سفره رنگین تقلب؛ از فروش باقالی سبز به‌جای خلال پسته تا گاومیش‌های نشاسته‌ای

شاید برای شما هم اتفاق افتاده است که پس از چشیدن طعم دلچسب یک خوراکی با اطلاع از چرخه متقلبانه تولید و فرآوری آن، کامتان تلخ شود.

به گزارش ایسنا، گاهی تولید کنندگان مواد غذایی در صدد یافتن راهی برای کاهش هزینه مواد اولیه مورد استفاده خود هستند تا بتوانند منافع مالی خود را افزایش دهند. اتفاقی که موجب شده در سال‌های اخیر آمار تقلب در عرضه مواد غذایی افزایش قابل توجهی پیدا کند.

هرچند کارخانجات تولید کننده مواد غذایی بدون حضور مسئول فنی، حق تولید هیچ محصولی را ندارند و مغایرت در فرمول ساخت محصولاتی که از وزارت بهداشت پروانه ساخت دریافت نموده‌اند، جرم تلقی شده و پیگرد قانونی دارد. اما رشد قارچ گونه مراکز سنتی تولید مواد غذایی بدون دانش و فناوری، روی دیگر این سکه است.

همه موادغذایی عرضه شده در بازار، محصول کارخانجات معتبر نیستند و بسیاری از موادغذایی فله، در کارگاه‌ها و سوله‌های غیربهداشتی و بدون نظارت تولید می‌شوند. مسعود نادری کارشناس ارشد مهندسی بهداشت محیط می‌گوید: محصولات غذایی صنعتی در بسته‌بندی نهایی، نشان سیب سلامت، تاریخ تولید و مصرف، شرایط نگهداری و نشانی تولید کننده را دارند. در فرایند تولید و توزیع آنها، کنترل بار میکروبی یکی از مراحل مهم به شمار می‌رود. در این روش چنانچه ماده‌ای جایگزین ماده دیگر شود بر اساس استاندارد و زیر نظر کارشناسان است. اما محصولات سنتی و فله‌ای شرایط دیگری دارند.

او به تقاضای مشتریان و آماده‌سازی محصولات سنتی اشاره دارد که بر اساس قانون باید مواد غذایی سنتی در همان محل تولید، عرضه شود. اما واحدی که جایی برای تولید ندارد، واضح است محصولاتش را از کارگاه دیگری تهیه می‌کند. به طوری که به وفور دیده شده است در قسمت بار اتوبوس‌های مسافربری، حجم زیادی از نان‌های سنتی و لبنیات منتقل و تحویل فروشگاه‌ها می‌شود. همچنین سفارش شیرینی‌های خشک در آستانه نوروز یا آش و حلیم برای افطار که تحت شرایط غیربهداشتی، دمای نامناسب و همراه با آلودگی به مراکز پخش و فروش منتقل می‌شود نیز تهدید سلامتی مشتریان را بدنبال دارد.

مسئول گروه سلامت محیط دانشگاه علوم پزشکی البرز تأکید دارد که خاصیت محصولات غذایی سنتی در این است که در حجم کم تولید می‌شود. پس مصرف کنندگان باید هشیار باشند این محصولات در حجم زیاد کاملاً متقلبانه و پرخطر هستند: «در استان البرز که گاومیش وجود ندارد، در تمام فروشگاه‌های لبنیات سنتی، ماست گاومیش با قیمت بالایی به فروش می‌رسد. حتی در یک مورد که با شناسایی تولید کننده این ماست به کارگاه تولید راه پیدا کردیم، هیچ گاومیشی وجود نداشت و تولید کننده ادعا کرد گاوهایش از نظر تغذیه با گاومیش برابری دارد! در این کارگاه سفیده تخم مرغ، نشاسته، شیر خشک و ثعلب مورد استفاده قرار می‌گرفت».

او با ابراز نگرانی می‌گوید: مردم باید بیشتر دقت کنند. در شهر‌هایی که امکان پرورش شتر وجود ندارد، چگونه شیر شتر به فروش می‌رسد؟

فروشندگان سیار و روزبازار‌های محلی نیز دغدغه کارشناسان بهداشتی و غذایی است. به گفته یک کارشناس بهداشت محیط اماکن دانشگاه علوم پزشکی البرز، برخی از کارخانه‌های مواد غذایی مانند چیپس و ماکارونی بخشی از ضایعات خود را برای مصرف دام به پیمانکار می‌فروشند تا در گاوداری‌ها به مصرف برسند، اما او از فروش این مواد غذایی برای مصرف انسان می‌گوید: «گاهی پیمانکار این مواد غیر قابل مصرف را به صورت فله به روز بازار‌ها عرضه می‌کند که خریداران ناآگاه، آن را مورد استفاده خوراکی قرار می‌دهند. متأسفانه مشتریان روزبازار‌ها از قشر محروم و کم درآمد جامعه هستند که در پی کالا‌های ارزان قیمت به این بازار‌ها هجوم می‌برند یا از فروشندگان سیار و وانتی‌های سطح شهر خرید می‌کنند. اما با خرید از این محل‌ها، دچار هزینه‌های سرسام‌آور درمان می‌شوند.»

کارشناس بهداشت محیط اماکن به تلخی اشاره می‌کند: «بیماری‌های روده‌ای و انگلی، وبا، تب مالت، سل و هپاتیت از دسته بیماری‌های منتقل از آب و مواد غذایی است.»

تقلب در صنعت مواد غذایی می‌تواند غیرواقعی بودن وزن آن‌ها باشد. یا اینکه درصد خلوص مواد عرضه شده مانند گلاب یا قهوه، متفاوت از آنچه باشد که خریدار انتظار دارد. تقلب در ماهیت مواد غذایی نیز اتفاق می‌افتد؛ فروش یک ماده غذایی به جای ماده غذایی دیگر همانند عرضه پودر لوبیا سبز به جای پودر پسته، یا روغن و رنگ به جای کره. اما آنچه زنگ هشدار برای مصرف کنندگان است، استفاده از موادی است که می‌تواند سلامتی مصرف کننده را تهدید کند.

مینو فراهانی کارشناس ارشد صنایع غذایی به ارزش بالای برخی مواد غذایی و صرفه اقتصادی در تقلب آن از سوی تولیدکنندگان اشاره دارد: «استفاده از گوشت غیر متعارف در برخی رستوران‌های بین راهی و همچنین تقلب در جنسیت گوشت دو نمونه از این روش‌ها است. افزودن پودر استخوان به فرآورده‌های گوشتی مانند سوسیس و کالباس، مخلوط کردن با گوشت حیوانات ارزان قیمت، افزودن پودر خون به همبرگر و سوسیس و کالباس، افزودن مقدار زیاد مواد پر کننده به فرآورده‌های گوشتی، افزودن نیتریت و نیترات به مقدار بیش از حد برای جذابیت در رنگ گوشت، نمونه‌هایی از این تقلبات است. رنگ کردن شُش ماهی‌های فاسد و مانده با مرکورکروم یا خون حیوانات و فروش آن به نام ماهی تازه نیز شکل دیگری از این روش‌های متقلبانه است.»

او توضیح می‌دهد که مواد غذایی تقلبی براساس میزان خطر آن برای مصرف‌کننده، گاهی به منظور جلب مشتری است و خطری برای سلامتی ندارد؛ مثل افزایش نشاسته به ماست به منظور قوام بیشتر آن. اما استفاده از یک رنگ سبزصنعتی برای زیبا ساختن محصولی مانند خیارشور به طور مستقیم سلامت مصرف‌کننده را هدف قرار می‌دهد.

او از «تقلب در ادویه‌ها» نیز نام می‌برد. اینکه قیمت بالای زعفران موجب شده این ماده در معرض تقلب‌های زیادی قرار گیرد و عده‌ای از پرچم گلرنگ یا ریشک‌های اطراف ذرت استفاده کرده و آن را با رنگ‌های مصنوعی به رنگ زعفران درآورند. یا با افزودن سنگ یا خاک به بسته‌های زعفران، وزن غیرواقعی به خریداران اعلام می‌شود.

مینو فراهانی به عنوان یک تقلب فراگیر از ادویه‌های پرمصرفی مانند فلفل و زردچوبه نام می‌برد که قربانی بازار مکاره تقلب می‌شوند. با اطمینان می‌گوید: در تقلب فلفل از موادی نظیر خاک اره نرم، نرم کرده پوست گردو یا هسته خرما، آرد نخودچی، تفاله زیتون و مواد مشابه به عنوان پایه استفاده می‌شود. همچنین برای تولید زردچوبه تقلبی، موادی نظیر آرد یا نان خشک، پوست پسته و فقط کمی زردچوبه با یکدیگر مخلوط می‌شود.

پای تقلب به عسل که باز می‌شود، تقریباً اغلب مصرف کنندگان آن را تجربه کرده‌اند. عسل صد درصد مصنوعی بدون دخالت زنبور از تغلیظ آب میوه‌هایی مانند خرما، توت، شربت قند، مواد نشاسته‌ای، نیشکر و میوه‌های شیرین تولید می‌شود.

محور دیگر تقلبات مواد غذایی مانند آبلیموی تقلبی که مخلوط کاه زبر با آب ولرم، پوست لیمو و جوهر لیمو است، تقریباً برای همه مصرف کنندگان شناخته شده است. یا رب گوجه فرنگی که برخی از افراد سودجو کدو یا سیب زمینی پخته و له شده و نشاسته به گوجه فرنگی اضافه می‌کنند. رنگ شیمیایی قرمز نیز در این روش استفاده می‌شود.

بر اساس نتایج آزمایشگاهی و تجربیات این کارشناس صنایع غذایی، رنگ شیمیایی و غیرخوراکی در یکدست شدن و خوشرنگی رشته‌های پلویی برشته، لیموعمانی سیاهرنگ و حتی در تخمه آفتابگردان نیز استفاده می‌شود.

مخلوط کردن شیر حیوانات مختلف که قیمت‌های متفاوتی دارند نیز یکی از شیوه‌های تقلب است. شاید شما هم شایعه افزودن وایتکس به شیر را شنیده، اما باور ندارید.

از آنجا که شیر یک ماده فسادپذیر است که در فرایند تولید و توزیع آلوده به میکروب می‌شود، دامداران برای پوشاندن فسادشیر، مقداری جوش شیرین و حتی کرومات یا بی‌کرومات پتاسیم به آن اضافه می‌کنند تا فساد و لخته شدن آن مخفی بماند. در حالی که این میکروب‌ها همچنان فعال باقی مانده و سلامت مصرف کننده را تهدید می‌کند. در صفحه رسمی معاونت غذا و دارو نیز به این مورد اشاره مستقیم شده است. این ماده شیمیایی، سرطان زا و بسیار سمی است که علاوه برمشکلات تنفسی، می‌تواند موجب جهش‌های ژنتیکی و بدنیا آمدن کودکان نابالغ شود.

حساسیت‌های غذایی ازبزرگ‌ترین معضلات امروزی گروهی از مصرف کنندگان است و از هر ۲۰۰ نفر یک نفر معمولاً به نوعی به موادغذایی حساسیت دارد و مصرف اشتباه ممکن است به بهای گرفتن جان مصرف کنندگان تمام شود. قربانیانی که نبودشان هیچ‌گاه جبران نمی‌شود.

تقلب و غش در تولید و فروش مواد غذایی همیشه تقبیح شده است. یکی از به‌یادماندنی‌ترین قصه‌های قابوسنامه که در ذهن بسیاری ازما مانده است، قصه یک مرد گله‌دار بود که هزار گوسفند داشت و آدم نادرستی بود. حلال را از حرام نمی‌شناخت و آب را به نرخ شیر به مردم می‌فروخت. تا اینکه یک شب، چوپان گوسفندانش را در رودخانه خشکی جا داد و خودش روی بلندی به خواب رفت. در بارندگی سیل بزرگی به راه افتاد و همه‎ گوسفند‌ها را آب برد و هلاک کرد.

این همان حقیقت است که نادرستی همیشه سیل نمی‌شود و گوسفند را نمی‌برد، گاهی حادثه می‌شود و جان می‌برد، گاهی رسوایی می‌شود و آبرو می‌برد، گاهی به‌صورت ناراحتی و نگرانی درمی‌آید و صفای زندگی را می‌برد، گاه آرامش خیال و آسایش فکر را هدف می‌گیرد... با این حال باید به‌هوش باشیم تا مچ متقلب را بگیریم. متقلبان در فضای غفلت مراجع نظارتی و آسودگی خیال و بی‌توجهی مصرف کننده فرصت جولان پیدا می‌کنند.

مجتبی آقایی یک معلم کرجی که در یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای مشغول خرید است، می‌گوید: از قدیم می‌گویند هیچ گرانی بی‌حکمت نیست و هیچ ارزانی بی‌حکمت. قصد توجیه گرانفروشی را ندارم، اما فروشنده‌ای را می‌شناسم که مدعی است عسل ازیکی از شهر‌های غرب کشور می‌آورد و کیلویی ۱۰۰ هزار تومان می‌فروشد. وقتی قیمت برخی مربا‌ها در فروشگاه از این رقم بالاتر است، باید بدانیم یک جای کار می‌لنگد. همچنین تاریخ مصرف، سیب سلامت وزارت بهداشت، آدرس و شماره تلفن کارخانه تولیدی و... از نکاتی است که باید به آن‌ها دقت کنیم.»