حفاظت و احیای حیات‌وحش با مدیریت ژنتیکی

به گزارش خبرگزاری مهر، لیلی عزالدین‌لو رئیس گروه ژنتیک دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی به مناسبت روز ملی ذخایر ژنتیکی گفت: جمعیت‌ها برای سازگاری با تغییرات محیطی نیازمند تنوع ژنتیکی هستند و بر همین اساس حفظ تنوع ژنتیکی یکی از الویت‌های سه‌گانه در جهان شمرده می‌شود.

تنوع ژنتیکی ضامن بقا گونه‌ها

وی افزود: تنوع ژنتیکی برای حفظ بقا و پتانسیل تکامل و سازش جمعیت‌ها و گونه‌ها بسیار ارزشمند است و بقای طولانی مدت گونه را تضمین کرده و برای پایداری کل اکوسیستم اهمیت دارد از این‌رو کاهش تنوع ژنتیکی به معنای کاهش توانایی جمعیت‌ها برای سازگاری با تغییرات محیطی از طریق انتخاب طبیعی است.

عزالدین‌لو خاطرنشان کرد: با توجه به نرخ رو به رشد انقراض گونه‌ها، بسیاری از زیست‌شناسان معتقدند که امروزه وارد دوره ششم انقراض دسته جمعی گونه‌ها شده‌ایم و این سرعت رشد در طول قرن آینده بسیار نگران کننده است، حال سوال اینجاست که چرا گونه‌های بسیار زیادی در معرض خطر انقراض هستند؟ پاسخ در بسیاری از شرایط، فعالیت‌های انسانی است.

انسان عامل مؤثر در کاهش تنوع ژنتیک گونه‌ها

رئیس گروه ژنتیک دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی ادامه داد: کشاورزی، جنگل‌تراشی، معدن‌کاری، سدسازی و شهرسازی زیستگاه تعداد بیشماری از گونه‌ها را در سرتاسر دنیا نابود کرده است؛ گونه‌های بسیار زیادی به دلیل ورود گونه‌های وارداتی توسط انسان به صورت عمدی یا غیرعمدی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند، شکار، صید و تجارت گونه‌ها و اجزای آنها به بهره‌برداری بی‌رویه از آنها منجر شده است و بسیاری از گونه‌ها از آلودگی‌های صنعتی و کشاورزی متأثر شده‌اند.

وی افزود: فرآیندهای تهدیدکننده بسیار متنوع هستند ولی نتیجه همه آنها کاهش اندازه جمعیت‌های وحشی و کاهش تنوع ژنتیکی گونه‌ها است، تاکنون تنوع ژنتیکی در هزاران گونه مورد ارزیابی قرار گرفته و تحلیل صدها مجموعه داده، نشان می‌دهد که تنوع ژنتیکی به ویژه از زمان انقلاب صنعتی به بعد در حال کاهش است.

عزالدین‌لو ادامه داد: در چنین شرایطی است که حفاظت ژنتیکی اهمیت پیدا می‌کند. نادیده گرفتن مباحث ژنتیکی در مدیریت گونه‌ها اغلب منجر به مدیریت نامطلوب گردیده و در برخی موارد سبب اتخاذ تصمیمات فاجعه‌بار می‌گردد، امروزه ژنتیک به جز جدایی ناپذیر از علم حفاظت تبدیل شده است.

هدف ژنتیک حفاظت حفظ گونه‌ها به صورت پویا

رئیس گروه ژنتیک دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی تصریح کرد: ژنتیک حفاظت یک علم جدید است که از ژنتیک تکامل ( Evolutionary genetic ) منشعب شده است و برگرفته از تمام رشته‌های زیست‌شناسی می‌باشد. در ژنتیک حفاظت از نظریه‌ها و تکنیک‌های ژنتیکی به منظور کاهش خطر انقراض گونه‌های در معرض تهدید استفاده می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: هدف بلندمدت ژنتیک حفاظت حفظ گونه‌ها به صورت موجوداتی پویا است که قادر باشند بر تغییرات محیطی فائق آیند، ژنتیک حفاظت در شاخه‌های متعددی فعالیت می‌نماید و تمرکر آن بررسی عواملی است که منجر به کوچک شدن جمعیت‌ها می‌گردد.

عزالدین‌لو افزود: علاوه بر این ژنتیک حفاظت با استفاده از آنالیزهای ژنتیک مولکولی به تشریح جنبه‌های زیست شناختی گونه‌هایی که به حفاظت نیازمند هستند، می‌پردازد. ژنتیک حفاظت یک دانش کمی است که نقطه قوت آن در پیش‌بینی‌هایش نهفته است.

موضوعات مهم ژنتیک حفاظت

رئیس گروه ژنتیک دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی در ادامه گفت: موضوعاتی که در ژنتیک حفاظت به آنها توجه خاص می‌شود عبارتند از:
۱- فشار درون‌آمیزی بر تولید مثل
۲- کاهش تنوع ژنتیکی که منجر به کاهش سازگاری گونه با تغییرات محیط می‌شود
۳- بخش‌بندی جمعیت‌ها و کاهش جریان ژنی
۴- رانش ژنتیکی
۵- پالایش جهش‌های زیانبار
۶- مدیریت ژنتیکی جمعیت‌های کوچک و محصور
۷- رفع ابهامات تاکسونومیکی
۸- تعریف واحدهای مدیریتی در داخل گونه‌ها
۹- استفاده از آنالیزهای ژنتیک مولکولی در مسائل حقوقی و پزشکی قانونی

وی ادامه داد: یکی از پیش شرط‌های ضروری برای مدیریت ژنتیکی جمعیت‌های یک گونه، تشخیص وضعیت ژنتیکی آنهاست، به عنوان مثال عواملی نظیر رانش ژنتیکی، پدیده گردنه بطری، انتخاب طبیعی و روش تولید مثل از مهمترین عوامل مؤثر بر تنوع ژنتیکی هستند.

عزالدین‌لو گفت: اصلی‌ترین چالش برطرف نشده در ژنتیک حفاظت مدیریت جمعیت‌های بخش‌بندی شده جهت حداقل کردن پس رفت همخونی و اُفت تنوع ژنتیکی است؛ برای حداقل‌سازی خطرات انقراض، جابجایی افراد بین زیر جمعیت‌های جدا از هم و ایجاد دالان‌هایی جهت برقراری جریان ژنی بین آن‌ها ضروری است، البته چنین امکاناتی در موارد بسیار محدود فراهم می‌شود.

وی تصریح کرد: از طرف دیگر باید به اختلاط گونه‌ها، زیرگونه‌ها یا جمعیت‌هایی که با شرایط محیطی مختلف سازگار شده‌اند نیز توجه داشت زیرا چنین آمیخته‌گری‌هایی می‌توانند اثرات زیانباری بر تولید مثل و بقا داشته باشد.

حفاظت ژنتیکی روشی برای استفاده از داده‌های ژنی

رئیس گروه ژنتیک دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی گفت: حفاظت ژنتیکی یکی از روش‌های کاربردی و نسبتاً دشوار حفاظت است که در آن چگونگی استفاده از داده‌های ژنتیکی برای تعیین گونه‌ها و جمعیت‌های متمایز به عنوان جمعیت‌ها و گونه‌های قابل حفاظت مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

عزالدین‌لو افزود: در حفاظت ژنتیکی با بهره‌گیری از ژنتیک مولکولی می‌توان برای مدیریت جمعیت‌های وحشی و یا در اسارت تصمیم‌های درستی اتخاذ نمود.