آب مهم‌ترین بحران پیش روی «دشت قزوین»

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: دشت قزوین به عنوان یکی از مرغوب ترین دشت‌های کشور با داشتن تنها یک درصد از وسعت کشور، بیش از ۴ درصد محصولات مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند.

اهمیت این دشت به قدری است که حتی برخی از باستان شناسان معتقد هستند تمدن کشاورزی جهان از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران و دیگر نقاط جهان گسترش یافته‌است.

این دشت از دیرباز مورد توجه مسئولان کشور بوده است تا جایی که مقام معظم رهبری در سفر سال ۸۲ خود به استان قزوین بارها بر استفاده بهینه از ظرفیت‌های دشت قزوین اشاره و خواستار بهره برداری مناسب از آن شده بودند.

همچنین رئیس جمهور نیز در سفر خود به استان قزوین به ویژگی‌های این دشت اشاره و عنوان کرد: «استان قزوین یک قطب کشاورزی است به ویژه دشت قزوین و باید بیشتر به آن توجه شود و نسبت به آن یک کار دانش بنیان و علم پایه صورت گیرد و این مصوبه مهم سفر است و مقام معظم رهبری هم بر آن به عنوان سرمایه استان تاکید کردند».

اما در سال‌های اخیر این دشت پربرکت با مشکل بزرگی به نام کم آبی و فرونشست روبرو شده و با تهدید جدی مواجه است.

آبخوان‌ها در حال تمام شدن هستند

استقرار ۱۰ درصد صنایع کشور در این دشت، استقرار صنایع فولادی و آب بر و همچنین کشاورزی غیر اصولی به همراه استفاده بی رویه از آب‌های زیرزمینی زمینه کاهش آبخوان‌ها را در این دشت فراهم کرده است.

این در حالی است که حسین اینانلو کارشناس حوزه محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه سطح ایستایی آب‌خوان های زیرزمینی در دشت قزوین ۳۲ متر از سطح زمین پایین‌تر بوده است، گفت: در ۲۰ ساله گذشته روند کاهشی بوده و امروز به ۴۷ متر رسیده است.

وی افزود: اگر پایین رفتن سطح آب‌خوان ها در این دشت ادامه پیدا کند به زودی به انتهای آبخوان رسیده و آب نیز در این دشت تمام می‌شود.

عبور از این بحران نیازمند اتخاذ راهکارهای جدید و فوری است تا در یک بازه زمانی کوتاه مدت و همچنین میان مدت دشت قزوین از مرگ نجات پیدا کند.

ضریب تبدیل آب به درآمد باید افزایش یابد

با آغاز به کار دولت سیزدهم و انتصاب استاندار قزوین، از همان ابتدا مقام عالی دولت در استان اولویت اصلی خود در استان را رفع چالش آب دانست.

اعلایی که معتقد بود باید ضریب تبدیل آب به درآمد در استان را ارتقا دهیم، «بازار آب»» را ایده و راه‌حلی مناسب برای رفع مشکل آب در دشت قزوین دانست.

این ایده یکی از موضوعات چالشی فعالان زیست محیطی، اقتصادی و حتی جامعه شناسان استان است. مسئولین استان در حالی از این طرح را راه حل مناسبی برای عبور از بحران آب می‌دانند که نیازمند است زوایای آن به طور کامل بررسی شود.

مسئولیت پذیری جامعه در قبال آب باید افزایش یابد

مرتضی قلیچ عضو هیئت‌علمی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی (ره) در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه کمبود آب یک بحران جهانی است و نادیده گرفتن آن موجب از بین رفتن تمدن‌ها خواهد شد، اظهار کرد: باید برای اجرای طرح‌های جدید در حوزه‌های مختلف از جمله آب که با زندگی جاری مردم در ارتباط است پیوست ارزیابی اجتماعی داشته باشیم.

وی ادامه داد: سبک زندگی مردم، نیازهای جامعه و نوع حکمرانی در اجتماع باعث شده تا امروز به دلایل مختلفی افزایش آب در جامعه را باعث شده است.

این جامعه شناس با بیان اینکه باید مردم در جامعه نفع جمعی را به نفع فردی ترجیح دهند، عنوان کرد: طرح‌های پیش رو در حوزه آب باید مردم را با خود همراه کرده و بین مردم و حکمران یک هماهنگی باشد.

در «بازار آب» کشاورز سنتی که در برابر تغییر و اصلاحات مقاومت می‌کند خواهد دید که می‌تواند با اصلاح الگوی کشت، علاوه بر تولید مصرف با صرفه‌جویی آب و خریدوفروش آن در «بازار آب» به سود برسد.

وی رسیدن به الگوی مصرف مناسب آب در بخش کشاورزی را نیازمند تدابیر علمی، تشویقی یا بازدارنده دانست و عنوان کرد: مسئولیت‌پذیری افراد در جامعه مخصوصاً در قبال آب می‌تواند مشکل را حل کند.

تفکر سنتی مانع تغییرات در کشاورزی است

محمد محجوب پژوهشگر حوزه آب نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، سیاستگذاری اشتباه باعث غفلت در حوزه آب دانست و اظهار کرد: برخی کشاورزان ارزش منابعی همچون آب‌وخاک را نمی‌دانند و باید تلاش کنیم تا ارزش این منابع برای آنها مشخص شود.

وی یکی از موانع ایجاد طرح‌های جدید در حوزه آب را تفکر سنتی و عدم انعطاف در برابر تغییرات در حوزه کشاورزی دانست.

«بازار آب» ایده‌ای برای کاهش مصرف آب

این پژوهشگر، حوزه آب را اسیر دلالی دانست و ادامه داد: «بازار آب» ایده‌ای است که باعث ایجاد یک محل برای عرضه و تقاضا خواهد شد و بدون شک باعث کاهش مصرف آب می‌شود.

وی با بیان اینکه اب باید از صنعت به کشاورزی منتقل شود، عنوان کرد: راه حل این کار تغییر الگوی کشت و ایجاد ارزش افزوده در کشاورزی و فرایندهای آن است.

مدیر پروژه «بازار آب» تاکید کرد: مکانیسم عرضه و تقاضای «بازار آب» ارزش واقعی آن را برای کشاورز مشخص می‌کند و در این ساختار مصرف صحیح باعث سودآوری برای او نیست خواهد شد.

وی عنوان کرد: در این ساختار در ازای بهترین میزان محصول در اثر مصرف بهینه آب تشویق شود.

تمرکز «بازار آب» بر روی آب‌های زیرزمینی است

محجوب با اشاره به وضعیت کاهش آب‌های زیرزمینی در دشت قزوین گفت: ۸۰ درصد کشاورزی ما وابسته به آب‌های زیرزمینی بوده و تمرکز تمرکز «بازار آب» نیز بر آب‌های زیرزمینی است.

وی اظهار کرد: در این طرح کشاورز می‌تواند علاوه بر کشاورزی، با مصرف بهینه نه تنها محصول خود را تولید کند بلکه باقیمانده حق آبه و سهم خود از آب کشاورزی را در این بازار به فروش برساند.

مدیر پروژه «بازار آب» افزود: در این ساختار کشاورز سنتی که در برابر تغییر و اصلاحات مقاومت می‌کند خواهد دید که می‌تواند با اصلاح الگوی کشت، علاوه بر تولید مصرف با صرفه‌جویی آب و خریدوفروش آن در «بازار آب» به سود برسد.

برخی کشاورزان ارزش منابعی همچون آب‌وخاک را نمی‌دانند و باید تلاش کنیم تا ارزش این منابع برای آنها مشخص شود

وی تاکید کرد: اگر الگوی کشت تغییر کند و ارزش‌افزوده کشاورزی افزایش‌یافته و از صنعت پیشی گیرد و به صادرات برسد می‌توان از حق‌آبه صنعت برای کشاورزی بهره گرفت.

محجوب بیان کرد: برای جلوگیری از دلالی آب، کشاورزی که در کارت شارژ خود آب اضافه داشته باشد، تنها ۶ ماه فرصت دارد آن را در بازار عرضه کرده و به فروش رساند در غیر این صورت آب ذخیره، باطل خواهد شد و نمی‌تواند آن را در هرزمانی که خواست به فروش رساند.

«بازار آب» آخرین راه باقی مانده برای حل معضل آب است

مهدی رجحانی معاون عمرانی استاندار قزوین نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی و وابستگی شدید بسیاری از تولیدات به آب باید به این موضوع توجه داشت که تا زمانی که آب با قیمت واقعی در اختیار مصرف کنندگان خرد و کلان قرار نگیرد موضوعات مربوط به آن جدی گرفته نخواهد شد.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قزوین ادامه داد: به اعتقاد بسیاری از کارشناسان «بازار آب» آخرین راه باقی مانده برای حل معضل آب است که با راه اندازی آن نظام بهره وری ارزش خود را بازیابی می‌کند.

این مسئول ابراز کرد: «بازار آب» می‌تواند به ارتقا و اعتباربخشی دقیق ارزش آب بیانجامد و نیز هر کسی که حقابه و سند دارد برایش حفظ و در این میان تکلیف آب‌های بی‌صاحب هم تعیین خواهد شد.

اگر یک محصول پر آب به سود دهی نمی‌رسد کشاورزان می‌توانند با کشت محصول استراتژیک چندین برابر گذشته به سود دست پیدا کند.

وی گفت: راه‌اندازی «بازار آب» راندمان سیستم‌های آبیاری را ارتقا می‌دهد چرا که در حال حاضر چون میزان آب‌بها پایین است، دولت هر تسهیلاتی تدوین می‌کند با اقبال کشاورزان مواجه نمی‌شود اما در آن روی سکه، اگر آب ارزش یابد استقبال و رقابت برای برخورداری از تسهیلات دولت توجیه اقتصادی می‌یابد.

این مسئول تاکید کرد: در این بازار کشاورز می‌تواند سیستم آبیاری خود را مکانیزه و بهینه کرده و در خوش‌بینانه‌ترین حالت دو سوم از سهم آبش اضافه می‌آید؛ این در حالیست که محصول هم به میزان سابق رشد کرده است.

نظام اداری «بازار آب» تحت کنترل است

رجحانی تبیین کرد: دو سوم آب مازاد کشاورز که محصول ارتقا در بهره‌وری است، امکان عرضه در «بازار آب» را دارد چون افرادی در این بازار حضور دارند که یا هیچ‌گونه سهم و حقابه‌ای ندارند یا میزان آب پاسخگوی نیاز آنها نیست و باید مجدد از بازار حقابه خریداری کنند.

وی با بیان اینکه نظام اداری «بازار آب» تحت کنترل است، اظهار کرد: اتفاق خوب در قانون «بازار آب» این است که اجازه انتقال آب از کشاورزی به کشاورز دیگر وجود دارد. دشت قزوین یکپارچه است، اگر یک محصول پر آب به سود دهی نمی‌رسد کشاورزان می‌توانند با کشت محصول استراتژیک چندین برابر گذشته به سود دست پیدا کند.

این مسئول عنوان کرد: دولت دخالتی در عرضه و تقاضا «بازار آب» ندارد، روزی عرضه آب زیاد است و قیمت‌ها شکسته می‌شود و روزی عرضه کم است و قیمت افزایش خواهد یافت.

رجحانی عنوان کرد: یکی از چالش‌های موجود در حوزه آب برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است از این رو در نظر گرفته شده که به ازای هر معامله‌ای که در «بازار آب» انجام می‌شود ۱۰ درصد سهم آبخوان لحاظ شود که در زمین باقی خواهد ماند.

به نظر می‌رسد ایده «بازار آب» می‌تواند راه حل مناسبی بر مدیریت یک بحران بزرگ باشد. بحران آب سالهاست دشت حاصلخیزی که مقام معظم رهبری از آن به عنوان دشت با برکت یاد می‌کنند باشد اما باید همه جوانب آن به درستی سنجیده شود.

این ایده که پیش از این در استان‌هایی همچون کرمان انجام شده نیاز به بررسی همه جانبه دارد تا شاهد خطا و ایجاد حاشیه در مهم‌ترین و اساسی‌ترین نیاز مردم نباشیم.