ضرورت تدوین قانون جامع نظام آموزش و ترویج کشاورزی

به گزارش خبرنگار مهر، عطاء الله ابراهیمی ظهر چهارشنبه در مراسم افتتاحیه نهمین کنگره ملی علوم ترویج و آموزش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست پایدار که در دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز برگزار می‌شد توسعه و توانمندسازی سرمایه‌های انسانی بخش کشاورزی به دانش و فناوری روز را یکی از مهمترین وظایف مجموعه آموزش و ترویج کشاورزی دانسته و گفت: تسهیل فرآیند انتقال دانش و فناوری نوین به مخاطبان و فراگیران، توسعه و ارتقا مهارت‌های شغلی آنها و توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان و جوامع روستایی یکی از بخش‌های اساسی حوزه آموزش و ترویج است.

وی توسعه مدیریت دانش و نظام اطلاع رسانی بخش کشاورزی، توسعه ظرفیت‌های آموزشی و ترویجی کشاورزی مشارکتی و تکثرگرا، تلاش برای انسجام بخشی و هماهنگی فعالیت‌های آموزشی و ترویجی نهادهای فعال در بخش کشاورزی را از جمله اهداف مجموعه آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی دانست و ادامه داد: اگر به اسناد بالادستی، رهنمودهای بزرگان و قوانین موجود رجوع کنیم خواهیم دید مکرراً به بحث آموزش و ترویج کشاورزی اشاره و به آن تاکید شده است اما علیرغم این تاکیدها متأسفانه یکی از بزرگترین چالش‌های این حوزه عدم وجود یک قانون مشخص و جامع بر پایه توسعه پایدار برای آموزش و ترویج کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست است.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور با دعوت از اساتید، محققان، صاحب نظران و سایر فعالان این عرصه در خصوص تدوین قانون جامع نظام آموزش و ترویج کشاورزی کشور، گفت: تصویب این قانون در مجلس می‌تواند یکی از بزرگترین چالش‌های حوزه ترویج و آموزش کشاورزی را از سر راه بردارد.

تغییرات مکرر در ساختار و نهاد مدیریت آموزش و ترویج کشاورزی

ابراهیمی تغییرات مکرر در ساختار و نهاد مدیریت آموزش و ترویج کشاورزی طی دوران‌های گذشته را یکی دیگر از چالش‌های این حوزه دانست و در خصوص اثرات آن گفت: ضعف بخش خصوصی و غیردولتی و عدم حضور آنها در حوزه آموزش و ترویج کشاورزی ثمره همین تغییرات مکرر ساختاری است.

وی عدم تناسب انتظارات با جایگاه ساختاری منابع و امکانات، عدم استقلال نظام صلاحیت حرفه‌ای کشاورزی، عدم توجه کافی به توسعه ظرفیت‌های انسانی و اجتماعی، ضعف ارتباطی درون و برون بخشی بین بخش‌های مختلف مرتبط با حوزه آموزش و ترویج از دیگر چالش‌های این حوزه معرفی کرد و افزود: اگر دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و دستگاه‌های اجرایی ارتباط منسجمی با یکدیگر پیدا کنند، جهش قابل توجهی در حوزه آموزش و ترویج حاصل می‌شود که رسیدن به این مهم نیازمند تدوین یک ساختار نظام مند در این حوزه است.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور با اشاره به ضرورت تدوین یک برنامه تحولی در حوزه آموزش و ترویج کشاورزی بر پایه بازنگری و تکمیل تلاش‌های گذشتگان، در خصوص دیگر چالش‌های این حوزه اظهار کرد: عدم استقرار سیستم ارزیابی کمی و کیفی یکپارچه فعالیت‌های آموزشی ترویجی از دیگر معضلات ماست و نبود این سیستم تعادلی یکپارچه باعث می‌شود تا دانشگاه و مرکز تحقیقات هر کدام در حوزه‌ای جداگانه فعالیت نمایند و کشاورز نیز نیازهای متمایزی داشته باشد.

ابراهیمی افزود: کمبود منابع و عدم تخصیص اعتبار مناسب باعث می‌شود نتوانیم از بخش خصوصی در این زمینه استفاده کنیم و عدم نیازسنجی پایدار و ارتباط قاعده مند با معاونت‌های اجرایی وزارت جهادکشاورزی نیز مشکل را دوچندان می‌کند.

وی با تاکید بر تغییرات متعدد ساختاری در بخش آموزش و ترویج کشاورزی، خاطر نشان کرد: این بخش در وزارت کشاورزی، وزارت جهاد سازندگی و پس از ادغام آنها نیز وجود داشته است اما تغییرات متعدد ساختاری، آموزش و ترویج کشاورزی را روز به روز ضعیف‌تر کرده است و اگر امروز در حوزه تولید محصولات کشاورزی با یک فاصله بسیار زیاد بین میانگین تولید و سقف آن مواجه می‌شویم، حاصل همین ضعف و عدم وجود تعامل لازم بین کشاورز، حوزه اجرایی و بخش تحقیقاتی است.

انتقاد از تمرکز ترویج و آموزش کشاورزی بر نیازمندی‌های کشاورزان و تولید کنندگان

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور با انتقاد از تمرکز ترویج و آموزش کشاورزی بر نیازمندی‌های کشاورزان و تولید کنندگان گفت: برنامه‌های ما در این حوزه بیشتر معطوف به تولیدکنندگان است غافل از اینکه این معادله سمت دومی نیز دارد که مصرف کنندگان هستند و با توجه به جمعیت ۸۵ میلیون نفری آنها، باید برنامه ریزی لازم برای آنها را نیز داشته باشیم.

ابراهیمی افزود: همه مردم ایران سر سفره تولیدات کشاورزی نشسته‌اند و اگر بتوانیم فعالیت‌های آموزشی و ترویجی در خصوص مدیریت مصرف بهینه انجام دهیم، در اکوسیستمی که در آن زندگی می‌کنیم و میانگین بارش ۲۵۰ میلیمتر در سال را دارد، می‌توانیم مدیریت پایدار منابع را داشته باشیم.

وی با اشاره به تحصیل ۱.۲ درصد از دانش آموزان در حوزه کشاورزی علیرغم سهم ۱۵ درصدی این حوزه تولید ناخالص داخلی گفت: آیا واقعاً حوزه کشاورزی ظرفیت لازم برای جذب دانش آموزان را ندارد؟ قطعاً اینگونه نیست و با توجه به نیازی که حوزه کشاورزی به نیروی کار دارد، این نقیصه بزرگ باید برطرف شود.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور یکی از تناقض‌های حوزه کشاورزی نیاز مبرم این حوزه با نیروی کار جوان علیرغم بیکاری فارغ التحصیلان این رشته دانست و اضافه کرد: حدود ۳ درصد از دانشجویان کشور در حوزه کشاورزی هستند اما همچنان به نیروی کار جوان در این حوزه نیاز داریم و میانگین سنی کشاورزان ما در حال حاضر نزدیک به ۵۲ سال است که نشان می‌دهد ما قادر به اجرای یک برنامه تحولی با این ترکیب سنی نخواهیم بود.

ابراهیمی افزود: راه برون رفت از این چالش، احیا دبیرستان‌های کشاورزی و تربیت دانشجویان دوره کاردانی است تا چالش کمبود نیروی انسانی دارای مهارت میدانی در کشاورزی رفع شود.

کمبود نیروی انسانی ماهر

وی کمبود نیروی انسانی ماهر در دوره‌های کاردانی را علیرغم تعداد قابل توجه فارغ التحصیلان مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، یکی از نقاط نیازمند ترمیم در حوزه آموزش دانست و افزود: علیرغم تکلیف قانونی، دانشگاه‌ها دیگر تمایل آن‌چنانی برای تربیت نیروی ماهر کاردانی بخش کشاورزی ندارند و در ده سال گذشته تنها ۱۰ درصد از نیاز اعلام شده در مقطع کاردانی دانشجو تربیت شده است و دانشگاه‌ها باید در این خصوص بازنگری کنند.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور بیان کرد: در بخش کشاورزی ظرفیت‌های خیلی خوبی در حوزه‌های انسانی و زیرساختی از قبیل ۲۴۱ سایت اردویی، ۳۹۵ پروژه تحقیقی- ترویجی، ۱۳۳۲ واحد نمایشی و ۹۸۶ کانون‌های یادگیری داریم اما آنطور که باید از آنها استفاده نکرده‌ایم.

ابراهیمی ورود بخش خصوصی به حوزه آموزش و ترویج کشاورزی را یک ضرورت برای افزایش کارایی در این حوزه دانسته و ادامه داد: دولت باید بر روی سیاستگذاری و برنامه ریزی کلان متمرکز شود و امور اجرایی را به بخش خصوصی واگذار کند چرا که تجربه نشان داده است هر کجا بخش خصوصی وارد عمل شده است، به موفقیت دست یافته‌ایم.

وی با اشاره به وظیفه وزرات جهاد کشاورزی در خصوص ایجاد زمینه لازم برای ورود فارغ التحصیلان کشاورزی به بازار کار، گفت: معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی با همکاری دانشگاه‌ها، در حال تدوین یک دستورالعمل برای بکارگیری فارغ التحصیلان رشته‌های ترویج و آموزش کشاورزی هستند تا بتوانیم استفاده از ظرفیت این فارغ التحصیلان ترویجی، تحولی اساسی در حوزه کشاورزی ایجاد کنیم.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور با اشاره به ضرورت تخصیص تسهیلات کم بهره و تبصره‌ای بر اساس صلاحیت حرفه‌ای و مهارت سنجی متقاضی، گفت: در سراسر دنیا تسهیلات کم بهره به کسانی اختصاص می‌یابد که صلاحیت لازم برای انجام کار در حوزه‌ای که درخواست داده‌اند را دارند اما متأسفانه ما مکلفیم، هر کسی که درخواست تسهیلاتی مانند تبصره ۱۸ را می‌دهد در اختیار او قرار دهیم که این یک رویه نیاز به اصلاح دارد.

ابراهیمی با تاکید بر نقش زنان به عنوان یکی از محوری ترین عناصر تحول آفرین در حوزه کشاورزی، اظهار کرد: باید برای تحقق این نقش، اعتبارات لازم را برای توسعه صندوق‌های خرد زنان روستایی را در نظر بگیریم تا افزایش اشتغال آنها را در پی داشته باشیم.

وجود بیش از ۳۰ هزار محقق در بخش کشاورزی در کشور

وی وجود بیش از ۳۰ هزار محقق در بخش کشاورزی در کشور را یک ظرفیت بی نظیر دانسته و از تکمیل طرحی برای ارتباط این محققان در راستای استفاده از ظرفیت‌های آنان در حوزه کشاورزی خبر داد.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور با اشاره به ضرورت استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی در حوزه آموزش و ترویج کشاورزی، بیان کرد: با توجه به اینکه بسیاری از مردم امروزه از شبکه‌های مجازی استفاده می‌کنند ضروری است تا برای تولید محتوای جذاب در این حوزه برنامه داشته باشیم.

ابراهیمی با اشاره به لزوم تقویت مراکز جهاد کشاورزی در دهستانها، از تشکیل جلسه ستاد ساماندهی مراکز جهاد کشاورزی در هفته آینده پس از سال‌ها تعطیلی این ستاد خبرداد.

وی قانون، ساختار، فرایندها و اعتبارات را محورهای اساسی طرح تحول بنیادین نظام آموزشی ترویج دانسته و در خصوص الزامات این تحول گفت: سیاست گذاری و اثر سازی فرهنگی با استفاده از فضای رسانه‌ای، توسعه سرمایه‌های اجتماعی، نهادسازی و توسعه صلاحیت‌های حرفه‌ای ملزومات و ارکان اساسی برای تحول در حوزه آموزش و تربیت هستند.

وی تخصیص اعتبار لازم برای آموزش را امری ضروری دانسته که باید مورد توجه تصمیم گیرندگان قرار گیرد و افزود: باید اعتبارات لازم را برای تغییر تفکر را هزینه کنیم تا تغییر رفتار و تحول در پی آن ایجاد شود.

سرپرست مؤسسه ترویج و آموزش کشاورزی کشور در پایان سخنان خود با اشاره به بازنگری در ساختار سازمانی نظام آموزش و ترویج پس از چند دهه، از ارائه طرح این بازنگری به سازمان امور اداری و استخدامی خبر داد.

ضرورت تربیت کارشناسان متبحر در دانشگاه‌های نسل سوم

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز در این آئین توجه به بعد عملی در آموزش دانشجویان و متخصصان کشاورزی را یک اولویت و ضرورت در این حوزه دانست.

اکبر فتحی هدف از برگزاری این همایش‌ها را تبادل افکار و تجربیات بین دانشگاهیان، محققان و کارشناسان حوزه اجرایی دانسته و با ابراز امیدواری در خصوص استفاده از دستاوردهای این همایش در حوزه اجرایی و تاکید بر لزوم تغییرات در ساختار نظام آموزش عالی گفت: از دانشگاه‌های نسل سوم این انتظار وجود دارد که کارشناسان و فارغ التحصیلانی تربیت کنند که علاوه بر دانش نظری، در حوزه عمل نیز متبحر باشند.

وی با اشاره به اینکه معمولاً دانشگاهیان، فعالان حوزه اجرایی را بی توجه به یافته‌های علمی و توصیه‌های تحقیقاتی خود دانسته و کارشناسان اجرایی نیز خروجی دانشگاه‌ها را نامتناسب با مقتضیات زمان می‌دانند، گفت: من انتقاد هر دو طرف را در این خصوص قبول دارم و علت آن را فاصله و عدم ارتباط مؤثر دانشگاه و حوزه اجرایی می دانم.

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی با تاکید بر لزوم تغییر و تحول مستمر مطابق با زمان، توجه به تغییرات وضعیت فرهنگی جامعه هدف بخش کشاورزی را یک ضرورت دانسته و بیان کرد: دستاوردهای امروز کشاورزی استان نتیجه تلاش کارشناسانی است که خود در این دانشگاه‌ها تحصیل کرده اند و این نشان از کارآمدی دانشگاه‌ها و حوزه اجرایی در زمان خود می‌باشد، اما برای حفظ، استمرار و بهبود این دستاوردها، دانشگاه و حوزه آموزش و ترویج باید متناسب با اقتضائات زمان خود را به روز کنند.

فتحی ساختار جهاد کشاورزی را یک ساختار ترویج محور توصیف کرد و با اشاره به اینکه همه در وزارت جهادکشاورزی در وهله اول یک مروّج هستند، گفت: وظایفی که در حوزه عمرانی و پشتیبانی از قبیل توسعه شبکه‌های آبیاری نوین در وزرات جهاد کشاورزی انجام می‌شود در واقع برای پشتیبانی از این ساختار ترویجی است تا اگر توصیه‌ای به کشاورز می‌شود، ابزار لازم برای پشتیبانی از آن توصیه نیز وجود داشته باشد.

وی با اشاره به نیاز مبرم و مستمر کارشناسان ترویج به محتوای آموزشی به روز و انتظاری که از دانشگاه‌ها در جهت تولید این محتواها وجود دارد، در خصوص فعالیت‌های این حوزه در ایام همه گیری بیماری کرونا گفت: اگر بخش آموزش و ترویج در زمان همه گیری بیماری کرونا با رویه‌های قبل عمل می‌کرد، امکان برگزاری کلاس‌های چهره به چهره و حضور فیزیکی در مزرعه مهیا نبود، بنابراین ضرورت ایجاب کرد که به سراغ استفاده از امکانات جدید از قبیل شبکه‌های اجتماعی بروند و با ایجاد گروههای آموزشی متشکل از کشاورزان، وظیفه ترویجی خود را انجام دهند.

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره به سخنان رئیس دانشگاه تبریز در خصوص ضرورت توجه به کشاورزی پایدار و استفاده بیش از اندازه از نهاده‌های شیمیایی در کشاورزی، گفت: شاید برخی از کشاورزان در استفاده از نهاده‌های شیمیایی زیاده روی کنند اما عمده کشاورزان ما حتی کمتر از میزان استاندارد، از این نهاده‌ها استفاده می‌کنند و میزان متوسط عملکرد ما در حوزه کشاورزی گواهی بر این ادعاست.

آموزش نباید تنها به کشاورزان محدود شود

فتحی با تاکید بر اینکه آموزش نباید تنها به کشاورزان محدود شود بلکه دستگاه‌های اجرایی، کارخانجات و ارگان‌ها نیز باید مخاطب حوزه آموزش و ترویج قرار گیرند و یکی از رسالت‌های گردهمایی‌های علمی پرداختن به این موارد است، بیان کرد: چه میزان از آب‌های نامتعارف، فاضلاب‌های شهری و پساب صنعتی به زمین‌های کشاورزی روانه می‌شود؟ آیا نباید عاملان این اقدامات نیز آموزش ببیند و در هر زمینه‌ای کشاورزان مظلوم را محکوم نکنیم؟

وی با اشاره به اینکه در فرایند توسعه بخش کشاورزی عوامل مختلفی از قبیل زمین، سرمایه، عوامل فیزیکی، منابع طبیعی و مهمتر از همه عوامل انسانی دخیل هستند، گفت: میانگین سنی بالای بهره برداران کشاورزی در کنار پایین بودن میانگین سطح تحصیلات آنها، این ضرورت را ایجاب می‌کند تا برای پر کردن خلأ استفاده از دانش روز، کارشناسان ترویج همواره در کنار کشاورزان باشند اما با اتکا به بخش دولتی و کارشناسان ترویج آن هیچگاه نخواهیم توانست بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی و تعداد کثیری واحد پرورش طیور را پوشش دهیم.

فتحی لازمه تأمین امنیت غذایی توسط وزارت جهاد کشاورزی را در گرو کاهش نگاه اقتصادی به این وزارت دانسته و اضافه کرد: همانطور که در دیگر ارگان‌های تأمین کننده امنیت، نگاه اقتصادی فاقد معنا و مفهوم است در جهاد کشاورزی و حوزه ترویج و آموزش نیز باید این دیدگاه مبتنی بر سود اقتصادی، حذف شود تا بتوان به راحتی فعالیت‌های لازم در عرصه تأمین امنیت غذایی را انجام داد.

وی با اشاره به استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی در فعالیت‌های جهاد کشاورزی در سالهای اخیر، گفت: شرکتهای خدمات فنی و مهندسی، مراکز خدمات غیردولتی و مراکز تحقیقاتی تحت عنوان طرح یاوران تولید بخشی از مواردی است که نشان می‌دهد توانسته ایم از ظرفیت بخش خصوصی نیز در حوزه ترویج و آموزش استفاده نمائیم.

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره به اهمیت آموزش و ترویج گفت: فعالیت و اقدامی در حوزه وظایف کشاورزی تعریف نشده است که به ازای آن وظیفه‌ای نیز برای آموزش و ترویج مشخص نشده باشد و همه اقدامات این حوزه دارای برچسب آموزش و ترویج نیز می‌باشد.

فتحی در خصوص اجرای طرح جهش تولید در دیمزارها گفت: این طرح که از ابتکارات وزیر جهاد کشاورزی است، دانش بومی کشاورزان را در کنار دانش به روز کارشناسان قرار داد که در نتیجه آن در استان آذربایجان شرقی که متکی به کشاورزی دیم است، علیرغم کاهش بارندگی و افزایش دما توانستیم افزایش تولید و افزایش خرید گندم را در سال جاری داشته باشیم.

وی با تاکید بر اهمیت کشاورزی پایدار و قدردانی از زحمات کارشناسان آموزش و ترویج که در قالب نظام نوین ترویج وزارت جهادکشاورزی و سازمان جهادکشاورزی استان‌ها، با تلاش شبانه روزی در راستای آموزش بهره داران می‌کوشند، گفت: اگر توصیه‌ای نیز توسط کارشناسان ترویج می‌شود مبتنی بر کشاورزی پایدار است هر چند که کشاورزان بهتر از همه ما قدر منابع را می‌دانند زیرا آنها به خوبی درک کرده اند که با این منابع آب و خاک محدود باید برای یک جمعیت رو به رشد، غذا تأمین کنند و اگر این منابع با خطر مواجه شود، معیشت آنها نیز دچار مشکل می‌شود.

استفاده از ظرفیت شرکت‌های سهامی- زراعی

فتحی با اشاره به تغییرات متعدد نظام آموزش و ترویج در وزارت جهاد کشاورزی، به تشریح این تغییرات پرداخت و گفت: استفاده از ظرفیت شرکتهای سهامی- زراعی، تعاونی‌های تولید، مراکز خدمات کشاورزی دهستان‌ها و شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی ابتکارات مختلفی بودند که با تغییرات نظام آموزش و ترویج کشاورزی در راستای استفاده از ظرفیت بخش خصوصی ایجاد شدند اما سوال اینجاست که چرا این پراکندگی و تغییرات مکرر در حوزه ترویج وآموزش کشاورزی رخ داده است و با آسیب شناسی این نظام‌ها، یک نظام آموزش و ترویج کارآ، به روز و جامع تدوین نشده تا در اختیار حوزه اجرایی قرار گیرد و اگر دستگاه اجرایی به آن عمل نکرد، سپس به انتقاد و گلایه از آن بپردازیم.

وی ادامه داد: وزیر جهادکشاورزی این رویکرد را اتخاذ کرده اند که از ظرفیت همه ساختارهایی که تا امروز برای استفاده از بخش خصوصی در حوزه ترویج و آموزش ایجاد شده اند استفاده کنند تا به توفیقات لازم در این زمینه دست پیدا کنیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی در پایان سخنان خود گفت: مشارکت بخش خصوصی نیازمند تأمین اعتبارات لازم برای آن نیز می‌باشد که ما سهم بری کارشناسان و محققان از افزایش بهره وری مزارع در نتیجه بکارگیری یافته‌های علمی روز و روش‌های نوین را تجویز نموده ایم و هرگونه طرح و پیشنهادی در این زمینه وجود داشته باشد از آن استقبال می‌کنیم.