تیغ دولبه مهاجرت برای چهره‌های هنری/ کدام چهره‌ها به محاق رفتند؟

گروه فرهنگی-رجانیوز: موضوع مهاجرت یکی از چالش‌های مهم ایرانیان در دهه‌های اخیر بوده که از سوی طیف‌های مختلف فکری و فرهنگی مطرح شده است. مهاجرت هنرمندان از جمله موضوع‌های مهمی بوده که توجه توده مردم و رسانه‌ها را به خود معطوف کرده است. هنرمندان به‌دلیل محبوبیتی که در میان مردم دارند، از جمله صنف‌های پرنفوذ به شمار می‌روند که مهاجرت آنها به موضوعی برای بحث و حتی جریان‌سازی در رسانه‌ها تبدیل شده است. از سوی دیگر، هنر بر خلاف بسیاری از رشته‌های فنی، مهندسی و پزشکی، به شدت به ارتباط با مردم و پشتوانه‌ اجتماعی و زیست بومی وابسته است و از این رو بررسی سرنوشت هنرمندان ایرانی پس از مهاجرت نشان از سرنوشت متفاوت و غیرقابل پیش‌بینی این افراد پس از مهاجرت دارد.

۲. سوسن تسلیمی

به زعم برخی از کارشناسان و منتقدان، تسلیمی برترین بازیگر زن تاریخ سینمای ایران است. وی در اواخر دهه ۶۰ با مهاجرت به سوئد، به نوعی زندگی دیگری را برای خود در این کشور آغاز کرد. تسلیمی در سوئد در یک تئاتر و فیلم سینمایی بازی کرد، چهار فیلم و سریال برای تلویزیون سوئد ساخت و در وزارت فرهنگ سوئد از اعضای هیات مشاوران تئاتر شد. آن هم در حالی که در دهه ۵۰ و ۶۰، بازیگر ثابت فیلم‌های بهرام بیضایی بود و بیشترین شهرت و اعتبار سینمایی وی به این دوران مربوط می‌شود. تسلیمی در نقل قولی که بارها در رسانه‌های مختلف بازنشر شد، دربارهٔ حجاب در فیلم «شاید وقتی دیگر» گفته‌ بود «برای تماشاگران غیر ایرانی حضور با حجاب حتی در هنگام خواب عجیب است. تسلیمی برای جلوگیری از سانسور فیلم «باشو غریبه کوچک» مجبور بود طوری بدود که بدن او زیاد تکان نخورد.»

در مجموع باید گفت موفقیت‌های تسلیمی در حوزه هنر بیشتر به زمان حضور در ایران معطوف می‌شود و وی نیز همانند بیضایی عمده فعالیت‌هایش در خارج از ایران را به تدریس و پژوهش پرداخته است و نمی‌توان فعالیت‌های محدود هنری وی در حوزه بازیگری و کارگردانی در سوئد را به عنوان دستاوردی قابل توجه مورد اشاره قرار داد.

۳. بهمن قبادی

قبادی اصولاً کارگردانی جشنواره‌ای به شمار می‌آید، از این نظر که بیشتر آثارش بیش از موفقیت در اکران داخلی، در جشنواره‌های خارجی از جمله کن و برلین درخشیدند. در کارنامه سینمایی قبادی ۶ فیلم سینمایی بلند دیده می‌شود که پنج فیلم آن در ایران و یک فیلم آن پس از مهاجرت ساخته شده است. نگاه اجمالی به سرنوشت این آثار و موفقیت‌های آن در میان جشنواره‌ها و مردم نشان می‌دهد عمده این توفیق‌ها به آثار سینمایی پیش از مهاجرت مربوط می‌شود. «فصل کرگدن» که سال ۱۳۹۰ بعد از مهاجرت و با حضور «بهروز وثوقی» و «مونیکا بلوچی» به نمایش درآمد، به هیچ وجه نتوانست موفقیت‌های کیفی آثار اولیه وی از جمله «زمانی برای مستی اسب‌ها» و «آوازهای سرزمین مادری‌ام» را تکرار کند.

قبادی بعد از مهاجرت از ایران بیشتر دغدغه‌های سیاسی‌اش که گرایش اپوزیسیونی داشت، پیگیری کرد. حمایت از همه‌پرسی استقلال کردستان عراق، انتقاد از قوانین آکادمی علوم و هنرهای سینمای آمریکا(اسکار) و درخواست آزادی «رکسانا صابری» خبرنگار ایرانی-آمریکایی از جمله این کنش‌گری‌های سیاسی قبادی بوده است.

در مجموع می‌توان گفت، مهاجرت قبادی همان‌ اندازه که فرصت را برای ابراز نظر و فعالیت سیاسی برای وی فراهم کرد، ظرفیت هنری و سینمایی‌اش را تحت‌الشعاع قرار داد؛ به‌گونه‌ای که در طول بیش از ۱۰ سال مهاجرت فقط یک فیلم در سال ۱۳۹۰ در خارج از ایران ساخته است.

۴. مزدک میرزایی

وی از سرشناس‌ترین مجریان تلویزیونی است که در یک دهه اخیر از ایران مهاجرت کرد. از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۸ به مدت ۲۲ سال کارمند صداوسیما بود و در سال ۱۳۹۸ مهاجرت کرد. وی در سال ۱۳۸۴ به عنوان بهترین گزارشگر تلویزیونی معرفی شد و در زمان حضور در ایران در برنامه‌های پرطرفداری چون «۹۰» و «فوتبال برتر» به عنوان مجری و گزارشگر فعالیت داشت. وی در سال ۱۳۹۳ کتاب «داستان شهرآورد» را به چاپ رساند و یک سال بعد مستندی با عنوان «تاریخچه شهرآورد» و همین محتوا برای شبکه مستند سیما ساخت.

بعد از مهاجرت میرزایی به انگلستان و پیوستن به شبکه ایران اینترنشنال، وی برنامه «هت‌تریک» را ساخت که در واقع کپی و تقلیدی از برنامه ۹۰ عادل فردوسی‌پور بود. با این تفاوت که هت‌تریک هیچ‌وقت نتوانست موفقیت‌های ۹۰ را در جذب مخاطب جذب کند. تحلیل و تفسیر بازی‌های لیگ و ملی از جمله بخش‌های این برنامه است که از سال ۱۳۹۸ دوشنبه‌شب‌ها و هم‌زمان با برنامه توقیف شده ۹۰ روی آنتن ایران اینترنشنال می‌رود. پس از مهاجرت، شایعه‌ای مطرح شد که مزدک میرزایی بخش بزرگی از بایگانی صداوسیما را هم با خود از ایران خارج کرده و می‌خواهد با استفاده از آن به برنامه‌سازی بپردازد که بعدها معاون وقت سیمای صداوسیما گفت «مزدک میرزایی هیچ چیزی با خودش نبرده‌است».

به طور کلی می‌توان گفت عمده شهرت، محبوبیت و موفقیت میرزایی در ایران و در زمان حضور در برنامه‌های پربیننده‌ای چون ۹۰ و فوتبال برتر بوده است و میرزایی با وجود اینکه پس از مهاجرت یک برنامه تلویزیونی مستقل را ساخت، اما هیچ‌گاه نتوانست برنامه‌ای پربیینده و جریان‌ساز تولید کند و در میان برنامه‌های ایران اینترنشنال نیز در رتبه‌های چندم جذب مخاطب قرار می‌گیرد.

۸. مهناز افشار

وی همانند گلشیفته فراهانی بازیگری در سینما را از اواخر دهه ۷۰ آغاز کرد، اما مسیر هنری این دو به کلی با هم تفاوت پیدا کرد. افشار در ابتدا سینمای تجاری و بدنه را به عنوان سینمای مورد علاقه خود انتخاب کرد، اما در دهه ۸۰ به یکی از بازیگران زن ستاره سینمای ایران که تضمینی برای فروش‌ فیلم‌ها بود، تبدیل شد. او در دهه ۹۰ مسیر بازیگری خود را به کلی تغییر داد و از حضور در فیلم‌های تجاری و همکاری با فیلمسازان سینمای بدنه به ایفای نقش در فیلم‌های هنری‌تر و همکاری با فیلمسازان صاحب‌نام روی آورد. نتیجه سال‌های فعالیت مهناز افشار در سینمای ایران، حضور در بیش از ۵۰ فیلم سینمایی، ۴ تئاتر و ۴ سریال نمایش خانگی بود که از نظر تعداد حضور، یکی از چهره‌های فعال و پرکار سینمایی دهه ۸۰ و ۹۰ ایران بود.

وی در سال ۱۳۹۸ و پس از حاشیه‌هایی که هنگام جدایی از همسرش «یاسین رامین» در رسانه‌ها به وجود آمد، از ایران مهاجرت کرد. در همان سال به عنوان یکی از داوران در مسابقهٔ تلویزیونی «پرشیاز گات تلنت» حضور یافت که این اتفاق واکنش‌ها و بازخوردهای متفاوتی را در فضای مجازی به دنبال داشت. در طول این سال‌ها، عمده فعالیت‌هایش به حضور در فضای مجازی به عنوان بلاگر و اینفلوئنسر محدود می‌شود و به جز اظهارنظرهای جنجالی از او، فعالیت هنری و سینمایی قابل ملاحظه‌ای مشاهده نشده است.

در مجموع باید گفت، مهناز افشار به عنوان یکی از سوپراستارهای دهه هشتاد سینمای ایران به دلیل حاشیه‌های زندگی شخصی و شخصیت جنجالی‌اش، به محاق رفت و مهاجرتش از ایران نیز به عنوان یکی دیگر از نقاط عطف زندگی شخصی وی، شائبه عدم تمایل او به عنوان بازیگر یا عدم همکاری فیلم‌سازان خارجی برای دعوت وی به حضور در فیلم‌ها را تقویت کرده است.

۹. گلشیفته فراهانی

وی در بین هنرمندان ایرانی مهاجرت کرده، وضعیتی متفاوت‌ داشته است. از سال ۱۳۷۶ با فیلم «درخت گلابی» فعالیت حرفه‌ای خود را به عنوان بازیگر آغاز کرد و در فیلم‌های بزرگانی چون «داریوش مهرجویی»، «اصغر فرهادی»، «کمال تبریزی»، «بهمن قبادی»، «حمید نعمت‌الله»، «علی رفیعی»، «رسول ملاقلی‌پور»، «ابراهیم حاتمی‌کیا» و «عباس کیارستمی» ایفای نقش کرد و در نهایت در سال ۱۳۸۷ و پس از بازی در فیلم «درباره الی» از ایران مهاجرت کرد.

فراهانی در مدت ۱۱ سال حضور حرفه‌ای در سینمای ایران و همکاری با بیشتر کارگردان‌های صاحب سبک ایرانی، موفق به حضور در ۱۸ فیلم سینمایی بلند و حضور در سه تئاتر شد؛ آن هم در حالی که در مدت فعالیت در ایران، با تلویزیون همکاری نداشت و در هیچ سربالی حضور نیافت.

از سال ۱۳۸۷ تا به حال، فراهانی در ۲۷ پروژه سینمایی و ۳ سریال تلویزیونی به عنوان بازیگر و صداپیشه ایفای نقش کرده است. همکاری در پروژه کارگردان‌های هالیوودی همچون «ریدلی اسکات» و حضور در فیلم «جیم جارموش» باعث افزایش اعتبار هنری این بازیگر شد. با اینکه بیشتر فیلم‌هایی که فراهانی در خارج از کشور ایفای نقش کرده با کارگردان‌های درجه دو آمریکایی و آسیایی بوده اما به دلیل تعدد حضور یک بازیگر ایرانی در آثار غیرایرانی، یک رکورد برای وی به حساب می‌آید.

فراهانی پس از خروج از ایران علاوه بر بازیگری، صداپیشگی و خوانندگی را نیز به طور حرفه‌ای آغاز کرد و حضور در سه سریال تلویزیونی در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ و یک تئاتر در سال ۱۳۹۱، ماحصل فعالیت‌های هنری وی در خارج از ایران بوده است. در مجموع می‌توان گفت وی از معدود هنرمندانی است که با خروج از ایران فعالیت‌های هنری‌اش افزایش نیز یافت.

۱۰. ریحانه پارسا

وی از پرحاشیه‌ترین بازیگران نسل جدید سینمای ایران است که در اواخر سال ۱۳۹۹ از ایران مهاجرت کرد. ابتدا دلیل مهاجرتش، ساخت فیلم عنوان شد اما بعدها رفتارهای عجیب و غریب او، شائبه مهاجرت دائمی وی را تقویت کرد.

عمده شهرت پارسا به حضور در سریال تلویزیونی «پدر» ساخته «بهرنگ توفیقی» در سال ۱۳۹۷ مربوط می‌شود. حجم تعریف و تمجیدها از معرفی پارسا به‌گونه‌ای بود که «حامد عنقا» و «بهرنگ توفیقی» به دلیل انتخاب او برای ایفای نقش لیلا در سریال پدر که آن زمان فردی ناشناخته بود تحسین‌شده و کار آنها، «ستاره‌سازی» خوانده شد. بعد از آن پارسا در فیلم «خوب بد جلف ۲» از پیمان قاسم‌خانی ایفای نقش کرد که بازی او با واکنش سرد منتقدان مواجه شد.

بعد از چهره‌شدن در تلویزیون و حضور نه چندان موفق در چند فیلم سینمایی، پارسا شبکه‌های اجتماعی را برای دیده‌شدن و ارتباط با مردم انتخاب کرد؛ وی در شبکه‌های اجتماعی حاشیه‌هایی ایجاد کرد که سبب شد او را به خامی و تلاش برای دیده شدن متهم کنند.

پس از پایان سریال پدر، بلافاصله همه عکس‌هایش از نقش‌آفرینی در این سریال را از صفحهٔ اینستاگرامش حذف کرد و عکس‌هایی با «ظاهری متفاوت» مشابه عکس‌های مدل‌ها منتشر کرد. این تحرکات عجیب و غریب به‌گونه‌ای بود که روزنامهٔ کیهان رفتارهای او را «سوءاستفاده از صداوسیما»، «نامتعارف» و «هنجارشکنی» خواند.

ازدواج با «مهدی کوشکی» نقطه عطف دیگری در حاشیه‌های بی‌پایان زندگی شخصی و حرفه‌ای ریحانه پارسا بود؛ ارتباطی که خیلی زود به طلاق انجامید. موزیک ویدئو «عادت» و همکاری با «پویان مختاری» بار دیگر حجم شایعه‌ها و اخبار زرد پیرامون او را افزایش داد. در مجموع، با وجود ظرفیت‌های حاشیه‌ای فراوانی که در شخص ریحانه پارسا بود، حضورش در ترکیه را می‌توان پایان فعالیت هنری و بازیگری وی دانست. بازیگری که دیگر کسی او را به عنوان بازیگر سینما و تلویزیون نمی‌شناسد و فقط به یک چهره زرد برای پلتفرم‌های اینستاگرام و یوتیوب تبدیل شده است.

به این فهرست می‌توان چهره‌های مختلف دیگری همچون «امیرنادری» و «محسن مخملباف» را اضافه کرد که به دلیل پرداخت بیش از حد نام آنها در رسانه‌های مختلف و همچنین تاریخ مهاجرت آنها که به ترتیب دهه ۶۰ و دهه ۸۰ برمی‌گردد در این گزارش به آن‌ها اشاره‌ای نشده است. سوسن تسلیمی و بهرام بیضایی که به آنها اشاره شد، به‌گونه‌ای نماینده نسل امیر نادری و محسن مخلمباف محسوب می‌شوند. همچنین افرادی مانند پرستو صالحی، روناک یونسی، مینا لاکانی، شبنم طلوعی، صدف طاهریان، شقایق نوروزی، سحر قریشی نیز از جمله بازیگران زنی بودند که در سال‌های اخیر مهاجرت کردند اما به دلیل کاهش چشمگیر فعالیت هنری آنها در خارج از کشور اطلاعات چندانی از آن‌ها در دست نیست و عمده فعالیت آنها به اظهار نظرهای اینستاگرامی و توئیتری آنها در قالب اینفلوئنسر و بلاگر محدود می‌شود.