تقویت صنعت پتروشیمی با پالایشگاه فراسرزمینی/اقتصاد ما تحمل واقعی شدن قیمت را ندارد

اقتصاد ایران تحمل واقعی شدن قیمت‌ها را ندارد، اما، چون از سال ۵۲ تاکنون روی سوخت سوبسید داده می‌شود. ۵۰ سال است که اقتصاد به این وضعیت عادت کرده است، راهکار این است که دولت از تجارت انرژی دست بردارد اگر انرژی دست بخش خصوصی بیاید می‌تواند طی ۲۰ سال قیمت‌ها را واقعی کند، اما دولت ملاحظاتی دارد. اگر بنزین یک ریال هم گران شود منازعات اجتماعی ایجاد می‌شود. بخش خصوصی هم بهره‌وری بالاتری دارد و هم می‌تواند خود را با اقتصاد تطبیق دهد، ما ۵۰ سال در حوزه انرژی راه اشتباه را رفته‌ایم و به قیمت ارزان معتاد شده‌ایم، اکنون باید دیدگاه‌ها عوض شود و با یک برنامه مرتب ۲۰ ساله خارج از مکانیزم دولت واقعی شدن قیمت را اجرایی کنیم.

طی دهه‌های گذشته با تاثیر تحریم‌ها بر فروش نفت ایران همواره درآمد دولت‌ها که بر فروش نفت استوار بوده با مشکلات مختلفی همراه بود. به نظر می‌رسد، روند چالشی و فرسایشی تحریم هرگز از اقتصاد ایران حذف نمی‌شود از این جهت باید راهکار جدیدی برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام اتخاذ شود. حذف نفت از درآمد دولت یک رویای زیباست، اما کاهش وابستگی به این درآمد‌ها می‌تواند به واقعیت تبدیل شود.

تقویت پتروشیمی و یا فروش فرآورده‌های نفتی یکی از درآمد‌هایی است که هم قابل تحریم نیست و هم می‌تواند قدرت چانه زنی سیاسی ایران را درفضای دیپلماسی افزایش دهد. برای رسیدن به این درآمد، کشور نیازمند زیر ساخت‌هایی است که پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌های به روز و مجهز، مهمترین این زیر ساخت هاست. ساخت و ایجاد پالایشگاه‌هایی که بتواند کشور را به این اهداف برساند هزینه بسیاری را به همراه دارد، در عین حال پالایشگاه‌های کنونی نیز به برخی مشکلات ساختاری و زیر ساختی دچار هستند. در این شرایط ساخت و تجهیز پالایشگاه‌های فراسرزمینی مهمترین راه حل برای این مساله محسوب می‌شود.

پالایشگاه‌های فراسرزمینی بستری برای سرمایه گذاری و بازار سازی برای فروش نفت نه به صورت خام بلکه به شکل فرآوری شده را فراهم می‌کند. در حال حاضر برخی از کشور‌های نفتی به این عرصه ورود کرده و نتایج قابل توجهی نیز دریافت کرده اند. به طور کلی این روش نه برای عبور از تحریم‌ها بلکه راهی برای جلوگیری از خام فروشی توسط کشور‌های نفت خیز است، اما برای ایران می‌تواند علاوه بر عایدی اقتصادی عواید سیاسی نیز به همراه داشته باشد.

مساله بی اثر کردن تحریم‌ها در بخش فروش نفت از اوایل دهه ۹۰ به عنوان یکی از اصلی‌ترین راهکار‌های پیش رو در اقتصاد کشور مطرح شد. توسعه صنعت پالایشی و پتروپالایشگاهی کشور، امکان ذخیره سازی نفت در زمان‌های تحریم در مخازن، عرضه نفت در بورس کالا، اوراق سلف نفتی و ... از راهکار‌های مختلفی بود که طی ۱۲ سال گذشته استفاده شده است.

در حال حاضر با روی کارآمدن دولت سیزدهم، یکی از راهکار‌های مورد توجه در این بخش سهامداری و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی نفت کشور‌های تحریمی یا در حال توسعه است.

از سال‌ها قبل شاهد سرمایه گذاری صادرکنندگان نفت برای تضمین بازار در بخش‌های پایین‌دستی کشور‌های دیگر بوده ایم و به دلیل تحولات مختلف در بازار انرژی دنیا، امکان تحریم، کاهش فروش و التهابات بازار نفت دنیا، کشور‌های صادرکننده نفت، در صنایع پایین‌دستی نفت سایر کشور‌ها از جمله صنعت پالایش و حتی پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده و سهیم می‌شوند تا بازار نفت خود را به وسیله این سرمایه‌گذاری تضمین کنند.

طی دوسال اخیر، صادرات نفت خام و میعانات گازی افزایش چشمگیری یافت. روند افزایشی صادرات نفت ایران در حالی رقم خورد که وزیر سابق نفت، در ماه‌های پایانی فعالیت دولت دوازدهم در نامه‌ای کاهش رقم فروش نفت ایران را پیش‌بینی کرده بود، اما این اتفاق نیفتاد و فروش نفت ایران روند صعودی گرفت که این افزایش صادرات نفت و میعانات گازی، اتفاقی و ناشی از تحولات و التهابات بازار نفت نبوده، بلکه وزارت نفت با تمرکز بر بازارسازی نفت ایران به جای خرید و فروش صرف، مسیر‌های تازه‌ای برای فروش نفت ایران فراهم کرد. از نمونه بارز این موضوع می‌توان به گسترش همکاری‌های نفتی با کشور‌های آمریکای لاتین اشاره کرد.

بازارسازی نفت ایران در این کشور‌ها از طریق توسعه همکاری‌ها و صادرات خدمات فنی و مهندسی در ازای اخذ سهام صنایع پایین‌دست این کشور‌ها صورت گرفت که سیاست اصلی اقتصاد‌های برتر دنیا را دنبال می‌کنند. این سیاست تجاری با صادرات خدمات مهندسی و نفت در ازای سهام‌داری در صنایع پایین‌دست نفت کشور‌های آمریکای جنوبی، به تعریف بازاری جدید برای نفت ایران انجامید که علاوه بر سرمایه‌گذاری و صادرات خدمات فنی مهندسی، یک بازار تضمین‌شده فروش نفت را نیز برای ایران فراهم می‌آورد.

در حال حاضر بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند اگر چنین ارتباطی با کشورهایی، چون ونزوئلا و اروگوئه که ایران ارتباطات استراتژیک با آن‌ها دارد و درآمد قابل توجهی نیز نصیب ایران می‌کند، مطلوب بوده، ایران می‌تواند چنین قرارداد‌هایی را با کشور‌های همجوار از جمله کشور‌های نفت خیز حاشیه خلیج فارس نیز داشته باشد که علاوه بر کاهش ریسک تحریم ها، بسیاری از هزینه‌ها از جمله حمل با کشتی را نیز کاهش می‌دهد.

به نظر می‌رسد، ساخت و سرمایه گذاری در بخش پالایشگاه‌های فراسرزمینی روندی برای ورود ایران به باشگاه مشتریان جدید نفتی بدون تحریم باشد.

اکنون لیتری ۴۰۰ تومان برای توزیع نفت‌گاز ۳۰۰ تومانی هزینه می‌شود یعنی اگر کسی به رایگان از درب پالایشگاه سوخت را تحویل بگیرد دولت ۱۰۰ تومان درهر لیتر ضرر کمتری متحمل می‌شود. وقتی قیمت ارزان باشد مصرف‌کننده انگیزه‌ای ندارد که مصرف را مدیریت کند، هرچند اکنون اقتصاد ما دیگر تحمل واقعی شدن قیمت را ندارد.

عباس کاظمی، درباره راهکار‌های حل چالش تامین بنزین در کشور با بیان اینکه دولت در توسعه حمل و نقل عمومی کوتاهی می‌کند، اظهار داشت: دولت باید به جای ساخت پالایشگاه روی بخش حمل و نقل از جمله راه‌آهن برقی برون‌شهری و درون‌شهری سرمایه‌گذاری انجام دهد، در حالی که اکنون فقط روی عرضه کار می‌کند و برای مدیریت مصرف فعالیتی نمی‌کند. اگر حمل و نقل مترو و راه آهن برقی را در سطح گسترده راه‌اندازی کنیم مصرف کم و مدیریت می‌شود.


ال‌پی‌جی و سی‌ان‌جی می‌توانند بنزین را نجات دهند؟


وی افزود: ما طی ۲۰ سال‌گذشته جایگزین‌هایی برای بنزین ایجاد کردیم؛ نمونه آن سی‌ان‌جی است که باید توسعه پیدا می‌کرد قوانینی هم وجود داشت که بر پایه آن اتومبیل‌های درون‌شهری، دولتی‌ها و تاکسی‌ها سی‌ان‌جی‌سوز شوند، حدود ۲۰ میلیون متر مکعب ظرفیت خالی داریم در حالی که معادل ۴۰ میلیون لیتر بنزین در حوزه سی‌ان‌جی سرمایه‌گذاری کردیم. از سوی دیگر می‌توانیم داخل شهر‌های بزرگ برای تامین سوخت تاکسی‌ها و اتومبیل‌های دولتی که به خارج از شهر نمی‌روند ال‌پی‌جی را توسعه دهیم، اکنون میزان زیادی ال‌پی‌جی داریم که صادر می‌کنیم در حالی که زمانی واردکننده بودیم. سومین مسئله اینکه خودرو‌های سواری دیزلی به خاطر راندمان بالایی که دارند؛ می‌توانند در مدیریت مصرف اتومبیل‌های سبک موثر باشند.


با رویه کنونی واردکننده خواهیم شد


مدیر عامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی با بیان اینکه وقتی همچنان به بنزین تکیه می‌کنیم؛ به هر حال روزی واردکننده خواهیم شد، تصریح کرد: برنامه توسعه سی‌ان‌جی، ال‌پی‌جی و دیزل را باید اجرایی کنیم، ضمن اینکه به جای ساخت پالایشگاه با هزینه بالا روی حمل و نقل عمومی سرمایه‌گذاری شود. ما ظرفیت سی‌ان‌جی را داریم، با سرمایه‌گذاری کم بخش خصوصی می‌توانیم ال‌پی‌جی را وارد مدار کنیم. در حالی که اکنون ال‌پی‌جی را با هزینه زیاد از تبریز، اراک و تهران به بندر عباس می‌بریم تا صادر کنیم در حالی که اگر در شهر‌های بزرگ الزاما و اجبارا ال‌پی‌جی توزیع شود بخش زیادی از تقاضای بنزین کم می‌شود.


آلترناتیو‌های بنزین را توسعه دهیم


وی با طرح این پرسش که تا چه زمانی قرار است به سهمیه‌بندی ادامه دهیم؟ تاکید کرد: باید به بازار متکی شویم و اجازه دهیم مردم انتخاب کنند، سهمیه‌بندی برای مدت کوتاهی موجه است، باید به مکانیزم بازار هم معتقد باشیم، باید آلترناتیو‌های بنزین یعنی ال‌پی‌جی، سی‌ان‌جی، دیزل و حمل و نقل عمومی را توسعه داده و سرمایه‌گذاری انجام دهیم.


بنزین پتروشیمی بنزین نیست


کاظمی جدرباره اینکه آیا تولید بنزین از پتروشیمی‌ها می‌تواند یک راهکار کوتاه‌مدت باشد؟ گفت: پتروشیمی‌ها نباید تولید بنزین داشته باشند، آنچه تولید می‌کنند پیرولیز است و مسائل زیست محیطی بدنبال دارند، پتروشیمی‌ها محصولی گران‌تر از بنزین تولید می‌کنند که می‌توانند آن را صادر کرده و دلار بیشتری بدست بیاورند، وقتی محصول را به قیمت بالاتر به خارج از کشور می‌فروشند منطقی نیست دست به تولید بنزین بزنند.


تاکسی‌ها را ال‌پی‌جی‌سوز کنیم


وی با تاکید بر اینکه نباید روی یک منبع تکیه کنیم، افزود: از دهه ۷۰ نسبت به توسعه سی‌ان‌جی اقدام کرده و این صنعت بومی شده است، اکنون می‌توانند آن را بیشتر توسعه دهند، در شهر‌های بزرگ مثل تهران می‌توانند براحتی جایگاه ال‌پی‌جی احداث کنند و الزاما تاکسی‌ها را ال‌پی‌جی‌سوز کنند، هم به لحاظ زیست محیطی از بنزین بهتر است و هم راندمان بالاتری دارد.


مدیر عامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی یادآور شد: تا چه زمانی قرار است پالایشگاه احداث کنیم و یا واردات داشته باشیم؟ ما دو منبع مهم سوخت در کشور داریم که باید فعال شوند و خط حمل و نقل عمومی توسعه یابد.


چرا انگیزه قاچاق بالاست؟


وی در ادامه به نقش کارت سوخت در کنترل مصرف پرداخت و گفت: تفاوت قیمت‌ها بین ایران و مرز‌ها بسیار زیاد است، اگر سوخت آزاد شود قاچاق افزایش می‌یابد، برای خودرو‌های سنگین کارت سوخت می‌تواند هرزروی و خروج سوخت از شبکه به خارج از شهر‌ها را کنترل کند، اما در هر حال علیرغم تمام کنترل‌ها سوخت در کشور ما قاچاق می‌شود، چون تفاوت قیمت خیلی زیاد است، اکنون نفتگاز در زاهدان ۳۰۰ تومان، در کویته ۱۵ هزار تومان و در کراچی ۲۵ هزار تومان است که انگیزه قاچاق را افزایش می‌دهد.


مسیر اشتباهی که ۵۰ سال طول کشید


کاظمی تاکید کرد: یک راه حل اصلی می‌تواند واقعی شدن قیمت‌ها باشد، اما اقتصاد ایران تحمل این وضعیت را ندارد، چون از سال ۵۲ تاکنون روی سوخت سوبسید داده می‌شود. ۵۰ سال است که اقتصاد به این وضعیت عادت کرده است، راهکار این است که دولت از تجارت انرژی دست بردارد اگر انرژی دست بخش خصوصی بیاید می‌تواند طی ۲۰ سال قیمت‌ها را واقعی کند، اما دولت ملاحظاتی دارد. اگر بنزین یک ریال هم گران شود منازعات اجتماعی ایجاد می‌شود. دولت باید از تجارت انرژی دست بردارد، بخش خصوصی هم بهره‌وری بالاتری دارد و هم می‌تواند خود را با اقتصاد تطبیق دهد، ما ۵۰ سال در حوزه انرژی راه اشتباه را رفته‌ایم و به قیمت ارزان معتاد شده‌ایم، اکنون باید دیدگاه‌ها عوض شود و با یک برنامه مرتب ۲۰ ساله خارج از مکانیزم دولت واقعی شدن قیمت را اجرایی کنیم.


گازوئیل را رایگان هم بدهیم سود کرده‌ایم


وی ادامه داد: دولت‌ها انگیزه‌ای برای واقعی کردن قیمت‌ها ندارند، زیرا مدیریت مصرف و عرضه دست دولت است بنابراین تعارض منافع وجود دارد، خودشان پالایشگاه و نیروگاه احداث می‌کنند و در بهینه‌سازی کاهش مصرف و خودرو‌های راندمان بالا و حمل و نقل عمومی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و همچنان در بالادست پالایشگاه و نیروگاه اضافه می‌کنند، در حال حاضر قیمت سوخت بسیار ارزان و در حد رایگان است ما اکنون لیتری ۴۰۰ تومان برای توزیع نفت گاز ۳۰۰ تومانی هزینه می‌کنیم یعنی اگر کسی به رایگان از درب پالایشگاه سوخت را تحویل بگیرد دولت ۱۰۰ تومان درهر لیتر ضرر کمتری متحمل می‌شود، وقتی قیمت ارزان باشد مصرف‌کننده انگیزه‌ای ندارد که مصرف را مدیریت کند، هرچند اکنون اقتصاد ما تحمل واقعی شدن قیمت را ندارد.


پالایشگاه فراسرزمینی مشکل بنزین ما را حل می‌کند؟


مدیر عامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی درباره استفاده از ظرفیت پالایشگاه فراسرزمینی گفت: پتروریفاینری‌ها مارجین بالایی دارند، جدا از اینکه سوخت را تامین می‌کنند، به لحاظ اقتصادی توجیه دارند، اما سرمایه سنگینی نیاز دارند، اگر سرمایه موجود باشد برای کشور ما که نفت داریم از خام‌فروشی جلوگیری می‌کند و درآمد بسیاری هم خواهد داشت، ضمن اینکه تکنولوژی و توسعه اشتغال را در پی خواهد داشت، اما اصل سرمایه است که در کشور ما وجود ندارد، اگر پالایشگاه ساخته شود بنزین کشور تامین می‌شود، اما پول پالایشگاه باید برگردد، با بنزین و گازوئیل سوبسیدی که پول پالایشگاه برنمی‌گردد.


وی بیان داشت: برای حل این موضوع ساخت پتروریفاینری‌های سودمحور توصیه می‌شود، زیرا سرمایه اندک را به سرمایه بالایی تبدیل می‌کند و تکنولوژی بالا رفته و ایجاد اشتغال خواهیم داشت، اما موضوع این است که این هنر دولت‌ها است که سرمایه را از داخل و یا خارج تامین کنند.


کاظمی خاطرنشان کرد: ما قبل از انقلاب در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، سئول کره جنوبی و مدرس هند پالایشگاه داشتیم که بعدا توسعه پیدا نکرد، اکنون فقط مدرس هند را داریم که با نفت ایران هم طراحی شده، اما سهام دو پالایشگاه دیگر را در دهه ۶۰ فروختیم، اکنون اگر پول داشته باشیم که در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کنیم بسیار مناسب است، چون سرمایه تبدیل به دارایی می‌شود و درآمد ایجاد می‌کند.


وی تاکید کرد: ما اکنون این پتانسیل را داریم که در کشور‌هایی مثل مالزی، برزیل و اندونزی پالایشگاه بسازیم، اما لازمه آن این است دیپلماسی انرژی فعال شود تا پالایشگاه فراسرزمینی مثل قبل از انقلاب توسعه پیدا کند.