تنها شهید ایرانی واقعه عاشورا: اسلم بن دیلم قزوینی کیست؟

اسلم بن دیلم قزوینی تنها شهید ایرانی در واقعه روز عاشورا است که ردپای حضور آن در کربلا در بسیاری از کتاب‌های تاریخی وجود دارد.

به گزارش ایسنا، در کتاب فتوح البلدان نوشته بلاذری و سپس التدوین رافعی آمده است که عمر بن خطاب پس از فتح نهاوند به سردارانش فرمان می‌دهد فردی به نام «عروت» با ۸ هزار جنگجو برای فتح قزوین برود، اعراب نیز پس از فتح ابهر به سمت دژ قزوین حرکت می‌کنند، سپس جنگ سختی میان اهالی قزوین و دیلمیان ازیک‌طرف و اعراب مسلمان درمی‌گیرد.

سال‌ها آشوب و نافرمانی ادامه داشت تا اینکه سعید بن العاصی به امارت کوفه رسید، او بار دیگر به قزوین تاخت و پس از جنگ این شهر را آباد و استوار گردانید. از این زمان به بعد این شهر به‌عنوان پایگاهی نیرومند و مرزی موردتوجه اعراب قرار گرفت.

محمدحسین سلیمانی پژوهشگر و قزوین پژوه در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: بر اساس واقعیت تاریخی نقل‌شده درزمینهٔ شکست سپاهیان ایران، اسرای ایرانی به پادگانی که امروزه کوفه نام دارد منتقل می‌شوند، درواقع شهر کوفه آن زمان پادگانی بوده که باهدف نزدیکی به مرزهای ایران شکل‌گرفته است.

وی تصریح می‌کند: بعدها در این پادگان خانه‌سازی گسترش پیدا می‌کند و ازآن‌پس این پادگان به‌عنوان شهری به نام کوفه شناخته می‌شود؛ آن‌گونه که در متون مختلف نوشته‌شده است اسلم بن دیلمی قزوینی یکی از افرادی است که در جریان ورود نیروهای اسلامی به ایران به اسارت گرفته می‌شود و به کوفه منتقل می‌شود.

سلیمانی تأکید می‌کند: طبق نوشته مامقانی، بعد از شهادت امام حسن (ع)، امام حسین (ع) اسلم بن دیلمی قزوینی را به‌عنوان برده خریداری می‌کند و به فرزند خود علی بن حسین (ع) یعنی امام زین‌العابدین (ع) می‌بخشد.

وی تأکید می‌کند: اسلم غلامی بوده است که توسط امام حسین (ع) خریداری و توسط امام حسین (ع) آزادشده است اما تا پایان عمر به امام حسین (ع) وفادار می‌ماند.

در کتاب‌های تاریخ فراوانی به حضور اسلم بن دیلم قزوینی به‌عنوان مولی در کنار امام حسین (ع) اشاره‌شده است، مولی درواقع به افرادی گفته می‌شد که عهد اخوت و پیمان یاری با امام بسته بودند و اغلب آن‌ها ایرانی بوده‌اند، در این منابع از اسلم بانام‌های مختلفی یادشده است اما ویژگی‌های مطرح‌شده با ویژگی‌های اسلم برابر است.

سلیمانی در این خصوص می‌گوید: اسلم از کاتبان امام حسین (ع) بوده است که در کاروان کربلا به همراه امام (ع) از مدینه به مکه و ازآنجا نیز به کربلا آمده و در واقعه خون‌بار عاشورا به شهادت رسیده است.

وی با بیان این‌که در منابع مختلف نام‌های متفاوتی برای ایشان درج‌شده اظهار می‌کند: در متون تاریخی شهرآشوب از مورخان بزرگ اسلامی ذکر می‌کند، عزیمت غلامی ترک در میدان جنگ کربلا، طبق شواهد موجود آن غلام ترک همین اسلم دیلمی قزوینی است که برخی اسلم بن عمر ترکی قزوینی و برخی اسلم بن عمر دیلمی قزوینی ذکر کرده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: شهرآشوب در نوشته‌های خود اسلم را غلام حر بن یزید ریاحی خوانده است اما به هر جهت چون در متون صراحتی وجود ندارد این ممکن است دیلم باشد، منابع متعدد ازجمله علامه مجلسی نیز نشان می‌دهد اسلم دیلمی قزوینی تنها ایرانی حاضر در واقعه عاشورا بوده است.

این قزوین پژوه یادآور می‌شود: در تاریخ طبری از منابع کهن تاریخ ایران پس از اسلام، نیز از اسلم به‌عنوان سلیمان یادشده است و در منابع مختلف بحث‌های مختلفی ذکرشده است، یکی از اسم‌هایی که به نظر می‌رسد ایرانی باشد اسم ژون است.

وی تأکید می‌کند: استاد عبدالحسین شهیدی، معروف به شیخ عبوط قرآن‌پژوه و پژوهشگر دایره المعارف تشیع که در جلد دوم کتاب که در سال 83 منتشرشده است، در ذکر اسامی شهدای واقعه کربلا از اسلم بن دیلم قزوینی به‌عنوان یکی از شهدای کربلا نام‌برده است که در رکاب امام حسین (ع) به شهادت رسیده است.

طبق منابع تاریخی معتبر، اسلم از نژاد ترک بود که به زبان عربی مسلط بود و با صوتی دل‌نشین قرآن را می‌خواند؛ طبعی لطیف داشت و قصه‌گو و دوست کودکان بود. شاعر و نویسنده بود و به‌عنوان یکی از کاتبان امام حسین (ع) همواره امام را همراهی می‌کرد، بیان زیبا و مناعت طبعش سبب محبوبیتش در بین کودکان، جوانان و پیران شده بود.

سلیمانی یادآور می‌شود: گفته می‌شود اسلم علاوه بر این‌که قاری قرآن بوده، ادیب و شاعر نیز بوده که برای بچه‌های امام حسین (ع) و خاندان هاشمی در کربلا قصه می‌گفته و بسیار رشید و شجاع بوده است درواقع به هر جهت در منابع متعددی می‌شود ردپای اسلم دیلم قزوینی را در کربلا به دست آورد.

وی می‌گوید: طبق منابع مختلف ایشان درنبرد تن‌به‌تن به شهادت می‌رسند، درحالی‌که به‌شدت تشنه بودند و زخم فراوان بر بدن داشتند، امام حسین (ع) همان‌گونه که با فرزندش علی‌اکبر (ع) برخورد کرد و سرش را بر زانوی خود گذاشت، همان‌گونه سر این ایرانی آزاده را بر زانوی خود می‌گذارد و اسلم در همین حالت به شهادت می‌رسد.

سلیمانی تأکید می‌کند: در اسناد تاریخی زیادی ازجمله متون تاریخی مناقب، لسان العرب، اعیان الشیعه، ذخیره الدارین، ابصار العین، انصار الحسین، وسیلة الدارین فی أنصار الحسین، فرسا الهیجاء، الحدائق الوردیه، ناسخ التواریخ، تنقیح المقال می‌شود رد پای این شهید والامقام را دید.

به گزارش ایسنا، اسلم غلام امام سجاد (ع) بود و در کربلا خیمه‌اش نزدیک خیمه امام حسین (ع) بود، هنگام بالا گرفتن نبرد پس از اذن از امام سجاد به‌سوی دشمنان رهسپار شد و یک‌تنه به مقابله با آن‌ها برخاست بعضی از مورخین تعداد کشتگان اسلم در واقعه کربلا را هفتاد نفر نقل کردند.

اسلم رجز می‌خواند و دشمنان را از پای درمی‌آورد تا جایی که زخم‌های فراوان بدنش و حلقه تنگ محاصره اسلم را به خاک نشاند، امام حسین (ع) با شتاب خود را به او رساند و سر اسلم را بر دامن گرفت یعنی همان کاری که با علی‌اکبرش کرد اسلم با لبخند بر لب و گفتن این‌که «من مثلی و ابن رسول‌الله واضع خده علی خدی کیست مثل من که پسر پیغمبر صورت بر صورتم نهاده» به دیدار معشوق شتافت.