اهداف سیاسی و چشم‌انداز کریدور شمال- جنوب

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ کاهش برخوردهای ژئوپلیتیکی- امنیتی میان قدرت‌های بزرگ با رشد روزافزون موضوعات اقتصادی، به‌ویژه مسیرهای جدید ارتباطی و خطوط کریدوری همزمان شده است. راهبردنویسان و کارشناسان برجسته حوزه روابط بین‌الملل بر این اعتقادند قدرت‌های آینده جهان نه لزوماً صاحب بمب اتم یا عمق راهبردی؛ بلکه دارای مسیرهای امن تجاری در پهنه کره خاکی هستند که می‌تواند زمینه انتقال کالا را از نقطه جغرافیایی خاصی به نقطه دیگر با کمترین هزینه و صرف حداقل زمان ممکن فراهم کنند.

کریدور زمینی- آبی «یک کمربند- یک جاده»، کریدور امنیت غذایی هند، طرح «سرمایه‌گذاری جهانی و مشارکت در زیرساخت‌ها»ی گروه «جی 7» و کریدور شمال- جنوب ازجمله مسیرهای مهم ترانزیتی در بازی میان قدرت‌های نوظهور و کشورهای حامی وضع موجود به شمار می‌روند.

هند به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور جهان اقتصاد به دنبال اتصال میان اقیانوس هند و دریای سیاه به وسیله جغرافیای ایران است

در این میان جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه‌ای و دارای ظرفیت‌های کم‌نظیر در زمینه ترانزیت ریلی، دریایی و جاده‌ای با همکاری کشورهایی همچون روسیه، ارمنستان و هند به دنبال توسعه و تکمیل کریدور راهبردی شمال- جنوب است. طبق ارزیابی‌های انجام شده قرار است سالانه از این مسیر کریدوری 250 میلیارد دلار کالا عبور کند که سهم تهران قریب به 10 میلیارد دلار است.

دیدار هفته اخیر مقام های ایرانی، هندی و ارمنی در ایروان آن هم در بحبوحه افزایش تنش‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارای پیامی مشخص برای حامیان دالان زنگزور و جاه‌طلبان ارزیابی می‌شود.

هم‌زمان با افزایش تنش‌های مرزی ارمنستان و جمهوری آذربایجان، نشستی سه‌جانبه میان سید رسول موسوی دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه ایران و جیتندر پال سینگ رئیس اداره کل منطقه‌ای وزارت امور خارجه هند به میزبانی مناتساکان صفریان معاون وزیر امور خارجه ارمنستان درباره آخرین تحولات امنیتی منطقه قفقاز جنوبی و گسترش مسیرهای تجاری با تمرکز بر کریدور شمال- جنوب برگزار شد.

هند به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور جهان اقتصاد به دنبال اتصال میان اقیانوس هند و دریای سیاه به وسیله جغرافیای ایران است. با وجود اراده دهلی‌نو، این خط ارتباطی با چالش جدی به نام دالان تورانی زنگزور مواجه است و طبق آخرین منتشر شده درباره توسعه این خط کریدوری، به نظر می‌آید هند قرار است هزینه تکمیل خط کریدوری در داخل خاک ارمنستان را برعهده بگیرد.

به گزارش سایت ارمنی «هتک»، ایروان در جدیدترین قرارداد نظامی با دهلی‌نو اقدام به خرید سامانه های توپخانه، موشکی چندپرتابی و سلاح های ضد تانک کرده است. کارشناسان سه عامل را سبب نزدیکی راهبردی ایروان- دهلی‌نو ارزیابی می‌کنند؛ نخست، نقش کم‌رنگ سازوکار مینسک برای کنترل باکو در جنگ قره‌باغ 2020 و تنها ماندن ارمنستان. دوم، گرایش آذربایجان به دشمن سنتی هند یعنی پاکستان و سوم، اراده دهلی‌نو برای رسیدن به بازارهای اروپایی.

برهمین اساس، هند با سرمایه‌گذاری 25 میلیون دلاری برای توسعه بندر اقیانوسی چابهار (ایجاد 6 جرثقیل متحرک) و نیز ارسال تجهیزات نظامی به ایروان قصد دارد علاوه بر جلوگیری از ایجاد دالان زنگزور، زمینه تکمیل هرچه سریع‌تر کریدور شمال- جنوب را فراهم کند.

دیگر شریک امنیتی ایروان، همسایه جنوبی این کشور یعنی ایران است. پس از پایان جنگ قره‌باغ و بازگشت سرزمین‌های آذری به باکو، تهران به همراه مسکو خواستار آتش‌بس، پایان تحرکات تنش‌آفرین و احترام به مرزهای بین‌المللی شد. با وجود این، تمایل باکو- آنکارا برای ایجاد مسیر کریدوری در داخل خاک ارمنستان و قطع مسیر سنتی ایران به سمت قاره سبز، سبب فعال شدن مجدد گسل‌های تنش‌زا در منطقه شده است. با توجه به اقدامات آذربایجان در مناطق جنوبی ارمنستان به نظر می‌آید باکو قصد دارد با تسلط بر مناطق راهبردی و مشرف بر استان سیونیک، خواسته‌های خود را بر ارمنستان تحمیل کند.

پس از پایان جنگ قره‌باغ و بازگشت سرزمین‌های آذری به باکو، تهران به همراه مسکو خواستار آتش‌بس، پایان تحرکات تنش‌آفرین و احترام به مرزهای بین‌المللی شد

متأسفانه رویکرد منفعلانه دولت غربگرای پاشینیان سبب گستاخ‌تر شدن الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان و پیگیری سیاست‌های ماجراجویانه پان‌ترک‌ها در منطقه قفقاز جنوبی شده است. برخی منابع خبری اعلام کردند تهران با ارسال پیام به باکو اعلام کرده است در صورت پیشروی در نقاط مورد مناقشه، نیروهای نظامی ایران در استان سیونیک ارمنستان مستقر خواهند شد. افتتاح کنسولگری ایران در قاپان (جنوب) ارمنستان نشان دهنده اهمیت این نقطه راهبردی برای تهران و سیگنالی مشخص برای علی‌اف است.

موقعیت جغرافیایی ایران سبب می‌شود بیشتر همسایگان و کشورهای تأثیرگذار در منطقه مجبور به انتخاب نوع سیاست خود در قبال تهران باشند. نقش محوری ایران در کریدور شمال- جنوب به معنای تمایل نداشتن کشورمان به همکاری اقتصادی با ترکیه نیست. در سال‌های اخیر دو کشور در زمینه ایجاد مسیر ریلی پاکستان- ایران- ترکیه، قطر- ایران – ترکیه و امارات- ایران- ترکیه به توافق دست یافته اند.

علاوه بر این، از ابتدای استقلال جمهوری آذربایجان از شوروی سابق، خاک ایران به عنوان مسیر سنتی میان باکو- نخجوان مورد استفاده آذری‌زبانان بوده است. آنچه برای ایران حائز اهمیت است، نه نزاع ژئوپلیتیکی ایروان- باکو، بلکه حفظ منافع ملی است. با در نظر گرفتن این پیش‌فرض، اگر باکو دست از ماجراجویی‌های ژئوپلیتیکی با تحریک تل‌آویو بردارد؛ آنگاه زمینه لازم برای گسترش همکاری‌های ترانزینی و اقتصادی میان دو کشور همسایه فراهم خواهد شد.

بهره سخن

تصمیم نهایی در زمینه تحولات قفقاز جنوبی را لابی آذری یا ارمنی مشخص نمی‌کند، بلکه این تصمیم وابسته به اراده بازیگران ذی‌نفع برای انتخاب میان دو گزینه همکاری اقتصادی یا تقابل نظامی است. باکو اگر نبردهای دو دهه اخیر میان نیروهای مقاومت و رژیم صهیونیستی را مرور کند متوجه خواهد شد تل‌آویو نمی‌تواند شریکی قابل اعتماد و تضمین کننده کالای راهبردی «امنیت» باشد.

برهمین اساس پیشنهاد می‌شود سازوکار گفت و گو 3+3 (ایران، ترکیه، روسیه و جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) با در نظر گرفتن منافع و ملاحظات راهبردی هر یک از بازیگران اقدام به ارائه راه‌حلی ایجابی کنند تا جلوی وقوع هرگونه سناریوی نظامی در منطقه مسدود شود. احترام به منافع متقابل، مداخله نکردن در امور داخلی و درک ملاحظات امنیتی هر یک از بازیگران می‌تواند زمینه شکل‌گیری توافقی پایدار را در منطقه قفقاز جنوبی فراهم آورد.