مناسبات بین‌المللی صحنه تأمین منافع ملی

به گزارش خبرنگار مهر، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بازتاب دهنده مشی نظام سیاسی کشورمان همواره مورد توجه ناظران داخلی و خارجی قرار داشته و غالباً علت سایر معلول‌ها در حوزه‌های مختلف بوده چرا که گره زدن کشور به «بله» و «خیر» های دیگر کشورها، مناسبات داخلی را مخصوصاً در یک دهه گذشته تحت‌الشعاع قرار داده است.

البته تاکتیک‌ها متفاوت از راهبردهاست و طبعاً اگر اولی همواره منطبق با دومی بود حتماً وضعیت فرق داشت. تعیین مشی کلی سیاست خارجی در منشور سیاست خارجی نظام سیاسی کشورمان و قوانین و اسناد بالادستی در حکم همان «راهبرد» ها هستند که به خوبی پیاده و پیروی نشده است.

سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت» اصول محوری و ثابتی هستند که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس منویات راهبردی مقام معظم رهبری، بر این سه اصل بنا نهاده شده‌اند. اهتمام به این سه مفهوم از این حیث واجد اهمیت ضروری است که تشکیل‌دهنده و هدایت‌کننده سیاست خارجی کشورمان است. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب همواره تأکید دارند سیاست خارجی کشور باید بر سه اصل عزت، حکمت و رعایت تقیّه یعنی مصلحت متکی باشد.

رهبر انقلاب در بیانات اخیر خود به شبهاتی که در چند ماه اخیر نسبت به سیاسی خارجی کشورمان شکل گرفته بود را پاسخ دادند و هم به نوعی یک اطلاع‌رسانی و اطمینان خاطر درباره سیاست اصولی ایران نسبت به کشورهای دوست انجام دادند.

البته با تغییر دولت، شاهد پارادایم شیف در مناسبات بین‌المللی هستیم به طوری که ارتباط با کشورهای همسایه در اولویت قرار گرفته و ظاهراً بنا نیست به صورت یک طرفه به دیگر کشورها از جمله کشورهای غربی، امتیاز بدهیم و در مقابل صرفاً «تقریبا هیچ» عایدمان شود!

دو مقوله «تقویت تبادلات و مراودات با همسایگان» و «پیگیری دیپلماسی اقتصادی» نیز مورد توجه دستگاه دیپلماسی در دولت سیزدهم است. مسیری که رهبر انقلاب اخیراً درباره آن فرمودند «این تصمیمی که مسئولین محترم در این دولت در مورد سیاست ارتباط با همسایگان گرفتند، بسیار سیاست درستی است. می‌بینید تلاش دستهای بیگانه در این جهت را که چه کار می‌کنند تا بین جمهوری اسلامی و همسایه‌هایش مشکل درست کنند؛ نباید بگذاریم». البته ایشان «سیاست خارجی خوب» را رکن اساسی اداره شایسته کشور دانستند و تاکید کردند «‌‏یک رکن اساسی برای اداره‌ی شایسته‌ی کشور، داشتن یک سیاست خارجی خوب و یک دستگاه دیپلماسی کارآمد است.

‏طبعاً «سیاست خارجی خوب» نیازمند تاکتیک‌های خوب در اجراست که ضمن رعایت اصول راهبردی «عزت، حکمت و مصلحت» منجر به تأمین منافع جمعی به بهترین وجه ممکن شود و همین مهم، دیپلمات‌ها را ملزم به ابتکار عمل نوآوری می‌کند.

بیانات رهبر حکیم انقلاب در دیدار با سفرا، به عنوان یک منشور جدید سیاست خارجی باید در دستور کار مسئولان دستگاه دیپلماسی باشد و طبیعتاً به تجربه و تخصص افراد انقلابی نیاز است چه آنکه نگاه حزبی و شخصی و گروهی، آفت بزرگ دستگاه سیاست خارجی است؛ مسیری که حداقل در یک دهه گذشته شاهد آن بودیم و باید با پرهیز از جناجی کردن، مسائل مربوط به سیاست خارجی، صرفاً در مسیر تأمین منافع نظام سیاسی یا همان منافع عموم مردم حرکت کرد.

دستگاه دیپلماسی بدون توجه به بیانات اخیر رهبر حکیم انقلاب، مسیری را طی خواهد کرد که طی شده و برای کشور عایدی نداشته است.

مناسبات خارجی صحنه تأمین منافع ملی

در اینباره ابوالقاسم دلفی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: سمینار امسال سفرای وزارت خارجه پس از چندسال وقفه به خاطر وجود مشکلاتی از جمله بیماری کرونا و همچنین تغییرات دولت و وزارت خارجه برگزار شد لذا نیاز بود تا در این مقطع مسائلی که طی سال‌های اخیر در عرصه سیاست خارجی اتفاق افتاده و به تعبیری تجمیع شده بود، تبیین و شفاف سازی شود.

وی ادامه داد: آنچه در سیاست خارجی طی ۲ سال گذشته در دولت و وزارت خارجه جدید در دستور کار بوده، چرخش مهمی است که عمدتاً موضوع نگاه به شرق نامیده می‌شود.

سفیر سابق ایران در فرانسه با بیان اینکه در دولت سیزدهم موضوع نگاه به شرق با جدیت و اولویت بیشتری در دستور کار است، افزود: این روند ملاحظاتی را برای کشور به همراه دارد که بخشی از آن در فرمایشات رهبری دیده می‌شود.

دلفی عنوان کرد: تغییر در روش و راهبرد بسیاری از اتفاقات را به همراه دارد. بعنوان مثال آنچه در ارتباط با مناسبات با روسیه در نگاه به شرق دیده می‌شود تبدیل روابط دوستانه به یک رابطه استراتژیک و بنیادین است. و یکی از باز خوردهای این راهبرد و نگاه باعث شد تا ظرفیت سوریه بعنوان یک کشور عربی مجدداً فعال و بشار اسد به اتحادیه عرب باز گردد و بارقه عینی رخداد برگزاری نشست اتحادیه عرب در جده بود که سوریه نیز در آن حضور داشت. البته اینکه این اتفاق پر ماجرا تا چه میزان در جهت منافع ملی کشور، منطقه و جهان بوده است حتماً مستلزم تبیین و توضیح بیشتر در سطوح مختلف می‌باشد.

وی گفت: اتفاقات دیگر در سیاست خارجی نگاه به شرق و نگاه به کشورهای دوست بود که موجب برداشت‌های گوناگون در مسیر حرکتی خود بوده و بعنوان مثال غرب و آمریکا در مورد موضوع جنگ اوکراین و تهاجم روسیه به این کشور، ما را در کنار روس‌ها قرا داده‌اند هرچند ما این رویکرد و برداشت غربی‌ها را نمی‌پذیریم.

سفیر سابق ایران در فرانسه با اشاره به موضوع تبیین سیاست‌ها، ادامه داد: بحث تبیین سیاست‌ها یکی از نکاتی بوده که در فرمایشات رهبری هم وجود داشت، و این وظیفه در چارچوب نگاه به روابط یک مسئولیتی را برای دولت و وزارت خارجه به وجود می‌آورد.

دلفی با اشاره به نشست گروه ۷ در ژاپن، خاطرنشان کرد: در روزهای گذشته اجلاس سران هفت کشور صنعتی در توکیو برگزار شد و در پایان این اجلاس بیانیه‌ای صادر شد مبنی بر اینکه آنها همچنان ما را متهم به همکاری با روسیه در جنگ اوکراین می‌دانند! بنابراین آنچه که تحت عنوان «تبیین» در دستور کار قرار می‌گیرد اینکه اینگونه برداشت‌های غلط و کج فهمی‌ها دنیای بیرونی شفاف سازی شود، لذا این موارد نشان می‌دهد که ما هنوز هم در چگونگی تبیین دچار مشکل هستیم و باید تدبیری برای این مهم اندیشیده شود که تاکنون به نحو مطلوب انجام نشده است.

وی با اشاره به بخش دیگر سخنان رهبری مبنی بر سیاست ارتباط با کشورهای اسلامی ولو در دوردست و همچنین سیاست ارتباط با کشورهای هم‌جهت و همراه، تصریح کرد: رهبر انقلاب در این بخش تأکیدات بسیاری داشتند و به این علت است که کشور در فضای فعلی نیازمند همراهی کشورهای همسو است.

وی با بیان اینکه فصل بعدی نگاه به شرق روابط با چین است، افزود: در دولت سیزدهم روابط مان با پکن تغییرات چشمگیری کرده و یکی از نمودهایی که در روابط منطقه‌ای و کشورهای همسو دارد اجلاس سه جانبه ایران، عربستان و چین در پکن بود که باعث برقراری روابط ایران و عربستان شد و تبعاتی را هم در منطقه به همراه داشت.

سفیر سابق ایران در فرانسه بیان کرد: همزمان با این توافق چینی‌ها و سعودی‌ها دستاوردهای خاص خود را داشتند که بر آنها تاکید می‌کردند لذا باید ارزیابی داشته باشیم که دستاوردهای ما در این توافق چه بوده یعنی چه امتیازاتی داده و چه امتیازاتی گرفته‌ایم.

دلفی گفت: در قرار داد سه جانبه ایران، عربستان و چین، با چینی‌ها و سعودی‌ها دستاورد به طور مساوی نداشته‌ایم چرا که چینی‌ها ظرفیت اقتصادی خود در منطقه را گسترش خواهند داد، امنیت تأمین انرژی خود ایجاد می‌کنند و روابط شأن با عربستان بعنوان اولین تولید کننده نفت را تثبیت خواهند کرد. سعودی‌ها نیز مشکلات بسیاری که به لحاظ امنیت در منطقه داشتند را حل کردند. موضوع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در حال حل شدن بوده و مسائل یمن نیز در دستور کار است. اما باید دید که بهبود وضعیت اقتصادی ما و یا رفع تحریم‌ها تحت تأثیر این قرارداد سه جانبه رخ خواهد داد یا خیر.

وی افزود: اگر سیاست خارجی کشور دقیق، درست، با نشاط و تعامل فعال با همه دنیا عمل کند و با کشورهای مختلف مراودات مناسبی داشته باشد کشور از مزایای آن بیش از سایر بخش‌های حاکمیتی منتفع خواهد شد. اما اگرنگاه دستگاه دیپلماسی صرفاً به یک بخشی محدود از جهان باشد و نگاهی یک سویه و یکجانبه داشته باشد طبیعتاً امکانات و ظرفیت‌هایی که در سایر کشورها وجود دارد را از دست خواهد داد.

وزارت خارجه در حال پوست اندازیست

سفیر سابق ایران در فرانسه تصریح کرد: وزارت خارجه در حال پوست اندازیست و نیروهای جوانی را به کار گرفته و آموزش می‌دهد لذا باید آنها را با توجه به تجربیات موجود از چهار دهه دیپلماسی کشور و ظرفیت‌های غیر فعال موجود در این عرصه به گونه‌ای آموزش دهد و آماده کند که نیروهای جدید بتوانند نیازها و التزامات را برای سیاست خارجی در دنیا تبیین کنند و گرایشات و راهبردهای کشور را در جهتی که منافع ملی تأمین شود هدایت کنند.

دلفی با اشاره به شرایط فعلی کشور از منظر سیاست خارجی، بیان کرد: روابط‌مان با بخشی از دنیا دارای مشکلاتی است مثلاً در بحث مذاکرات هسته‌ای مدتهاست که این مذاکرات متوقف شده و ظاهراً برداشت‌ها این است که گروه‌های ۱+۵ سابق و ۱+۴ فعلی آنچنان که باید و شاید تمایلی به احیای مذاکرات ندارند. عدم تمایل به مذاکرات بدین معناست که ما تحت شرایط تحریم باقی خواهیم ماند درحالیکه نظام رسماً اعلام می‌کند که به دنبال رفع تحریم‌هاست.

وی افزود: با انجام توافق سه جانبه ایران، عربستان و پکن بخشی از مشکلات منطقه را حل کرده‌ایم اما آیا تأثیری در شرایط اقتصادی کشور از منظر کاهش تحریم‌ها داشته یا نه که جای سوال است.

سفیر سابق ایران در فرانسه گفت: یکی از مهم‌ترین بندها در بیانیه گروه ۷ در مورد ایران، موضوع مذاکرات هسته‌ای است که آنرا بعنوان موضوع مهم دنیا تلقی کرده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: بنابراین با توجه به صحبت‌های رهبری مبنی بر اینکه مصلحت با اهداف و آرمان‌ها نمی‌تواند همیشه در تقابل باشد، نگاهیست که این تصور و برداشت را ایجاد می‌کند که شرایط فعلی به گونه‌ایست که می‌توان با عبور از نگاه‌های خاص و گروهی و جناحی امکانات را برای تأمین منافع ملی و خروج سریع‌تر از اوضاع نابسامان اقتصادی کشور فراهم کرد.

سفیر سابق ایران در فرانسه در پایان گفت: مقام معظم رهبری به «نرمش قهرمانانه» و سو برداشتی که از آن در داخل و خارج شده، اشاراتی صریح داشتند و لذا باید اصل این موضوع و چرایی برداشت‌های بوجود آمده در اتاق‌های فکر و جلسات تخصصی کارشناسان خبره این حوزه مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا ضمن ریشه‌یابی تدارک ممانعت از تکرار آنرا مهیا نمود.

سیاست نه شرقی نه غربی یکی از مظاهر عزت در سیاست خارجی است

محسن پاک آئین به خبرنگار مهر می‌گوید: رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه و سفیران جمهوری اسلامی ایران، با تبیین ضوابط و شاخص‌های سیاست خارجی موفق، «عزت» به معنای نفی و پرهیز از دیپلماسی التماسی، «حکمت» به مفهوم تعاملات و فعالیت‌های خردمندانه و محاسبه شده و «مصلحت» به معنای انعطاف برای دور زدن موانع سخت و ادامه دادن مسیر را سه کلیدواژه اساسی در دیپلماسی کشور خواندند و مسئولان دیپلماسی کشور را به رصد دائم تحولات تدریجی و حوادث تأثیرگذار در نظم بین‌الملل برای بدست آوردن جایگاه شایسته ایران عزیز در نظم آینده جهان فراخواندند.

وی ادامه می‌دهد: در واقع مخاطب اصلی ایشان، کارگزاران سیاست خارجی اعم از مدیران وزارت امورخارجه و سفرا، کارداران و سرکنسول‌ها بودند.

سفیر سابق ایران در آذربایجان می‌افزاید: انتظار رهبر انقلاب از عوامل دستگاه دیپلماسی، توانایی تبیین اقناع‌کننده منطق رویکردهای کشور در مسائل مختلف و «حضور اثرگذار و جهت‌بخش در پدیده‌ها، حوادث و جریان‌های مختلف سیاسی-اقتصادی جهان»، «رفع و کاهش سیاست‌ها و تصمیمات تهدیدآمیز علیه ایران»، «تضعیف کانون‌های خطرآفرین»، «تقویت دولت‌ها و مجموعه‌های متحد و همراه با ایران و توسعه عمق راهبردی کشور» و «قدرت تشخیص لایه‌های پنهان در تصمیمات و اقدامات منطقه‌ای و جهانی» است که به عنوان ۶ ضابطه الزامی در سیاست خارجی اعلام کردند.

پاک آئین ادامه می‌گوید: چگونگی انطباق برنامه‌ها و فعالیت‌های وزارت امور خارجه دولت سیزدهم با بیانات رهبری قرار است در همایش سفرا بحث شود.

وی تصریح می‌کند: این بیانات بسیار مهم و راهگشا برای تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان است و باید از سوی کارشناسان و سیاستمداران تببین و تشریح شود.

سفیر سابق ایران در آذربایجان با بیان اینکه سیاست نه شرقی نه غربی به عنوان نماد استقلال ایران، یکی از مظاهر عزت در سیاست خارجی است، اظهار می‌کند: عزت به معنای این است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک پدیده در جامعه‌ی جهانی عزتمندانه حرکت کرده و مجد و عزت خود را حفظ کند.

پاک آئین تاکید می‌کند: بر اساس این سیاست، جمهوری اسلامی ایران در عین داشتن روابط عزتمندانه با کشورهای جهان در چارچوب احترام متقابل، سلطه هیچ قدرتی را نمی‌پذیرد و نسبت به منافع قدرت‌های بزرگ غیر متعهد است.

وی با بیان اینکه حکمت به معنی تدبیر، محاسبه گری و عقلانیت است، ادامه می‌دهد: حکمت مکمل عزت است چرا که با سنجیدگی و خردمندی و اتخاذ تصمیمات درست در سیاست خارجی، عزت نظام را تأمین می‌کند.

سفیر سابق ایران در آذربایجان می‌گوید: یک سیاستمدار حکیم و اندیشمند در مقوله‌های سیاسی و دیپلماسی، خردمندانه تصمیم‌گیری می‌کند. برای مثال حمایت ایران از محور مقاومت و مبارزه با تروریسم در خارج از مرزها، یک اقدام حکیمانه بود که موجب عزت ایران در منطقه و ذلت دشمنان انقلاب بخصوص آمریکا شد. تقویت روابط با همسایگان و افزایش تعامل با کشورهای اسلامی که در بیانات رهبری هم بود و در دستورکار دولت سیزدهم هم قرار دارد، اقدامی عزتمندانه و حکیمانه است.

پاک آئین تصریح می‌کند: مصلحت هم یک امر روشن است. در واقع هر تصمیم و تدبیری که به مصلحت و تأمین کننده منافع کشور باشد و با اصول عزت و حکمت مغایر نباشد، می‌تواند جامه عمل بپوشد. به عبارت دیگر با توجه به اولویت‌ها و مصالح و منافع نظام اسلامی و به اقتضای شرایط، تصمیم‌گیری می‌شود بعنوان مثال پذیرش قطعنامه ۵۹۸ برای دفع شر صدام و قراردادن کشور در مسیر صلح و پیشرفت، بر اساس یک مصلحت عقلایی بود که عزت و حکمت را هم با خود داشت.