنر نی چیت بافی در روستای نره گاه یاسوج برگزار شد.

نی چیت سازه‌ای سیار است که اجزای آن همگی برخاسته از طبیعت و سازگار با محیط زیست است.

نی چیت از نی استخوانی، بند بافته شده از موی بز و ترکه بید بافته و ساخته می‌شود.