مروری بر وضعیت «آب» در خراسان شمالی/ خشکسالی‌ها خطرناک شده است

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: روزگاری دشت‌های خراسان شمالی به دلیل پرآبی مخازن زیر زمینی سرسبز بود اما امروز شرایط؛ تغییر کرده است. خشکسالی‌های پی در پی و کاهش بارندگی‌ها در قیاس با دهه‌های قبل به وضوح قابل لمس است و این مسئله آسیب‌های متعددی را به محیط زیست و چرخه حیات در خراسان شمالی وارد کرده است.

میانگین سطح مخازن آب‌های زیرزمینی در دشت‌ها به ۵۰ سانتی متر کاهش یافته است.

کم‌شدن آب و خشکسالی بحرانی است که گریبان کره زمین را گرفته است؛ البته این وضعیت بغرنج در خراسان شمالی با وضعیت آب و هوایی گرم و خشک بیشتر نمایان بوده لذا دیگر از رودخانه‌ها و چشمه‌های خروشان گذشته که روزی از هر نقطه‌ای سر از زمین بیرون می‌آورد، سرابی بیش نمانده است.

به اذعان فعالین حوزه محیط زیست هشت دشت استان خراسان شمالی در طبقه بندی ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار داشته و سه دشت آزاد استان نیز ظرفیت‌های لازم را برای برداشت آب ندارند.

از مجموع دشت‌های مطالعاتی خراسان شمالی، «مانه»، «غلامان» و «قوری میدان» محدوده‌های آزاد هستند و هشت دشت ممنوعه بحرانی شامل سملقان، بجنورد، رباط قره بیل، جاجرم، صفی‌آباد، اسفراین و قوچان - شیروان است که برداشت بی رویه از این منابع سبب شده است تا این دشت‌ها با افت شدید سطح آب مواجه شوند.

علی رغم هشدارهای متولیان محیط زیست استان، استفاده بی‌رویه از آب در حالی انجام می‌شود که وضعیت دشت‌ها به ممنوعه بحرانی درآمده و بخش‌های وسیعی از خراسان شمالی از افت سفره‌های زیرزمینی آب تأثیر گرفته و قلب دشت‌ها در بحران خشکسالی در حال فرو نشست است.

به استناد آمارها، میزان بارش‌ها در کشور و به تبع آن، استان خراسان شمالی، از کمترین میزان نیم قرن گذشته هم کمتر است؛ واقعیتی که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی را واداشت تا اعلام کند: خشکسالی بی‌سابقه در انتظار ایران است و خشکسالی شدیدی ایران را در بر خواهد گرفت.

بر اساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» که با اصطلاح SPEI شناسایی می‌شود، در بازه ۱۰ ساله، ۷۴.۲ درصد از مساحت استان خراسان شمالی درگیر خشکسالی است.

۷۰ درصد خراسان شمالی تحت تأثیر خشکسالی است

یک کارشناس محیط زیست در مصاحبه با خبرنگار مهر اظهار کرد: خشکسالی‌های اخیر و کاهش بارندگی، افزایش مداوم تقاضای آب برای مصرف کنندگان مختلف را به همراه داشته است که موجب شده آبخوان‌ها با افت شدید سطح آب زیر زمینی مواجه شوند. هم اینک وضعیت آب در خراسان شمالی از مرز بحران عبور کرده است.

وی اضافه کرد: هم اکنون حدود ۷۰ درصد از مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. این در حالی است که پیشران اقتصادی این خطه بخش کشاورزی بوده لذا تداوم خشکسالی این بخش، کشاورزی را سخت کرده است.

یک کارشناس زراعت جهاد کشاورزی نیز در مصاحبه با خبرنگار مهر با تأیید وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی، گفت: بخش کشاورزی این استان از آب‌های سطحی و زیر زمینی استفاده می‌کند اما با افت آب‌های زیر زمینی کشاورزان با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند.

وی بیان کرد: چنان که در برخی از دشت‌های استان، افت مستمر منابع آب زیر زمینی و عدم تأمین آب سبب شده تا بسیاری از اراضی مرغوب بلا استفاده بماند و بسیاری از باغات چندین ساله رو به نابودی روند.

وی افزود: سیمای منابع آب استان خراسان شمالی وضعیت کاملاً شکننده‌ای دارد؛ به نوعی هم اینک ۵۰ درصد کشتزارهای آبی و باغی استان با تنش آبی مواجه هستند و همین امر موجب شده بسیاری از روستاهای خراسان شمالی با تنش آبی مواجه باشند.

این کارشناس جهاد کشاورزی با اشاره به بررسی‌های صورت گرفته در خصوص مصرف آب در استان، گفت: هم اینک بر اساس آمار برداری انجام شده بیش از ۸۸.۴ درصد مصارف آبی مربوط به بخش کشاورزی، حدود ۹.۵ درصد مربوط به مصارف شرب و بهداشت و حدود ۲.۱ درصد بخش صنعت است.

وی افزود: این در حالی است که در متوسط جهانی میزان مصارف به صورت ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و ۱۰ درصد در بخش شرب است.

تأمین آب یک چالش شده است

رضا صادق یار، از دانشجویان رشته کشاورزی دانشگاه شیروان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: هم اکنون در کشورمان به دلایلی چون محدودیت آب قابل دسترس، توزیع غیر یکنواخت همین آب محدود در سطح کشور، الگوی نامناسب شهرنشینی و مراکز سکونت گاهی و نوع و شیوه تولید محصولات زراعی از منظر سازگاری با اقلیم، تأمین آب مورد نیاز در بسیاری از مشکل شده است.

وی افزود: به تدریج بر ابعاد این بحران افزوده می‌شود؛ از طرفی بروز خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های اخیر دسترسی به آب را با بحران شدیدتری مواجه کرده است، به طوری که تأمین آب قابل دسترس و مطمئن برای مصارف مختلف یکی از چالش‌های مهم برای حاکمیت محسوب می‌شود.

این دانشجوی کشاورزی ضمن بیان برخی از آمارها از سیمای وضعیت آب در استان گفت: کاهش ۴۵ درصدی بارش باران نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۳۰۰ روستا در سطح استان را به مرز تنش آبی رسانده است و هم اکنون ۸۰ روستا در سطح استان توسط تانکرهای سیار آبرسانی می‌شوند.

حل تنش آبی ۲ هزار میلیارد اعتبار نیاز دارد

رضا نعیمی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی، در گفتگو با خبرنگار مهر به تنش آبی ۲۳۸ روستای خراسان شمالی اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به خشکسالی‌ها، شاهد افزایش تنش آبی در سال اخیر هستیم.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی ادامه داد: به طور مداوم اگر سالانه تنش آبی تعدادی از روستاها را رفع کنیم، تعدادی روستای دیگر به این وضعیت دچار می‌شوند چرا که بسیاری از این روستاها از چاه‌های کم عمق تغذیه می‌شوند.

وی افزود: تأمین آب پایدار برای تمامی روستاهای استان در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که تأمین آن ظرف یک یا دو سال ممکن نیست.

نعیمی گفت: باید به تناسب اعتبارات سالانه تعدادی از موارد را رفع کنیم.

۷۷ درصد سدها خالی است

سید عقیل مرتضوی، مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: اکنون ۷۷ درصد سدها خالی است.

وی با تاکید بر اینکه در سال‌های پر بارش مشکلی برای تأمین آب شرب نداریم، گفت: امسال نیز با همراهی مردم از خطر عبور کردیم اما باید تدابیری برای سال‌های بعد لحاظ شود.

مرتضوی گفت: رعایت الگوی کشت و سطح زیر کشت زمین‌های کشاورزی امری مهم است، اگر کشاورزان به کمک ما بیایند مشکل حل خواهد شد.

وی بیان داشت: نباید محصولات پر آب کشت شود و سطح زیر کشت را افزایش دهیم.