هنری که هواخواهش کم شده است

این شاعر و منتقد ادبی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست درباره کارکرد رسانه‌ای شعر، اظهار کرد: شعر در گذشته‌های تاریخی ایران ریشه دارد و در هر دوره‌ای با زیرساخت‌ها، زبان و آرایه‌های خود همراه است. در چهار دهه اخیر، در برخی از مقاطع شعر از دید فرم بیشتر مطرح بوده و گاه از طریق معناپذیری و محتوایی.

او با بیان این‌که در عرصه رسانه گاه شعر پیشرو بوده و گاه ادبیات داستانی، گفت: آنچه این روزها در حوزه چاپ و نشر می‌گذرد، به دلیل شرایط بد اقتصادی، هم ناشران کمتر نسبت به شعر امروز اقبال نشان می‌دهند و هم کسانی که به دنبال چاپ مجموعه شعر هستند. همیشه شعر بین شاعر و ناشر و مخاطب در نوسان بوده و امروزه این نوسان‌ها بیشتر شده که شرایط اقتصادی و فضای مجازی در این زمینه بی‌تأثیر نیست و نشر شعر کمیاب و کمتر شده است.

معتقدی سپس با اشاره به نشریه‌های ادبی گفت: دیگر نشریات ادبی به شکل گذشته‌های دور و نزدیک کمتر وجود دارد. نشریه‌های تخصصی شعر چون «وزن دنیا» دست‌به‌عصا حرکت می‌کنند. از طرف دیگر شاعران با هزینه کمتری در فضای مجازی می‌توانند صدای خود را به مخاطبان برسانند.

او خاطرنشان کرد: از جنبه‌های رسانه‌ای و نشر کتاب شعر با افت‌وخیزهای بدی روبه‌رو هستیم و این نشان می‌دهد ادبیات به‌خصوص شعر مثل گذشته‌ها مورد اقبال نیست و کمتر هواخواه دارد.

این شاعر درباره انتشار شعر شاعران در فضای مجازی نیز با بیان این‌که از نظر اقتصادی این کار به‌صرفه‌تر و در مخاطب‌یابی تا حدی بازتر است، توضیح داد: اما آن شعرهایی که در فضای مجازی چاپ و مطرح می‌شود، از نظر شکلی و معنایی، با فضاهایی که در شعرهای کاغذی مطرح است، فاصله بسیاری دارد؛ زیرا شاعر در فضای مجازی آزاد است هر جور شعری را با هر زبانی بگوید و در این میان دوستداران شاعر لایک می‌کنند و یا در شب‌های شعر آن را مطرح می‌کنند. ولی اصولاً جامعه ادبی هنوز فضای کتاب را بیشتر می‌پسندد.

او در ادامه گفت: فضای مجازی شرایط نشر شعر را آسان‌تر کرده؛ اما موضوعی که مطرح است، این است که شعرهایی که در فضای مجازی و سایت‌ها مطرح می‌شوند، چقدر جنبه شعریت دارند؟ یا چنانچه باید، مورد توجه مخاطبان امروز قرار می‌گیرند یا نمی‌گیرند؟ این موضوع مورد پرسش است. خودم در فضای مجازی حضور دارم، شعر و مقاله هم می‌نویسم. گاه در جست‌وجوهایم می‌بینم بیشتر مطالبی که به‌عنوان شعر منتشر می‌شوند، شعر نیستند و از نظر شکلی و محتوایی، تا حدی با شعر بودن، فاصله دارند و من به آن‌ها پیش‌شعر می‌گویم.

او افزود: فضای مجازی مانند بازار آزاد است و هرکسی می‌تواند در آنجا هر چیزی را بگذارد، چند دوست و آشنا هم آن‌ها را می‌پسندند و لایک می‌کنند و یا فقط می‌بینند. شعر در فضای مجازی در این حد خلاصه می‌شود؛ اما زمانی که با تمام مشکلات و هزینه‌هایی که دارد، کتاب شعری منتشر می‌شود ولو در ۱۰۰ نسخه و ۲۰۰ نسخه، این کتاب‌ها بررسی می‌شوند، شعر شاعرانی هستند که در رسانه‌ها شناخته‌شده‌اند. از طرف دیگر کسانی که اهل شعر و نقد و نظر هستند، سراغ این کتاب‌ها می‌روند؛ اما این امکان در فضای مجازی کم و کم‌رنگ است.

معتقدی ادامه داد: فضای مجازی فضای آزادتری بوده و در دسترس است و هرکسی با هزینه کم می‌تواند هر یافته‌ای را، از شعر آزاد و سپید تا شعر کلاسیک به اشتراک بگذارد. فضای کتاب شعر، فضای جدی‌تر ادبیات و شعر است. فضای مجازی فرصت است و هزینه کمتری دارد؛ اما شعر بودنش، زیر پرسش است.

او درباره این‌که فضای مجازی می‌تواند با جاافتادن یک شعر به رسانه بودن شعر کمک کند، توضیح داد: بله همان‌طور که گفتم فضای مجازی به شاعر و منتقد می‌تواند کمک کند تا حرف‌هایش را بزند؛ اما آیا کاربرد دارد و تأثیرگذار است؟ این موضوع محل پرسش است. ادبیات ما شرایط بحرانی دارد. کتاب‌های جدید به‌ویژه شعر کمتر چاپ می‌شود و در واقع کتاب‌های چاپ‌های بعدی کتاب‌های قبل است. خیلی از کتاب‌ها که در گذشته محل داوری و ارزش بوده، حالا تجدید چاپ می‌شود.

معتقدی سپس با تأکید بر این‌که یکی از کارکردهای فضای مجازی برای شعر، کشاندن مخاطب به سمت شعر است، گفت: اصولاً این شعرها جدی نیست. مرتب فضای مجازی را تعقیب می‌کنم و یا دوستان برایم می‌فرستند، این شعرها معمولاً آرایه‌های ادبی، زبان و محتوا و فرم را که در نحله‌های مختلف شعر از گذشته تا امروز مطرح است، ندارند. جوان‌ها بیشتر دنبال این هستند که منظری پیدا کنند تا بتوانند زبان و نگاه و دریافت خود را از شرایط، با هنر شعری بیان کنند.