ردپای «تاربال‌های نفتی» بر سواحل بوشهر/ مسئولان چاره اندیشی کنند

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سجاد محمودی‌نسب: استان بوشهر به واسطه موهبت‌های متنوع خدادادی و در رأس آن‌ها مخازن هیدروکربوری و هم‌جواری با خلیج فارس از صنعتی‌ترین و بدون اغراق از مؤثرترین کانون‌های ایجاد ثبات در امنیت انرژی کشور است.

این استان در جوار کم عمق ترین نقاط خلیج فارس قرار گرفته و این ویژگی در کنار هندسه نیمه بسته خلیج فارس، پایین بودن میزان تبادل آب با اقیانوس هند (سه تا پنج سال زمان برای تعویض آب خلیج فارس نیاز است)، کمبود میزان بارندگی سالانه وکافی نبودن آب‌های ورودی و تبخیر و شوری بیش از حد نرمال باعث شده ظرفیت خودپالایی (تصفیه آلودگی توسط دریا) خلیج فارس بسیار محدود باشد.

از طرفی به واسطه فعالیت‌های حفاری، استخراج، پالایش، احداث تأسیسات نفتی و فرسوده بودن خطوط انتقال نفت موجود در بستر خلیج فارس، همیشه احتمال وقوع آلودگی نفتی وجود داشته و دارد.

همچنین تردد سالانه بیش از ۱۰ هزار شناور در خلیج فارس و دریای عمان و در پی آن تخلیه مواد آلوده‌ای همچون فاضلاب، آب توازن شناورها، آب شستشوی موتور و نشت سالانه ۱.۵ میلیون تن نفت، باعث شده سازمان بین‌المللی دریانوردی (در تیرماه ۱۳۸۶) این منطقه را از حیث میزان بالای آلودگی به عنوان منطقه ویژه دریایی اعلام کند.

در این گزارش به بحران صنعتی اخیر یعنی هجوم تاربال های نفتی به سواحل استان بوشهر و وضعیت کنونی آن پرداخته شود.

داستان هجوم تاربال‌ها

طبق تعاریف موجود، نفت خام یا نفتی که به طور تصادفی از تأسیسات، دکل‌های نفتی، لوله‌ها، تانکرها، کشتی‌ها و… وارد دریا می‌شود و در اثر عوامل جوی، تابش خورشید و با تبخیر اجزای سبک‌تر حالتی قیر گونه به خود گرفته و با جریان باد و امواج به سمت ساحل می‌رود را «تاربال» نامیده و رؤیت آن را در سواحل، از اولین هشدارهای بروز آلودگی نفتی می‌دانند.

وجود چند لکه نفتی به مساحت کلی ۲۶.۳ کیلومتر مربع در مسافت ۴۶ کیلومتری شهر عسلویه و ۸۶ کیلومتری شهر کنگان در هفتم مردادماه امسال در بستر خلیج فارس توسط سیستم هوشمند مشاهدات ماهواره‌ای گزارش شد.

علی رغم هشدارها و با ازدست رفتن زمان طلایی جمع آوری لکه‌های نفتی و گسترده شدن آن، در پانزدهم مردادماه امسال آلودگی چند نقطه ساحلی در محدوده استان بوشهر به صدر اخبار خبرگزاری‌های محلی و استانی راه یافت.

تخلیه مواد نفتی از شناور و نفتکش‌ها در صدر گمانه زنی‌ها

اولین واکنش را مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر داشته و در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: آلودگی‌های نفتی به عنوان یکی از مهمترین تهدیدهای قابل وقوع هر ساله در خلیج فارس محسوب می‌شود.

بررسی‌های اولیه حاکی از تخلیه مواد نفتی از شناور و کشتی‌های نفتکش است فرهاد قلی نژاد برخورد قانونی و قاطع با منشأ وقوع این آلودگی‌ها را یک ضرورت دانست و بیان کرد: هر گونه تخلیه مواد آلاینده به اکوسیستم دریایی ممنوع و با متخلفین طبق قانون برخورد می‌شود.

وی ضمن اشاره به ورود لکه‌های نفتی به ساحل کنگان و درخواست از عموم شهروندان برای عدم ورود به سواحل در حدفاصل بندر تمبک تا شهر کنگان ادامه داد: بررسی‌های اولیه حاکی از تخلیه مواد نفتی از شناور و کشتی‌های نفتکش است که اقدامات لازم برای شناسایی منشأ و کشتی متخلف با همکاری ارگان‌های متولی آغاز شده است.

عدم شناسایی و رفع اصولی آلودگی

هم اکنون پس از گذشت قریب به ۲ ماه و علی رغم مطالبه رسانه‌ها و فعالان اجتماعی، شاهد فراگیری و تسری آلودگی به سواحل شهرستان‌های کنگان (به ویژه سواحل شهر باستانی سیراف)، عسلویه و دیر که محل صید، تفریح و شناگاه های مردم است، هستیم ضمن آنکه هیچ قطعیتی راجع به منشأ این آلودگی‌ها وجود نداشته کما اینکه نشت از سکوهای نفتی یا خطوط انتقال نفت نیز به لیست گمانه زنی‌ها اضافه شده است.

هر چند که زحمات برخی نهادها در جمع آوری تاربال ها شایسته تقدیر است لیکن می‌بایست توجه داشت که عمده پاکسازی ها توسط نیروهای غیر متخصص و به صورت غیراصولی و مقطعی انجام شده و طبیعتاً نمی‌بایست انتظار رفع آن را داشت و به نظر می‌رسد مجموعه عریض و طویل نفت از تکنولوژی یا ابزار تخصصی قابل اتکایی برای مدیریت این بحران بالقوه بهره‌ای نمی‌برد یا تمایل به هزینه کرد به جهت رفع تأثیر سو تأسیسات و عملیات‌های نفتی بر اکوسیستم محیطی استان بوشهر ندارد هر چند که دانش رفع اصولی و مواجه با این بحران در داخل کشور وجود دارد.

البته این قبیل رویکرد را در آلودگی نفتی سال ۹۸ سواحل قشم نیز شاهد بودیم تا جایی که مدیر کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان، جمع‌آوری تاربال‌ها را از سطح دریا امکان پذیر اما مستلزم هزینه‌ای هنگفت دانست.

شرکت‌های داخلی توان مقابله دارند

به واسطه بهره مندی کشور از مخازن هیدروکربوری و تأسیسات متعدد نفتی، همیشه نشت نفت به محیط محتمل است از این رو برخی شرکت‌های دانش بنیان و توانمند داخلی، اقدام به طراحی طیف‌های وسیعی از جاذب ها و دستگاه جمع آوری مواد نفتی روی سطح آب کرده‌اند و طبیعتاً با بکارگیری این فناوری‌ها امکان ممانعت از جمع آوری این لکه نفتی در بدو وقوع فراهم بود بنابراین هیچ عذر و بهانه‌ای از سمت نهادهای متولی پذیرفته نیست.

تدوین سند مسئولیت‌های اجتماعی سازمان‌های ذی نفع

سازمان‌های متنوعی فعالیت خود را در بستر خلیج فارس انجام می‌دهند که از جمله آن‌ها می‌توان؛ گمرک، سازمان بنادر و دریانوردی، پایانه‌ها و مخازن پتروشیمی، شرکت پایانه‌های نفتی ایران، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی نفت کش و… را نام برد که طبیعتاً دامنه فعالیتشان خسارات متنوعی را متوجه حیات خلیج فارس کرده است.

مجمع نمایندگان استان‌های جنوبی می‌توانند با رایزنی و وضع قانون، این شرکت‌ها را ملزم به پرداخت عوارض کرده و در ادامه می‌توان این عوارض را در راستای تجهیز سازمان‌های متولی رفع آلودگی و یا کاهش اثرات سو فعالیت‌ها بر اکوسیستم آبزیان دریایی با توجه به گره خوردن معیشت ساحل نشینان به آن هزینه کرد.

افزایش آمادگی مقابله با آلودگی دریایی

مدیرکل بنادر و دریانوردی استان بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: با توجه به وقوع آلودگی‌های متعدد دریایی در استان بوشهر، تلاش‌های گسترده‌ای به منظور ارتقای آمادگی برای مقابله با آلودگی‌های دریایی در دستور کار قرار گرفته است.

محمد شکیبی نسب بیان کرد: رفع آلودگی‌های دریایی در سریع‌ترین زمان نیاز به هماهنگی و بهینه‌سازی عملکرد دارد که در همین راستا با برگزاری یک مانور ترکیبی، در سه بخش مجزا میزان آمادگی‌ها پایش و مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت.

وی تقویت امکانات و تجهیزات برای مقابله با آلودگی‌های دریایی را یک ضرورت دانست و تصریح کرد: به‌روزرسانی آمادگی، دانش و شناخت نقاط قوت و ضعف عملیاتی از اهداف مهمی است که در این برنامه‌ها دنبال می‌شود.

تسریع در شناسایی آلودگی‌ها

مدیرکل بنادر و دریانوردی استان بوشهر با اشاره به وقوع ۳۸ مورد آلودگی نفتی در آب‌های استان بوشهر طی سال جاری بیان کرد: این آلودگی‌ها باعث ورود مواد نفتی به مناطق ساحلی استان شده است.

شکیبی‌نسب از تلاش ویژه برای شناسایی عوامل آلودگی دریایی در استان خبر داد و بیان کرد: تلاش شده با استفاده از روش‌های نوین از جمله پایش‌های پهبادی، کوادکوپتر و شناورهای تندرو و تصاویر ماهواره‌ای این آلودگی‌ها در سریع‌ترین زمان شناسایی شوند.

وی تاکید کرد: اداره کل بنادر و دریانوردی استان بوشهر به‌عنوان مرجع دریایی استان، حداکثر توان عملیاتی خود را معطوف به برقراری و ارتقا ایمنی و حفاظت از محیط زیست دریایی کرده که در این رهگذر از دیگر ظرفیت‌های استانی نیز بهره می‌جوید.

مردم استان بوشهر ثابت کرده‌اند که برای پویایی و حفظ امنیت ملی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران تا پای جانشان ایستاده‌اند و این متضمن آن است که برخی نهادها که حیاتشان در گرو فعالیت در استان‌های جنوبی است در راستای کاهش اثرات سو محیط زیستی تأسیسات خود پای کار بیایند تا نیاز نباشد قریب به ۲ ماه به این موضوع به صورت شبانه روزی پرداخته شود و نهایتاً شاهد تصاویری ناشایست از هجوم این لکه‌ها به اکوسیستم حیات انسانی باشیم.