تنش‌های بیشکک-دوشنبه از منظر کارشناس روس

به گزارش فارس، «الکساندر کنیازف»، محقق و تحلیلگر مسائل سیاسی در مرکز مطالعات اوراسیا در دانشکده روابط خارجی روسیه زیر نظر وزارت امور خارجه روسیه و استاد دانشگاه سنت پترزبورگ در مورد پیچیدگی‌های مرزی و احتمال یک «مرحله داغ» رویارویی بین تاجیکستان و قرقیزستان گفت: بیشکک و دوشنبه، با امتناع از میانجی‌گری تمام عیار نیروهای حافظ صلح یا سازمان پیمان امنیت جمعی یا سازمان همکاری شانگهای، خطر این را دارند که خود را در وضعیت جنگ بین دولتی فزاینده ببینند.

وی گفت: چشم انداز یک درگیری بزرگ بین قرقیزستان و تاجیکستان اکنون ظاهر نشده اما دهه‌ها است که این اختلافات وجود دارد. آخرین جلوه‌های این درگیری در بهار 2021 و در سپتامبر 2022 بود. این نشان می‌دهد که نهادهای مجری قانون از جمله ارتش از هر دو طرف به طور فزاینده‌ درگیر آن هستند. غیرنظامیان به عنوان شرکت‌کنندگان در رویارویی در پس زمینه محو شدند و همه امور در دستان ارتش متمرکز شده است.

کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: روند خطرناک دیگری که در سپتامبر امسال به وضوح خود را نشان داد، تلاش دوباره از سوی هر دو طرف برای انتقال عملیات نظامی به عمق قلمرو یکدیگر بود. درگیری‌ها به مراکز منطقه‌ای اسفره و باتکن در تاجیکستان و قرقیزستان کشانده شد. در حال حاضر طرفین از پهپاد و سایر وسایل دوربرد استفاده می‌کنند. علاوه بر این، درگیری‌ها در یک منطقه کاملاً متفاوت از مرز - در جهت پامیر - جایی که دیگر مناطق مورد مناقشه وجود ندارد، شروع شد. اگر چنین اقداماتی ادامه یابد، یک درگیری مرزی محلی ممکن است به زودی به حالت جنگ در مقیاس بزرگ تبدیل شود.

کنیازف تصریح کرد: بیشکک اجازه می‌دهد تا برای مردم غیرنظامی سلاح تهیه شود. این واقعیتی است که فراتر از عقل است. این تصمیم پارلمان قرقیزستان را می‌توان به عنوان یک بسیج عمومی تلقی کرد، آن هم در قالب نوعی حزب گرایی. تمرکز تجهیزات و تسلیحات نظامی هر دو طرف در منطقه مرزی به این معنی است که نه بیشکک و نه دوشنبه به توافقات در حال انعقاد پایبند نیستند و برعکس، آنها به سمت ادامه جنگ گرایش دارند.

این کارشناس در مورد منافع احتمالی نخبگان تاجیک و قرقیز در تشدید درگیری گفت: در قرقیزستان و تاجیکستان، انگیزه‌های متفاوت ولی با اهداف یکسانی وجود دارد. در تاجیکستان، حول محور تهدید قرقیزستان دولت از این موضوع به عنوان عنصری برای ترانزیت طولانی قدرت استفاده می‌کند. در قرقیزستان نیز مقامات به یکپارچگی و حمایت گسترده‌تر در میان مردم نیازمند هستند که در این مورد به دلیل پراکندگی و اختلاف نظر میان نخبگان سیاسی و جامعه مدنی، اعتراضات عمدتاً در مخالفت با مقامات است. بنابراین، فضا و شعار «تهدید تاجیک» به بیشکک اجازه می‌دهد تا امکانات مخالفان را محدود کند.

کنیازف معتقد است مشکل عدم حل و فصل مسائل مرزی ناشی از فقدان اراده سیاسی از طرفین است. اکنون بهره برداری از شعارهای «تهدید خارجی»، «تصویر دشمن» در جوامع قرقیزستان و تاجیکستان چنان ریشه دوانده که اکنون اراده رئیس جمهور تاجیکستان و قرقیزستان به تنهایی کافی نخواهد بود.

وی ادامه داد: باید به دنبال انگیزه‌های جدید بود. تنها یک مکانیسم برای حل مسئله تحدید حدود و مرزبندی وجود دارد. این امر مستلزم سازش متقابل است که همیشه به راحتی توسط مردم پذیرفته نمی‌شود. آگاهی ساکنان محلی کم است و مفهوم منطقه مورد مناقشه را درک نمی‌کند، بر اساس این ایده که «این سرزمین ما است» ساخته شده است. بنابراین موضوع مرزها همیشه بسیار حساس است. در اینجا باید برای عواقب، از جمله پیامدهای طولانی مدت، آماده باشید.

این کارشناس به عوامل و کمبودها و نارسائی‌های اقتصادی و اجتماعی در هر دو کشور اشاره می‌کند و معتقد است که مسئولان هر دو کشور باید مشکلات اقتصادی و اجتماعی ساکنان مرزها به ویژه دره فرغانه را حل و فصل کنند که تاکنون مسئولان هر دو کشور اقدامی در این رابطه انجام نداده‌اند. مقامات هر دو کشور نباید از خطرات رادیکالیسم و افراط گرایی که در حال حاضر شاید فعالیت‌های زیر زمینی داشته باشند یا از جانب افغانستان رویت می‌شود، غافل بمانند.

کنیازف در رابطه با نقش سازمان پیمان امنیت جمعی در جلوگیری از درگیری گفت: با نشست سه جانبه در شهر آستانه با حضور روسای جمهور روسیه و قرقیزستان و تاجیکستان در سپتامبر سال جاری، به نظر من می‌توان از تجربه سازمان همکاری شانگهای برای حل مناقشه قرقیزستان و تاجیکستان استفاده کرد. زمانی که سازمان هنوز در قالب «شانگهای پنج » کار می‌کرد، در چارچوب آن، «توافق اعتمادسازی در زمینه نظامی در مناطق مرزی» و «توافقنامه کاهش متقابل نیروهای مسلح در مناطق مرزی» به نتیجه رسیدند. این اسناد کشورهای شرکت کننده را متعهد می‌کند که هیچ گونه فعالیت نظامی در منطقه 100 کیلومتری از مرزهای یکدیگر انجام ندهند. با توجه به درگیری قرقیزستان و تاجیکستان، هیچ کس آن را به یاد نمی‌آورد، اما این اشتباه است.

وی ادامه داد: باید در مناطق اسفره و باتکن طرفین منطقه 30 یا 40 کیلومتری تعیین کنند و محیط این منطقه‌ها غیرنظامی شود و توسط نیروهای حافظ صلح کنترل شود، نه لزوما توسط روسیه یا سازمان پیمان امنیت جمعی توسط نیروهای حافظ صلح. شاید انجام این کار در قالب سازمان همکاری شانگهای و آغاز چنین مأموریتی در سازمان مؤثرتر باشد.

کنیازف در پایان گفت: بنابراین، قرقیزستان و تاجیکستان، با امتناع از میانجی‌گری تمام عیار حافظ صلح یا سازمان پیمان امنیت جمعی یا سازمان همکاری شانگهای، خطر این را دارند که خود را در وضعیت جنگ بین دولتی فزاینده ببینند. اگر رویدادها بر اساس سناریوی منفی پیش بروند، مرز بین دو کشور ممکن است به ابزاری برای تنش در سطح ژئوپلیتیک تبدیل شود.