9 تالاب ایران در لیست سیاه کنوانسیون رامسر/افت 14 درصدی نمره ایران در از دست دادن تالاب‌ها

ناصر طالب بیدختی، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی مواد و عمران دانشگاه شیراز و عضو وابسته گروه مهندسی فرهنگستان علوم در دومین روز از نشست تحلیلی وضعیت تالاب‌های کشور که به صورت وبینار در محل فرهنگستان علوم برگزار شد، هدف نهایی موضوع تالاب‌ و برنامه هفتم توسعه را ارائه پیشنهاد و حکم سیاستی برای برنامه توسعه هفتم در راستای احیای تالاب‌های کشور دانست و افزود: در کشور با روند افزایش جمعیت و روند کاهشی سرانه مصرف آب تجدیدپذیر مواجهیم و این امر موجب شده ایران جزو کشورهایی باشد که بیشترین تعارض بین مصرف آب و نیازهای محیط زیست را دارد.

وی با اشاره به اهمیت تالاب‌ها، خاطر نشان کرد: درک اهمیت حیاتی تالاب‌ها منجر به انعقاد کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۱ در مورد تالاب‌ها شد و طی آن ۱۵۶ کشور امضاکننده این کنوانسیون تعهد دادند که خصوصیات اکولوژیکی آنها را حفظ و همچنین وضعیت تالاب‌های ثبت شده خود را به صورت دوره‌ای گزارش کنند.

بیدختی تاکید کرد: در این کنوانسیون لیستی به نام مونترو وجود دارد که شامل اسامی تالاب‌های در معرض خطر انقراض است و متاسفانه ایران با ۵ سایت تالابی در آستانه انقراض به همراه یونان در صدر این لیست قرار دارد.

به گفته وی تالاب‌های واردشده به لیست سیاه کنوانسیون رامسر به این شرح است:

تالاب انزلی استان گیلان از سال ۱۹۹۳
انتهای جنوبی هامون پوزک استان سیستان و بلوچستان از سال ۱۹۹۰
هامون صابری و هامون هیرمند استان سیستان و بلوچستان از سال ۱۹۹۰
نی‌ریز و کمیجان استان فارس از سال ۱۹۹۰
شادگان، خورالامیه و خورموسی استان خوزستان از سال ۱۹۹۳

وی اضافه کرد: با توجه به تلاش‌های صورت گرفته از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، تالاب‌های آلاگل، آلما گل در استان گلستان که در لیست سیاه قرار داشتند، احیا شده و از این لیست خارج شدند و تالاب‌های شور گل، یادگارلو و درگه سنگی در استان آذربایجان غربی نیز همزمان با چهلمین سالگرد کنوانسیون رامسر از این لیست خارج می‌شوند.

عضو وابسته گروه مهندسی فرهنگستان علوم، ماده ۱۶ قانون حفاظت و به‌سازی محیط زیست مصوب سال ۱۳۵۳، بند الف ماده ۶۷ قانون برنامه چهارم مصوب سال ۱۳۸۳، قانون برنامه پنجم توسعه کشور مصوب سال ۱۳۸۹، مصوبه هیات دولت برای نحوه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، قانون جامع حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور مصوب ۱۳۹۶ را از جمله اسناد بالادستی برای حفاظت از تالاب‌های کشور دانست و گفت:‌ اینها در حالی است که مجموعه قوانین موجود از جامعیت و انسجام برای حفاظت همه جانبه از تالاب‌ها وجود ندارد و قوانین موجود از جامعیت و انسجام برای حفاظت همه‌جانبه از تالاب‌ها برخوردار نیستند و قوانین و آیین‌نامه‌های موجود پراکندگی زیادی دارند.

بیدختی با تاکید بر ضرورت توجه به تامین حقابه‌ها و حفاظت از تالاب‌ها در برابر آلودگی صنعتی و معدنی، یادآور شد: خشکسالی‌های پیاپی، بهره‌گیری بی‌رویه کشاورزان از کناره رودها و چشمه‌هایی که به تالاب‌ها می‌پیوندند، آبگیری سدهای احداث شده بر روی شاخه‌های اصلی و فرعی تالاب‌ها و عدم تامین حقابه زیست محیطی و بالا بودن میزان رسوبات جریانات آب‌های سطحی از جمله دلایل رخداد بحران زیست محیطی تالاب‌ها است که در سطوح ملی و بین‌المللی کشور را با تهدیدات جدی مواجه کرده است.

وی تخلیه فاضلاب‌های شهری، صنعتی و ورود زه‌آب‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی بدون تصفیه مناسب، تغییر کاربری اراضی در سطح حوضه آبریز، حاشیه و درون تالاب‌ها، دفع پسماندها و ضایعات در تالاب‌ها و معرفی و پرورش گونه‌های غیر بومی را از دیگر عوامل بحران تالاب‌های کشور نام برد.

عضو هیات علمی دانشکده مهندسی مواد و عمران دانشگاه شیراز با انتقاد نسبت به عدم اجرای کامل قوانین در این زمینه، یادآور شد: طبق بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، تنها ۲۳ درصد از اهداف برنامه ششم توسعه محقق شده و تاکنون اسناد تخصصی تالاب‌ها و حریم بستر آنها هنوز نهایی نشده است.

رتبه ایران در شاخص از دست دادن آب

عضو وابسته گروه مهندسی فرهنگستان علوم اضافه کرد: بر اساس گزارش سال ۲۰۲۰ شاخص‌های EPI در حوزه آب، ایران در شاخص "از دست دادن تالاب‌ها" با نمره ۴۵.۴ در رتبه جهانی ۹۸ قرار گرفته و نسبت به ۱۰ سال گذشته نمره کشور ۱۴.۱ درصد افت داشته است.

وی خاطر نشان کرد: در میان شاخص‌هایی که رتبه نهایی را تعیین می‌کنند، بدترین عملکرد به لحاظ مقایسه با ۱۰ سال قبل مربوط به همین شاخص از دست دادن تالاب‌ها بوده است.

بیدختی، عدم تعیین دقیق نیاز آبی، عدم تعیین حقابه طبیعی تالاب‌ها با احداث سازه‌های مختلف مانند سد، بند و دهانه‌های آبگیر، تعیین سهم تالاب‌ها در منحنی فرمان سدها، مطالعه و انجام کارهای مختلف مهندسی رودخانه برای رساندن سهم آب تالاب از طریق منابع آب‌های سطحی، توسعه کشت دیم بر اساس مبانی علمی و تغییر در روش‌های آبیاری را از مشکلات تالاب‌های ایران دانست.

وضعیت تالاب‌های استان فارس

عضو وابسته فرهنگستان علوم در ادامه به وضعیت تالاب‌های استان فارس اشاره کرد و با بیان اینکه حدود ۲۰ تالاب طبیعی و مصنوعی مهم در این استان قرار دارد، خاطر نشان کرد: پردازش تصاویر ماهواره‌ سنتینل ۲ و شاخص NDWI تالاب‌های این استان حکایت از کاهش و خشک شدن تالاب‌ها دارد که به این شرح است:

کاهش ۷۷.۳ درصدی تالاب مهارلو
کاهش ۱۸.۳ درصدی تالاب بختگان
کاهش ۲۹.۳ درصدی تالاب طشک
کاهش ۲۸.۴ درصدی تالاب ارژن
کاهش ۶۰ درصدی تالاب کمجان
کاهش ۳۲.۸ درصدی تالاب هفت‌برم
کاهش ۱۹.۶ درصدی تالاب هیرم
کاهش ۱۰۰ درصدی تالاب برم‌شور.

وی اضافه کرد: علاوه بر اینها تالاب‌های کافتر و پریشان بدون آبگیری بوده و همچنان خشک هستند.