«کلیدزنی» با آیینه و سرمه‌دان و قرآن/ دوختن روزه‌ها با نخ و سوزن

به گزارش خبرنگار مهر، «آیینه اقوام» عنوان مجموعه‌ای رادیویی به روایت و کارگردانی زنده‌یاد مهرداد عشقیان است که سفری به دنیای آئین‌های رمضان در ایران زمین است. این مجموعه ۳۰ قسمتی از تولیدات اداره‌کل هنرهای نمایشی رادیو است که به پیشنهاد و همراهی ایوب آقاخانی در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.

ناهید مسلمی، معصومه عزیز محمدی، غلامحسن تسعیری، محمد یگانه، قربان نجفی به عنوان بازیگر این مجموعه حضور دارند و دیگر عوامل مجموعه رادیویی «آئینه اقوام» نیز عبارتند از نویسنده: سهیلا خدادادی، محقق: ناصر ملاییان، افکتور: نرگس موسی‌پور، صدابرداران: علی حاجی‌نوروزی و محسن جوادی، تهیه‌کننده و سردبیر: ناهید گودرزی.

دهمین قسمت «آئینه اقوام» با مدت زمان ۲۵ دقیقه و ۲۰ ثانیه با سفر به شهر اهواز و سپس شهر بروجرد به آئین‌های مردم این ۲ شهر در ماه مبارک رمضان می‌پردازد.

آغاز دهمین روز سفر به «آئینه اقوام» چنین است:

«می‌گن هر روز هدیه‌ای از طرف خدا، هدیه‌ای با لحظه‌ها و ثانیه‌های ارزشمند که خودمون باید به خوبی قدرش رو بدونیم و از اون بهره لازم رو ببریم. خدا رو شکر می‌کنم که در دهمین روز از سفر به آئین‌ها و فرهنگ مردم در ماه مبارک رمضان می‌تونم اعتراف کنم که از لحظه لحظه این روزها بهره بردم. خدا رو شکر می‌کنم که تونستم به عبادتم برسم، به نمازم، به تلاوت قرآن و اینکه تونستم دل به دل مردمی ببندم که تو قلب‌ها و خاطره‌هاشون گنجینه‌ای به نام آئین و فرهنگ رمضان جا خوش کرده. تونستم با مردمی هم کلام بشم که ایمان روی زندگی‌شون سایه انداخته و در پرتو ایمان با عشق زندگی می‌کنن.»

در ابتدای این روز به شهر اهواز می‌رسیم. پیرزنی اهل شوشتر که کنار مسجد نشسته و در حال ذکر گفتن است، می‌گوید اهوازی‌ها اصالتاً هم بختیاری، هم آبادانی، هم شوشتری، هم بهبهانی و هم عرب هستند.

به گفته او اهوازی‌ها هم مانند باقی مردم ایران از ماه شعبان خود را برای ماه مبارک رمضان آماده می‌کنند، خانه‌ها را تمیز و خرید می‌کنند، ترشی و مربا و رب گوجه و عرقیجات گیاهی درست می‌کنند و خیلی‌ها از ماه شعبان به پیشواز ماه مبارک رمضان می‌روند.

این پیرزن می‌گویدک میان اهوازی‌ها رسم است که در ماه مبارک رمضان خیلی بیشتر از ماه‌های دیگر به دید و بازدید هم می‌روند و تقریباً هر شب مردم افطاری می‌دهند و کسانی هم که وضع مالی‌شان بهتر است در مسجد محل به همه افطار می‌دهند. نان، پنیر، سبزی، خرما و آش رشته سر سفره افطار همه هست. در قدیم زنان یکی ۲ ساعت مانده به افطار در خانه‌ها مراسم تلاوت قرآن برگزار می‌کردند و مردها نیز در مساجد این کار را انجام می‌دادند. در زمان سوگواری ایام شهادت حضرت علی (ع) بازارچه اهواز سیاه‌پوش می‌شد و هیچ کاسبی کسب و کار نمی‌کرد. در منازل هم مراسم روضه‌خوانی و تلاوت قرآن بوده و مردم آش نذری می‌پختند و با هم به نیازمندان و فقرا افطاری می‌دادند.

در ادامه به شهر بروجرد در استان لرستان سفر می‌کنیم.

در میانه مسیر راوی از یکی از دوستان خود که اهل کرمان است یاد می‌کند که درباره مراسم مردم کرمان در ماه مبارک رمضان می‌گوید:

«از رسم و رسوم مردم کرمان در ماه رمضان می‌شه به مراسم «کلیدزنی»، «الله رمضونی»، «حلقه حاجت»، «پیراهن مراد» و «کیسه مراد» اشاره کرد. البته مراسم «کلیدزنی» و «الله رمضونی» همچون قدیم در برخی نقاط استان کرمان برگزار می‌شن. در مراسم «کلیدزنی» کلیدزن آئینه، سرمه دون و یک جلد کلام‌الله مجید را روی سینی می‌ذاره و به در خونه‌های اهل محل می‌ره. اگر از طرف صاحبخونه جوابی مثل چراغ‌بیار یا قند و شیرینی بیار شنید کلیدزن امیدوار به گرفتن کمک از طرف صاحبخونه می‌شه در غیر این صورت به سراغ خونه‌های دیگه می‌ره. کلیدزن نباید تا آخر این مراسم حرفی بزنه تا یه وقت شناخته نشه. تو این مراسم صاحبخونه بعد از باز کردن در آئینه رو از روی سینی برمی‌داره و چهره خودش رو توی آئینه می‌بینه و بعد از اون مقداری شیرینی، قند یا پول یا چیز دیگه‌ای توی سینی می‌ذاره.»

همچنین در ادامه رسم «الله رمضونی» نیز به صورت کامل معرفی می‌شود.

کرمانی‌ها در روز و شب بیست و هفتم ماه رمضان هم آیین‌هایی مثل «پیراهن مراد» یا «کیسه مراد»، «سنگ مراد» یا «حلقه مراد» را دارند.

بعد از آشنایی با رسوم مردم کرمان در ماه مبارک رمضان، به شهر بروجرد می‌رسیم و در این شهر «محسن» از اهالی بروجرد ما را با رسوم و آئین‌های مردم این شهر در ماه مبارک رمضان آشنا می‌کند.

مردم بروجرد در قدیم از دهه سوم ماه شعبان به دیدن اقوام و بزرگان می‌رفتند. در قدیم بچه‌ها نیز به تقلید از بزرگترها با اشتیاق در زمان سحر بیدار می‌شدند و به تشویق بزرگترها موقع اذان ظهر افطار می‌خوردند. بعضی پدر و مادرها برای انس گرفتن بچه‌ها با روزه این وعده را می‌دادند که با نخ و سوزن روزه آن‌ها را در میانه روز به هم می‌دوزند تا روزه‌شان کامل شود. بعضی از مردم بر این باور هستند که گاهی ثواب روزه این بچه‌ها از ثواب روزه بزرگترها بیشتر است زیرا بچه‌ها با قلب صاف و بی‌ریا روزه می‌گیرند.

بروجردی‌ها هم مثل باقی مردم ایران پیش از آغاز ماه مبارک رمضان با تمیز کردن خانه‌ها و محله و مساجد خود را برای مهمانی خدا آماده می‌کردند. خانواده‌ها هم مایحتاج خود را یک هفته مانده به شروع ماه تهیه و انبار می‌کردند.

سفره افطار بروجردی‌ها نیز در قدیم انواع نان و کلوچه‌، شله‌زرد، رنگینک، انواع آش، پنیر و کره محلی را شامل می‌شده است. «حلوای ارده» هم معروف‌ترین حلوای محلی بروجرد است که همه مردم بروجرد خیلی دوست دارند ارده سر سفره افطارشان باشد.

در محله‌های قدیمی بروجرد نیز زنان با هم انواع آش نذری را درست می‌کنند و نزدیک افطار بین همسایه‌ها و رهگذران پخش می‌کنند.