سایه‌روشن احیای روابط جهان عرب با سوریه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از دیدار حسین امیر عبداللهیان و فیصل‌بن‌فرحان، وزیران امور خارجه ایران و عربستان در پکن، روند بهبود روابط میان دولت‌های عرب منطقه با سرعت بیشتری دنبال می‌شود. تنها چند روز پس از اعلام خبر تمایل سعودی برای دعوت از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه به نشست اتحادیه عرب پس از عید فطر؛ فیصل مقداد وزیر امور خارجه سوریه برای دیدار با مقام های سعودی راهی عربستان شد.

در این دیدار دو طرف علاوه بر توافق در زمینه ازسرگیری فعالیت کنسولگری‌ها و خطوط پروازی بر سر موضوعاتی همچون حفظ تمامیت ارضی سوریه، گسترش روابط اقتصادی، مبارزه مشترک با قاچاق مواد مخدر و ... به توافق دست یافتند. پس از پایان این دیدار تاریخی، وزیران امور خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عراق، اردن و مصر برای برگزاری نشست مشورتی راهی جده شدند تا درباره حل بحران سوریه و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب رایزنی کنند.

با وجود تلاش‌های ریاض برای ایفای نقش میانجی برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، برخی کشورها همچون قطر، مراکش، کویت، یمن و مصر مخالفت خود را با این اقدام اعلام کردند

با وجود تلاش‌های سعودی برای سوار کردن سایر کشورهای عربی بر قطار عادی‌سازی روابط با سوریه، همچنان ساز ناکوک برخی کشورها مانعی جدی بر سر اجماع در جهان عرب بوده است.

به گزارش وال استریت ژورنال، با وجود تلاش‌های ریاض برای ایفای نقش میانجی برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، برخی کشورها همچون قطر، مراکش، کویت، یمن و مصر مخالفت خود را با این اقدام اعلام کردند. با توجه به جایگاه سعودی در سیاست خارجی کشورهای نام‌برده، به نظر می‌آید این دولت‌ها توان مقاومت در برابر فشارهای ریاض را ندارند.

این کشورها در تلاش هستند بتوانند امتیاز قابل توجهی با رأی مثبت خود به بازگشت سوریه به جهان عرب به دست آورند. به عنوان نمونه، مراکش مدعی است سوریه باید حمایت از جبهه پولیساریو را متوقف کند، دولت مستعفی یمن (مورد حمایت سعودی- امارات) خواهان تجدیدنظر دمشق در روابط با صنعاست و قطر چشم به مذاکرات آتی ترکیه و سوریه دارد. مجموع این ملاحظات سبب می‌شود کشورهای نامبرده در کوتاه مدت ساز مخالف برای عادی‌سازی روابط با سوریه بزنند.

پیشبرد هم‌زمان پرونده سوریه و یمن نشان دهنده توافق ایران و سعودی بر سر حل‌وفصل گام‌به‌گام پرونده‌های منطقه‌ای است. با توجه به این توافق، اگر بازیگران ثالث تأثیر منفی بر روند عادی‌سازی روابط میان اعضای محور مقاومت و بلوک محافظه‌کار عرب باقی بگذارند؛ آن گاه ممکن است طرف ها در نحوه اجرای این پرونده‌ها در بخش تاکتیکی دچار تغییرات و چالش‌های جدی شوند.

به عنوان نمونه، مقام های آمریکایی پس از کنار گذاشته شدن از روند صلح غرب آسیا به دنبال برقراری تماس با سعودی‌ها و ابراز ناخرسندی نسبت به تحولات جدید منطقه هستند. مقام های آمریکایی‌ بارها به طرف سعودی اعلام کرده اند تحریم‌های سزار، با وجود معافیت 6 ماهه همچنان با قوت ادامه دارند. به عبارت دیگر، آمریکا به عنوان بازیگری فرامنطقه‌ای به دنبال ایجاد مانع در روند عادی‌سازی روابط کشورهای منطقه و مرگ تدریجی توافق پکن است.

دیگر نکته مهم در روند آب‌شدن یخ روابط میان «دشمنان دیروز»، نوع بازیگری طرف سعودی برای برقراری روابط راهبردی با کشورهای نزدیک به محور مقاومت است. با آنکه روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض از سر گرفته شده، اما همچنان پرونده صلح آبراهام یکی از اولویت‌های دستگاه سیاست خارجی سعودی است. برخی کارشناسان معتقدند، افزایش روابط راهبردی سعودی، امارات و بحرین با دمشق می‌تواند نوعی اهرم فشار علیه دمشق و مقاومت برای سوار کردن سوریه بر قطار عادی سازی روابط باشد.

آمریکا به عنوان بازیگری فرامنطقه‌ای به دنبال ایجاد مانع در روند عادی‌سازی روابط کشورهای منطقه و مرگ تدریجی توافق پکن است

حل‌وفصل پرونده سوریه و بازگشت دولت اسد به جهان عرب می‌تواند مقدمه‌ای بر آغاز گفت و گوهای سیاسی در لبنان و توافق بر سر تشکیل دولت وحدت ملی باشد. با خروج اشغالگران آمریکایی، فرانسوی و صهیونیست از خاک لبنان، این کشور در دو دهه اخیر همچنان محل رقابت قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. مشکلات شدید اقتصادی، کاهش خدمات اجتماعی- رفاهی، دولت ناکارآمد، تداوم فاجعه انسانی ناشی از انفجار بندر بیروت، اختلاف جریان‌های سیاسی و دخالت غیرسازنده بازیگران خارجی موجب تضعیف تاریخی این کشور مدیترانه‌ای شده است.

کارشناسان امور غرب آسیا امیدوارند یکی از پیامدهای مثبت توافق پکن، اجماع نظر میان گروه‌های نزدیک به محور مقاومت و بلوک محافظه‌کار عرب و تشکیل دولت قدرتمند و متحد در بیروت باشد.

بهره سخن

پس از شکست تروریسم سلفی- تکفیری در بیشتر مناطق تحت اشغال سوریه، دومین مأموریت بزرگ بشار اسد، یعنی عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با کشورهای همسایه و جذب سرمایه‌های خارجی برای بازسازی خرابی‌های ناشی از جنگ آغاز شده است. بازگشایی سفارتخانه‌ها- کنسولگری‌ها و ورود سرمایه‌ کشورهای حوزه خلیج فارس می‌تواند مقدمه‌ای بر احیای اقتصادی سوریه و بازسازی این کشور بزرگ در قلب جهان عرب باشد.

با فراهم شدن شرایط زیست عادی احتمالاً میلیون‌ها سوری که به دلیل جنگ و ناامنی مجبور به ترک خاک وطن شده بودند، به سرزمین مادری بازخواهند گشت. در چنین شرایطی تهران باید علاوه بر استقبال از بهبود روابط با بازیگران تأثیرگذار منطقه‌ای، مقابل برهم ریختن موازنه در میدان سوریه به نفع بازیگرانی ثالثی همچون رژیم صهیونیستی بایستد.