اطلس نبرد بیت‌المقدس؛یکی از منابع مطالعاتی درباره آزادسازی خرمشهر

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: خرمشهر از هنگام شکل‌گیری‌اش در سال ۱۱۹۱ شمسی (۱۸۱۲ میلادی) همیشه یکی از آوردگاه‌های مردم ایران با بیگانگان بوده است. نزدیک‌بودن این‌بندر به بندر بصره و نزدیکی بیشتر به خلیج‌فارس، باعث رونق آن شده بود که همین‌امر خسارت‌های زیادی به امپراتوری عثمانی وارد کرد که در آن‌روزگار بر عراق و بصره سیطره داشت. به‌همین‌دلیل با لشکرکشی محمدشاه قاجار به هرات در تیرماه ۱۲۱۶ (۲۲ جولای ۱۸۳۷) زمینه‌ای فراهم شد تا حاکم بغداد علی‌رضا پاشا با اشاره انگلیس و سازماندهی سپاه آرنائود (آلبانی) به خرمشهر حمله کرده و پس از سه‌روز کشتار، ویرانی و غارت، شهر را تخلیه کند. بنابراین خرمشهر تنها در ابتدای جنگ ایران و عراق و دفاع مقدس اشغال نشد و این‌اتفاق در دوران قاجار و امپراتوری عثمانی سابقه داشته است.

«اطلس نبرد بیت‌المقدس» نوشته امیرحسین کیهان‌پناه یکی از آثار مرجع درباره عملیات‌ بیت‌المقدس و بازپس‌گیری خرمشهر در خرداد ۱۳۶۱ است. این‌کتاب اولین‌عنوان از مجموعه «اطلس نبردی» است که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر می‌کند.

چاپ اول «اطلس نبرد بیت‌المقدس» سال ۱۳۹۶ با ۲۵۶ صفحه مصور رنگی، شمارگان ۲ هزار نسخه و قیمت ۳۵ هزار تومان چاپ شد.

کتاب پیش‌رو ۹ فصل دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از «ویژگی‌های جغرافیایی منطقه»، «پیش نبردهای منطقه عملیاتی»، «جایگاه راهبردی نبرد بیت‌المقدس»، «در آستانه نبردی بزرگ»، «دور یکم نبرد بیت‌المقدس»، «دور دوم نبرد بیت‌المقدس»، «دور سوم نبرد بیت‌المقدس»، «دور چهارم نبرد بیت‌المقدس» و «دستاوردهای نبرد بیت‌المقدس».

در این‌کتاب سازمان رزم، قرارگاه‌های عملیاتی، چهره‌های فعال مهم و لشکرها و یگان‌هایی که در آزادسازی خرمشهر دخیل بودند، ضمن پرداخت به تاریخچه این‌شهر و جزئیات اشغالش توسط دولت بعثی عراق، معرفی شده‌اند. به‌عنوان مثال،‌ یکی از چهره‌هایی که در کتاب به آن‌ها اشاره شده، امیر خلبان بهرام هشیار است که در طراحی عملیات ثامن‌الائمه نقشی کلیدی داشت و مبتکر راه‌اندازی دفاع موشکی صحنه نبرد در مناطق عملیات بود. هشیار برای نخستین‌بار در عملیات طریق‌القدس (آزادسازی بستان) سایت موشکی فولی‌آباد (خیبر) را در شمال غربی اهواز کنار قرارگاه لشکر ۱۶ زرهی قزوین قرار داده و آن را عملیاتی کرد. در نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس نیز رئیس ستاد قرارگاه ویژه عملیاتی جنوب بود که با تفویض اختیارات فرماندهی عملا فرمانده آن‌قرارگاه شد و نقش فرماندهی آن را به عهده گرفت.

به همین‌ترتیب دیگر چهره‌های موثر در عملیات بیت‌المقدس و دیگر عملیات‌های منتهی به بیت‌المقدس در این‌کتاب معرفی شده‌اند.

تشریح جغرافیای منطقه نبرد بیت‌المقدس با استفاده از نقشه‌ها و جداول از دیگر ویژگی‌های این‌کتاب اطلس است.