پیام حضور تاریخی بشار اسد در عربستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پنجشنبه گذشته بشار اسد، رئیس جمهور قانونی سوریه پس از ۱۲ سال کشمکش سیاسی و پیروزی بر بحران داخلی، برای شرکت در نشست سران اتحادیه عرب به جده رفت. با آغاز ناآرامی‌های داخلی سوریه کمتر رهبر عربی تصور می‌کرد دمشق بتواند برابر فشار معارضان مسلح، تروریست‌های سلفی و حامیان خارجی آن‌ها مقاومت کند.

شاید به همین دلیل اتحادیه عرب کرسی دمشق در این نهاد منطقه‌ای را از دولت منتخب این کشور پس گرفت. حال با گذشت بیش از یک دهه از دوران آشوب و تنش، کشورهای عربی یک به یک روند عادی سازی روابط با سوریه برگزیدند و سرانجام صندلی این کشور در اتحادیه عرب را به دولت بشار اسد تحویل دادند.

به نظر می‌آید ریاض برای اجرای سیاست متنوع سازی سبد شرکای خارجی اراده‌ای جدی دارد و قصد ندارد دست کم در کوتاه مدت این سیاست را کنار بگذارد

با آنکه تحرکات دیپلماتیک کشورهای عربی همچون امارات‌، مصر، عمان، اردن و بحرین در دمشق یخ روابط با دولت قانونی اسد را آب کرد، اما وقوع زلزله شدید در نوار مرزی ترکیه و سوریه نقطه عطفی برای سفر مقام های ارشد دولت‌های عربی به دمشق بود. این موضوع با تعلیق 6 ماهه تحریم‌های سوریه به وسیله وزارت خزانه داری آمریکا همراه شد و فرصت لازم را برای بازسازی روابط سوریه با کشورهای عربی فراهم کرد. همچنین تبدیل دمشق به مرکز دیپلماسی عربی فضای لازم را برای اجرایی شدن توافق پکن و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب فراهم کرد.

با انعقاد توافق پکن میان مقام های سیاسی- امنیتی ایران و پادشاهی سعودی زمینه لازم برای سفرهای متقابل وزیران امور خارجه سوریه و سعودی به دمشق و ریاض فراهم شد. نتیجه این تحرکات دیپلماتیک بازگشایی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های دو کشور و آغاز خطوط هوایی میان سوریه و سعودی بود. برای ریاض بسیار مهم است در دوران بازسازی سوریه کشورهای عربی در رقابت با سایر رقبای فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای عقب نمانند و این کشور‌ به نقش آفرینی مؤثر در تحولات منطقه بپردازد.

این گام راهبردی در حالی برداشته شد که همچنان واشنگتن اجازه عادی سازی روابط با سوریه را به متحدان منطقه‌ای خود نداده است. با وجود این، به نظر می‌آید ریاض برای اجرای سیاست متنوع سازی سبد شرکای خارجی اراده‌ای جدی دارد و قصد ندارد دست کم در کوتاه مدت این سیاست را کنار بگذارد.

پس از عادی سازی روابط دیپلماتیک میان دمشق و ریاض، نشست‌های مشورتی جده و امان با هدف ایجاد اجماع در میان کشورهای عربی و تعیین سازوکار بازگشت این کشور به اتحادیه عرب برگزار شد. در این نشست‌ها با وجود نظر مثبت برخی بازیگران خارجی همچون پادشاهی سعودی، عمان، عراق، بحرین و امارات در زمینه بازگشت سوریه به اتحادیه عرب؛ قطر، کویت و مراکش دارای ملاحظاتی درباره اجرای این تصمیم بزرگ بودند. در نظام تحلیلی این کشورها موضوعاتی همچون کنار ماندن معارضان مسلح از نظام سیاسی و پیوند عمیق اسد با محور مقاومت همچون موانعی دیده می‌شوند که می‌توانند بازگشت دمشق را به جهان عرب به تأخیر بیندازند.

پرده آخر، هفتم می در جریان نشست فوق العاده وزیران امور خارجه اتحادیه عرب در قاهره به نمایش درآمد. در این نشست نمایندگان کشورهای عربی با بازگشت هیئت‌های سوری به اتحادیه عرب اعلام موافقت کردند. این اتفاق تاریخی در حالی رخ داد که قریب به یک دهه پیش بیشتر کشورهای عربی همسو با واشنگتن، محور اخوانی و بلوک محافظه‌کار عرب منتظر سقوط نظام اسد و تحویل کرسی سوریه به دولت برآمده از جنگ داخلی بودند. پس از این نشست نایف بن بندر السدیری، سفیر عربستان در اردن به صورت رسمی از بشار اسد برای شرکت در نشست آتی اتحادیه عرب در پادشاهی سعودی دعوت کرد.

شاید تنها مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را بتوان دولت دموکرات‌ آمریکا و رژیم صهیونیستی دانست

شاید یکی از نکات کلیدی سفر اسد به پادشاهی سعودی؛ استقبال شاهزاده بندر بن سلطان، پسر سفیر سابق سعودی در آمریکا از وی بود. با آغاز بحران سوریه اسناد منتشر شده نشان می‌داد بن سلطان، رئیس وقت استخبارات سعودی نقشه براندازی در سوریه را طراحی و اجرا کرد.

در محافل رسانه‌ای-اندیشکده ای منطقه، بحران سوریه جدال افکار و اقدامات بندر بن سلطان و سپهبد شهید قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران ارزیابی می‌شد. حال با گذشت بیش از ۱۲ سال از بحران داخلی سوریه، بندر بن سلطان به همراه دبیرکل اتحادیه عرب در فرودگاه ملک عبدالعزیز به استقبال بشار اسد رفت تا قابی عبرت‌آموز در تاریخ معاصر غرب آسیا ثبت شود‌.

بهره سخن

شاید تنها مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را بتوان دولت دموکرات‌ آمریکا و رژیم صهیونیستی دانست. پس از سفر اسد به جده، وزارت امور خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای علاوه بر ابراز ناخرسندی نسبت به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب اعلام کرد، تحریم‌های وضع شده علیه دمشق برداشته نخواهد شد.

هفته گذشته نیز جمعی از نمایندگان مجلس آمریکا با ارائه طرحی خواستار توسعه قانونی تحریمی «سزار» و افزایش فشار بر دولت‌های غرب آسیا که مایل به عادی سازی روابط با دولت اسد هستند، شدند. به نظر می‌آید برای آمریکایی‌ها نتیجه توافق پکن غیرقابل قبول است و سعی می‌کنند با استفاده از ابزارهای مختلف اقتصادی، سیاسی و تبلیغاتی جلوی بازگشت سوری‌ها را به جمع کشورهای عربی منطقه بگیرند.

در سوی مقابل، به نظر می‌آید کشورهای عربی تصمیم گرفته اند با دنبال کردن سیاست موازنه مثبت، روابط متوازن با تمام قدرت‌های تأثیرگذار در منطقه غرب آسیا و محیط بین‌المللی را به صورت مستقل دنبال کنند.