چای ایرانی یکی از ده‌ها محصولی است که توان رقابت با رقیب خارجی خود را دارد، اما مانند اغلب محصولات کشاورزی ایران، بخش بازرگانی پاشنه آشیل آن است. به این معنی که تا وقتی واردات بی‌رویه است، طعم چای ایرانی شیرین نیست و در نتیجه معیشت خانوارهای چایکار و دیگر صنایع وابسته به آن به خطر می‌افتد.

بازار چای، باثبات است

حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای در گفت‌وگو با بازار درباره وضعیت فعلی بازار چای گفت: بازار چای خوشبختانه بازار باثباتی است و از نظر تولید و واردات کمبودی در بازار نیست.

جهانساز با بیان اینکه ۱۰۰ هزار تن نیاز بازار و در واقع مصرف کل کشور است، افزود: حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار تن تولید داخل است و مابه التفاوت سالانه ۶۰ تا ۷۰ هزار تن وارد می‌شود، به این ترتیب بازار به حد کافی تامین است. وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه فصل بهره‌وری چای در کشور به اتمام رسیده، امسال حدود ۱۶ هزار تن برگ سبز و بالغ بر ۲۶ هزار تن چای خشک تامین شده است و لذا وضعیت عرضه و بازار خوب است. جهان‌ساز در خصوص اقداماتی که برای بهبود بازار صورت گرفته نیز اظهارکرد: کارخانجات تولید کیفی کرده‌اند و برخلاف گذشته خوشبختانه از این طریق ذائقه‌ها به چای داخلی برگشته است و بخش عمده‌ای از چای ما در بسته‌بندی‌ها در بازار توزیع می‌شود و بخش کوچکی هم صادر می‌شود.

عاری از سموم کشاورزی

وی در پاسخ به این سوال که مزیت رقابتی چای ایران در دیگر بازارها چیست، خاطر نشان کرد: در واقع بخشی از چای ایران به دلیل جذبه‌ای که دارد صادر می‌شود به خصوص اینکه چای ایران عاری از سموم است.

این مقام مسئول همچنین در خصوص نرخ چای نیز گفت: نرخ چای طی ۶ ماه اخیر چندان تغییر نکرده است و با توجه به اینکه ارز ارزان نرخ برای واردات نمی‌دهند و چای حال با ارز نیمایی یا ارز آزاد وارد می‌شود در نتیجه می‌بینیم که فاصله قیمت‌ها زیادتر شده است.

جهان‌ساز افزود: به عبارت ساده تر درحال‌حاضر نرخ چای خارجی بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است و نرخ چای ایرانی تا ۱۰۰ الی ۱۵۰ هزار تومان در بازار یافت می‌شود. البته چون کالای پرمصرفی نیست مصرف سرانه حداکثر یک کیلوگرم در سال است بنابراین از نظر تامین چای فشاری به خانواده‌ها وارد نمی‌شود.

کیفی‌سازی چای ایران

رئیس سازمان چای کشور در خصوص اصلی‌ترین اقدامات کارخانجات در راستای کیفی‌سازی محصول گفت: بخشی از این کیفی‌سازی مربوط به برگ سبز چای است که طی چند سال اخیر به واسطه حمایتهایی که دولت از بحث قیمت‌گذاری متناسب با تورم داشته و همچنین به واسطه برداشت کیفی برگ سبز چای صورت گرفته است.

جهان‌ساز افزود: از سوی دیگر کارخانجات توانستند تجهیزات خود را به روز کنند، برندسازی کنند و همچنین محصول خود را با بسته‌بندی شکیل تر به بازار بدهند تا بازارپسندی بیشتری داشته باشد و به این ترتیب توانستند چای کیفی تری روانه بازار کنند.

وی ادامه داد: علاوه بر این کارخانجات چای اقدام به استفاده از دستگاه هایی کرده‌اند که ضایعات چای را جداسازی می‌کند و مانند دستگاه «کالر سورتر» که رویت رنگ چای را مناسب می‌سازد، به نحوی پیش رفته که کفه تجاری به نفع تولید داخل باشد و برای تولیدکننده تولید چای کیفی صرفه داشته باشد.

صادرات به ۲۷ کشور

رئیس سازمان چای کشور در خصوص جایگاه چای ایران در بازارهای جهانی نیز اظهارکرد: ما یک کشور مصرف‌کننده چای هستیم و کمتر صادر کننده‌ایم بنابراین در بین کشورهای تولیدکننده چای جایگاهی بالاتر از دوازدهم از نظر تولید و توناژ داریم. با این وجود از نظر ویژگی‌ها چای ما منحصربفرد است چون آلوده نیست، سالیانه سمپاشی نمی‌کنیم، بیماری‌ها و آفاتی که زیان اقتصادی ما را بالا ببرد در کشور ما موجود نیست بنابراین چای ما عاری از هرگونه باقی مانده سموم و فلزات سنگین است. می‌توان گفت چای ما تقریبا ارگانیک است و تا به حال نشده آزمایشگاهی مواردی که بیانگر سموم باقی مانده یا فلزات سنگین است را گزارش بدهند.

جهانساز در خصوص میزان صادرات چای ایران نیز اظهارکرد: سالانه بین ۸ تا ۱۰ هزار تن چای صادر می‌کنیم به عبارتی یک سوم چای تولیدی کشور صادر می‌شود. وی ادامه داد: اگرچه حجم صادرات زیاد نیست اما همین میزان به ۲۷ کشور صادر می‌شود از جمله کشورهای امریکا، اروپایی عراق، تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان، روسیه و بعضا به هند و کنیا نیز با توناژهای مختلف صادر می‌کنیم.

رئیس سازمان چای در پاسخ به این سوال که برای توسعه بازار چای چه اقداماتی انجام گرفته است نیز اظهارکرد: در ابتدا باید بدانید که اولویت ما صادرات نیست، بلکه الویت ما این است که تولیدات ما در دسترسی مصرف‌کننده داخلی قرار بگیرد. این در حالی است که در گذشته سالی ۲۰ تا ۳۰ هزار تن صادرات داشتیم الان چون بازار داخلی رونق پیدا کرده بنابراین تمایل به صادرات کمتری داریم.

وی خاطر نشان کرد: با این وجود اقداماتی صورت گرفته تا شرایط تسهیل شود و صادر کننده‌ها بتوانند به راحتی چای صادر کنند و همچنین ماشین‌آلاتی آورده‌ایم که کارخانجات بتوانند چای‌سازی کنند.

ضرورت احیای باغات چای

جهانساز درباره جدیدترین اقدامات صورت گرفته برای احیای باغات چای گفت: سالانه تسهیلات ارزان نرخ ۴ درصد با مدت بازپرداخت ۴ ساله در نظر گرفته‌ایم که کشاورزان چایکار با استفاده از این تسهیلات بتوانند دوباره به چرخه تولید برگردند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر تسهیلاتی نیز برای توسعه مکانیزاسیون و تامین ماشین‌آلات کشاورزی وام‌های ۴ درصد با بازپرداخت ۴ ساله اعطا می‌کنیم. به این ترتیب الان ماشین‌های برگ چین، ماشین‌های هرس و ماشین‌های شخم ما دقیقا ماشین‌آلاتی است که در دیگر کشورها استفاده می‌شود و به این ترتیب به روز هستیم.

رئیس سازمان چای در پایان خاطر نشان کرد: محصول چای، متناسب با الگوی منطقه است و جزو گیاهانی است که غالبا در اراضی شیبدار کشت می‌شود. در شرایطی که ۷۰ درصد اراضی ما شیبدار است، همچنین با حداقل آب و به صورت دیم کشت می‌شود. از سوی دیگر این اراضی شیبدار از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند و لذا از هر نظر که بنگریم متناسب با الگوی منطقه است و جایگزین دیگری ندارد.

کاهش تولید چای در ۱۴۰۱

محمد صادق حسنی، مدیر اجرایی سندیکای کارخانه‌های چای شمال کشور اما از کاهش تولید چای در امسال خبر داد و به اقتصاد آنلاین گفت: در سال قبل بیش از ۱۳۵ هزار تن برگ سبز چای از کشاورزان خریداری شد اما، امسال به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی، با حدود ۱۷ هزار تن کاهش، میزان خرید برگ سبز چای از کشاورزان به ۱۱۶ هزار تن کاهش یافته است. وی ادامه داد: میزان تولید چای خشک نیز به همین نسبت کاهش داشته است و در مجموع از ۳۱ هزار ۱۵۰ تن در سال گذشته به ۲۶ هزار و ۷۵۰ تن در امسال رسیده است.

صادق حسنی میزان پرداخت مطالبات چایکاران را ۹۰ درصد از مجموع مطالبات عنوان کرد و افزود: وضعیت پرداخت مطالبات چایکاران در امسال بسیار خوب بوده است و کارخانجات چای در بسیاری از موارد مطالبات چایکاران را زودتر از زمان مقرر پرداخت کردند.

وی اظهار کرد: در مواردی نیز کارخانجات با هدف حفظ تولید، اقدام به خرید برگ سبز چای بیشتر از نرخ مصوب کردند. صادق حسنی این اقدام کارخانجات را با توجه به گران شدن زمین‌های شمال کشور و احتمال فروش زمین‌ها برای ویلاسازی عنوان کرد، چرا که نرخ خرید چای با نرخ تورم تناسب ندارد.

به گفته وی؛ با وجود تلاش فعالان تولید و بازار چای برای حفظ این محصول، اتفاق شومی در تجارت چای در حال رخ دادن است که نتایج آن بسیار نگران‌کننده است. صادق حسنی توضیح داد: امسال نسبت به سال گذشته صادرات سهم بیشتری از تولید داشته و همزمان واردات نیز رشد کرده است.

وی تصریح کرد: با وجود کاهش تولید در امسال، در ۷ ماه گذشته ۲۷ هزار و ۶۰۰ تن صادرات چای داشته‌ایم در حالی که، سال گذشته در همین بازه زمانی با تولید بیشتر میزان صادرات ۱۴ هزار و ۵۸۰ تن بوده است. صادق حسنی با تاکید بر اینکه بررسی درصد صادرات از میزان تولید نتایج نگران‌کننده به‌دست می‌دهد، افزود: با روند کنونی صادرات، به زودی عدد صادرات از میزان تولید عبور خواهد کرد و چیزی برای عرضه در بازار داخلی نمی‌ماند.

وی همچنین میزان واردات را حدود ۵۴ هزارتن عنوان کرد که، نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۳۴ هزار تن بوده است، افزایش ۴۰ درصدی را نشان می‌دهد. مدیر اجرایی سندیکای کارخانه‌های چای شمال کشور اظهار کرد: این در حالی است که هم اکنون، هر کیلوگرم چای از کشور به طور متوسط به نرخ ۱ دلار صادر و با نرخ ۵ دلار وارد می‌شود. صادق حسنی معتقد است با این اوصاف در صادرات و واردات چای کشور اتفاقاتی در حال رخ دادن است که باید به شدت نگران آن بود. وی با بیان اینکه صادرات چای به کشورهای مانند امارات و ترکیه انجام می‌شود، گفت: هر دوی این کشورها همراه با واردات از ما، صادرات نیز به کشور ما دارند.

صادق حسنی میزان صادرت چای به امارات را ۱۱ هزار و ۴۵۰ تن و واردات از این کشور را ۴ هزار و ۷۲۳ تن اعلام کرد و افزود: نرخ صادرات هر کیلوگرم چای به این کشور ۱ دلار و ۴۲ سنت و واردات ۴ دلار ۶۱ سنت است.

وی اضافه کرد: میزان صادرات چای به کشور ترکیه نیز یک هزار ۶۷۶ تن با میانگین نرخ یک دلار ۳۸ سنت و میزان واردت ۲ هزار و ۱۷۹ تن با نرخ ۵ دلار ۲۴ سنت است. مدیر اجرایی سندیکای کارخانه‌های چای شمال کشور در پایان از دستگاه‌های متولی و نظارتی خواست، هر چه سریع‌تر، قبل از آنکه دیر شود، به این موضوع ورود کنند.

سخن پایانی

تجارت خارجی ایران، بیانگر واردات چای با متوسط نرخ ۵ دلار در هر کیلو است؛ در حالی که چای ایرانی با متوسط نرخ یک دلار در هر کیلو صادر شده است. به نظر می‌رسد باید مسئولان نظارت بیشتری روی صادرات و واردات چای ایران داشته باشند. چرا که چای را می‌توان یکی از بهترین گزینه‌های ارزآوری دانست و کشورهای مختلفی نیز طالب این محصول پرطرفدار ایرانی هستند.