بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) چیست؟ مزایا و عوارض آن

در مورد بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) (به انگلیسی Spinal anesthesia) چقدر اطلاعات دارید؟ روزانه عمل‌های جراحی بسیار زیادی در دنیا انجام می‌شود که در هر کدام از آنها از یک روش به خصوص برای بیهوشی و بی‌حسی بیمار استفاده می‌شود. انتخاب روش بر اساس نوع جراحی، مدت‌زمان آن، شرایط فیزیکی و جسمی بیمار، تشخیص پزشک و در نهایت درخواست بیمار تعیین می‌شود. انواع بیهوشی شامل بی‌حسی موضعی، بیهوشی کوتاه مدت، بیهوشی عمومی کامل، تجویز خواب‌آور یا بی‌حسی نخاعی می‌شود.

در این میان یکی از رایج‌ترین روش‌ها که در بسیاری از جراحی‌ها از جمله زایمان سزارین از آن استفاده می‌شود، بیهوشی نخاعی نام دارد. این روش بیهوشی توسط یک متخصص بیهوشی انجام می‌شود و در آن بیمار به‌صورت کامل بیهوش نمی‌شود. در این مقاله از مجله پزشکی دکترتو می‌خواهیم بیشتر با بی حسی اسپاینال و کاربردهای آن آشنا شویم.

بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) چیست؟

بیهوشی از نخاع یا بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) یکی از روش‌های متدوال انواع بیهوشی است. در واقع شامل تزریق یک بی حس کننده نخاعی یا اسپاینال و سایر مسکن‌ها به فضای زیر سخت‌شامه یا نزدیک نخاع می‌شود.

این روش در واقع نوعی از بیهوشی یا بی‌حسی موضعی است که در آن داروی بی حس کننده در نزدیکی نخاع تزریق می‌شود. داروی بی حس کننده از طریق یک سوزن بلند تزریق می‌شود. برای واردکردن سوزن، متخصص بیهوشی ابتدا بیمار را در موقعیت نشسته و ثابت قرار می‌دهد و سپس با محلول ضدعفونی‌کننده، محل تزریق را استریل می‌کند. گاهی نیز ممکن است با یک ماده بی حس کننده ابتدا ناحیه تزریق به‌صورت موضعی بی حس شود. سپس با استفاده از یک سوزن مخصوص بلند که معمولاً 9 سانتی‌متر است، داروی بیهوشی را تزریق می‌کند.

بر اساس مقاله سایت healthdirect:

بیهوشی نخاعی یا به‌تنهایی یا به همراه سایر روش‌های بی‌حسی و بیهوشی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در برخی موارد بسته به تشخیص پزشک و شرایط بیمار ممکن است از طریق تزریق داخل وریدی نیز داروهای آرام‌بخش به بیمار تزریق شود.

بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) چگونه کار می کند؟

با تزریق داروی بی حس کننده به ناحیه اسپاینال، اعصاب بی‌حس می‌شود تا درد در نواحی خاصی از بدن تسکین یابد و حس نشود. درواقع فضای زیر سخت‌شامه و نزدیک به نخاع یک کیسه پر از مایع نخاعی است که نخاع و اعصابی که از آن خارج می‌شود را احاطه کرده است. بی حس کننده‌های موضعی و سایر مسکن‌های همراه آن با استفاده از یک سوزن ظریف به این فضا تزریق می‌شوند. بلافاصله بعد از تزریق، دارو اثر می‌کند و بیمار حس گزگز و داغی در پاها را تجربه می‌کند.

این گرم‌شدن پاها و سوزن‌سوزن‌شدن به معنی اثرکردن دارو و بی‌حس‌شدن فرد است. نبض، فشارخون و سطح اکسیژن خون بیمار در طول این عمل بررسی می‌شود. در برخی موارد ممکن است از داروهای خواب‌آور یا آرام‌بخش هم برای کنترل شرایط بیمار استفاده شود.

چه زمانی از بی حسی نخاعی استفاده می شود؟

کاربرد بیهوشی نخاعی معمولاً برای عمل‌های سرپایی و با مدت‌زمان کمی است که برای نواحی پایین‌تنه و زیر کمر انجام می‌شوند.

بر اساس مقاله سایت MedlinePlus:

برای عمل‌های تناسلی، مجاری ادراری و سایر عمل‌های پایین‌تنه معمولاً از بیهوشی از نخاع استفاده می‌شود. در جراحی‌های ارتوپدی مانند عمل مفصل و زانو، جراحی عمومی برای فتق کشاله ران، عمل هموروئید، جراحی واریس و غیره هم از بی‌حسی اسپاینال استفاده می‌کنند.

۱. بیهوشی نخاعی در واریکوسل

واریکوسل یکی از جراحی‌های رایج در بین آقایان است که معمولاً برای انجام آن متخصص بیهوشی از دو روش بیهوشی عمومی یا بیهوشی اسپاینال استفاده می‌کند. این عمل در پایین‌تنه انجام می‌شود و به همین دلیل روش بی‌حسی نخاعی درصورتی‌که بیمار شرایط لازم را داشته باشد بهترین گزینه است.

۲. بیهوشی نخاعی در بیماران قلبی

در بیماران قلبی بسته به نوع جراحی بسیاری از مواقع بیهوشی نخاعی جایگزین بیهوشی کامل می‌شود. خصوصاً اگر پزشک تشخیص دهد که بیهوشی عمومی برای بیماری قلبی فرد موردنظر خطر دارد. برای مثال در جراحی‌های عروقی مانند جراحی رگ‌های خونی در پاها و جراحی واریس از بی‌حسی نخاعی استفاده می‌شود.

۳. بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) برای سزارین

یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها برای انجام بی‌حسی اسپاینال، عمل سزارین است. در این عمل که مدت‌زمان آن کوتاه است داروی بی‌حسی به کمر بیمار تزریق می‌شود تا زایمان انجام شود. معمولاً بعد از خارج‌کردن جنین از شکم مادر، از داروهای مسکن و خواب‌آور برای ادامه عمل استفاده می‌شود. در این روش به دلیل این که مادر کاملاً هوشیار است و می‌تواند به دنیا آمدن نوزاد را ببیند، میزان خطرات احتمالی برای مادر و جنین بسیار کمتر است. از طرفی ریسک‌های کلی زایمان با استفاده از روش بی‌حسی از کمر کاهش می‌یابد.

۴. بیهوشی نخاعی و زایمان طبیعی

بیهوشی نخاعی (بی حسی نخاعی) در طی زایمان طبیعی هم ممکن است مورداستفاده قرار بگیرد. این روش به همراه بی‌حسی اپیدورال جزو گزینه‌هایی است که امکان یک زایمان طبیعی بدون درد را فراهم می‌کند و به‌عنوان گزینه‌های زایمان بدون درد در نظر گرفته‌می‌شود.

۵. بی‌حسی نخاعی در پروستات

در عمل پروستات هم از روش بیهوشی نخاعی استفاده می‌شود. در این روش ماده بی‌حس‌کننده از طریق یک سوزن به کمر تزریق شده و به‌این‌ترتیب بیمار از ناحیه کمر به پایین بی حس می‌شود تا جراح بتواند با انتقال ابزارها و وسایل مخصوص از طریق مجرای مثانه، جراحی پروستات را انجام دهد.

بی حسی چگونه تزریق می شود؟

برای تزریق ماده بی حس کننده در بیهوشی نخاعی، متخصص بیهوشی از بیمار می‌خواهد بنشیند یا این که به پهلو دراز بکشد. سپس زمانی که مطمئن شد که بیمار در شرایط مناسبی قرار گرفته، به‌آرامی سوزن حاوی ماده بی‌حس‌کننده را وارد کرده و از طریق آن داروی بی‌حسی نخاعی را تزریق می‌کند. معمولاً این تزریق زیاد دردناک نیست، اما می‌تواند برای برخی از افراد ناراحت‌کننده باشد.

برای اطلاع از نحوه بی حسی نخاعی باید با دکتر بیهوشی مشورت کنید. شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین پزشکان در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه‌بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره تلفنی با دکتر بیهوشی وجود دارد.

بیهوشی نخاعی چقدر طول می کشد؟

مدت‌زمان بیهوشی از نخاع بسته به زمان عمل ممکن است متفاوت باشد. به‌صورت کلی مدت زمانی که ستون فقرات در حالت بی‌حسی اسپاینال قرار می‌گیرد معمولاً بین یک تا سه ساعت است. به‌هرحال متخصص بیهوشی به‌اندازه کافی ماده بی‌حسی را از طریق سوزن وارد می‌کند تا مطمئن شود که بی‌حسی بیشتر از مدت‌زمان مورد انتظار عمل باقی می‌ماند.

به‌صورت کلی مدت زمانی که ستون فقرات در حالت بی‌حسی اسپاینال قرار می‌گیرد معمولاً بین یک تا سه ساعت است.

مزایای بی حسی نخاعی

بی حسی نخاعی برای برخی از روش‌ها و جراحی‌ها خوب عمل می‌کند و نیازی به قراردادن لوله تنفسی در نای بیمار ندارد. افراد معمولاً حواس خود را خیلی سریع‌تر بازیابی می‌کنند. گاهی اوقات، آنها باید منتظر بمانند تا داروی بیهوشی از بین برود تا بتوانند راه بروند یا ادرار کنند. ولی بااین‌حال در این روش بیمار سریع‌تر به حالت عادی برمی‌گردد. میزان ریسک و خطر بیهوشی نخاعی به‌مراتب کمتر است. در بیهوشی از نخاع خطر عفونت ریه و مشکلات تنفسی کمتر است. بیماران کمتر احساس خواب‌آلودگی و گیجی دارند و بعد از جراحی زودتر می‌توانند خوردن‌وآشامیدن را شروع کنند.

معایب بی حسی اسپاینال

در مواردی حتی اگر عمل موردنظر برای بی‌حسی نخاعی مناسب باشد، برخی شرایط پزشکی یا داروها وجود دارند که این روش بی‌حسی را برای فرد ناایمن و نامناسب می‌کند. افراد باسابقه سردردهای میگرنی و کمردردهای شدید شاید بعد از انجام این روش بیهوشی ناراحتی زیادی را تجربه کنند. برای مثال کسانی که دیسک کمر دارند گزینه خوبی برای استفاده از روش بیهوشی نخاعی نیستند.

آمادگی قبل بیهوشی نخاعی

برای بیهوشی از نخاع هم باید یک سری پروتکل‌ها و دستورالعمل‌ها را رعایت کرد. اولین مورد توقف خوردن و آشامیدن قبل از عمل است. معمولاً بسته به نوع عمل برای بی‌حسی نخاعی هم به بیماران گفته‌می‌شود که از شب قبل برای مدت 10 تا 12 ساعت ناشتا باشند و آب و غذا نخورند. در صورت مصرف الکل و کشیدن سیگار باید شب قبل و روز عمل از استعمال آنها پرهیز کرد.

حتماً قبل از دریافت ماده بی‌حسی باید در خصوص داروهایی که مصرف می‌کنید با پزشک معالج و متخصص بیهوشی صحبت کنید. همچنین باید داروهایی که پزشک به شما گفته‌است را با یک جرعه کوچک آب مصرف کنید.

مراقبت پس از بی حسی اسپاینال

مراقبت‌های بعد از بیهوشی نخاعی تاثیر زیادی در عوارضی که بعد از عمل احساس می‌کنید دارد و رعایت این دستورالعمل‌ها بسیار مهم است. معمولاً به بیماران گفته‌می‌شود تا زمانی که حس پاهای آنها برنگشته‌است راه نروند و در تخت بمانند. معمولاً مدت‌زمان بی‌تحرک ماندن بیماران 12 ساعت است. در بسیاری از موارد پرستار از بیمار می‌خواهد که ادرار کند تا مطمئن شود که عضلات مثانه به‌خوبی کار می‌کند.

عوارض بیهوشی نخاعی

بی‌حسی نخاعی هم مانند سایر روش‌های بیهوشی عمومی یا بی‌حسی‌های موضعی می‌تواند یک سری عوارض را به دنبال داشته باشد که برخی شایع و برخی نیز نادرند. بسته به نوع عمل و شرایط بیمار ممکن است خطر آسیب‌های دائمی قابل‌توجه به ستون فقرات وجود داشته‌باشد. برخی از بیماران بعد از بی‌حسی موضعی کمردردهای شدید را تجربه می‌کنند. نارسایی ستون فقرات، فشارخون پایین، سردرد، واکنش‌های آلرژیک به تجهیزات، مواد یا داروهای تزریق‌شده، خارش، مشکل در دفع ادرار و غیره از عوارض بی‌حسی اسپاینال است. قرمزی و تورم محل تزریق هم ممکن است در برخی از افراد دیده‌شود.

در برخی موارد شدیدتر این امکان وجود دارد که ماده بی‌حسی بالاتر از ناحیه موردنظر گسترش یابد که در این صورت دردهای شدید یا حتی عفونت در اطراف ستون فقرات هم ممکن است دیده‌شود. آسیب عصبی، ایست قلبی، آبسه ستون فقرات، لخته‌شدن خون، فلج و مرگ همگی می‌توانند به‌صورت نادر از عوارض بیهوشی نخاعی باشند.

اگر نگران عوارض بیهوشی نخاعی هستید، بهتر است با متخصص بیهوشی مشورت کنید. شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین پزشکان در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه‌بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره تلفنی با متخصص بیهوشی وجود دارد.

۱. عوارض بی حسی نخاعی در سزارین

یکی از رایج‌ترین موارد استفاده از بی‌حسی اسپاینال در جراحی‌های سزارین است. در این مورد یکی از شایع‌ترین عوارضی که مشاهده می‌شود، کمردرد است. سردرد شدید، چرک، قرمزی، حساسیت و درد در ناحیه تزریق و تب می‌تواند از عوارض بی‌حسی نخاعی در زایمان سزارین باشد. گاهی نیز افراد سفتی گردن، مشکل در حرکت یا احساس پاها، مشکل در دفع ادرار و بی‌اختیاری روده را تجربه می‌کنند.

۲. عوارض بی حسی نخاعی در مردان

تمام عوارض گفته‌شده برای بیهوشی نخاعی می‌تواند برای مردان و زنان یکسان باشد، خصوصاً کمردرد و سردرد ناشی از تزریق ماده بی حس کننده. بااین‌وجود دو مورد در مردان شایع‌تر از زنان است که شامل کاهش فشارخون و مشکل در دفع ادرار می‌شود. در مردان مشکلات دفع ادرار بسیار شایع‌تر است.

۳. کمردرد پس از بی حسی اسپاینال

بعد از بی حسی نخاعی بروز کمر درد بسیار شایع است. بااین‌حال اکثر این کمردردها کنترل‌شده و بی‌خطرند. کمردرد پس از بیهوشی نخاعی یا مربوط به ورود سوزن است یا ارتباطی با آن ندارد. به‌هرحال در هر دوی این موارد ممکن است کمردرد به خودی خود بهبود یابد یا این که برای رفع آن به روش‌های درمانی دیگر، حتی در مواردی مصرف مسکن نیز احتیاج باشد.

بعد از بی حسی نخاعی بروز کمر درد بسیار شایع است. بااین‌حال اکثر این کمردردها کنترل‌شده و بی‌خطرند.

کمردرد مرتبط با ورود سوزن به ناحیۀ پشت / کمردرد غیر مرتبط با ورود سوزن

یکی از حالت‌های رایج کمردرد بعد از بیهوشی نخاعی مربوط به محل ورود سوزن است. در برخی افراد بعد از واردشدن سوزن به کمر پوست اطراف آن دچار سوزش و خارش می‌شود و فرد در ناحیه ورود تا چند روز حس درد دارد. در برخی دیگر از موارد نیز کمردردها ربطی به محل تزریق سوزن ندارد و سایر عوامل در بروز این کمردردها دخیل‌اند. کمردردها خصوصاً در افرادی که سزارین داشته‌اند بسیار رایج بوده و معمولاً به تغییرات هورمونی یا شرایط و فشارهای بارداری مربوط می‌شود.

بی‌حسی نخاعی در دیسک کمر

یکی از موارد دیگری که با کمردردهای بعد از بی حسی اسپاینال مرتبط است؛ کمردردهایی است که در افراد درگیر با دیسک کمر دیده‌می‌شود. در این افراد ممکن است کمردردها بسیار دردناک‌تر باشند و مدت‌زمان بیشتری بهبود آن طول بکشد. به همین دلیل بهتر است حتماً قبل از انجام بیهوشی از نخاع در خصوص مشکلاتی نظیر سابقه کمردردهای مزمن یا دیسک کمر با متخصص بیهوشی صحبت کرد.

۴. بی حسی نخاعی و گردن درد

از آن جایی که در بی‌حسی اسپاینال تزریق در ناحیه ستون فقرات انجام می‌شود و این ناحیه مستقیماً با مهره‌های گردن در ارتباط است، یکی دیگر از عوارض بیهوشی نخاعی گردن درد است که البته به‌نسبت سردرد و کمردرد شیوع آن کمتر است. بسیاری از مواقع نیز این گردن درد با سردرد همراه می‌شود. در بسیاری از موارد هم رعایت‌نکردن دستورالعمل‌های بعد از بی‌حسی و استراحت‌نکردن و تحرک داشتن می‌تواند موجب این گردن دردها شود. توصیه می‌شود که حتماً بعد از انجام بیهوشی از نخاع تا به‌دست‌آمدن بهبودی و رفع اثر دارو، موقعیت سروگردن ثابت نگه داشته شود.

۵. سردرد پس از بی حسی نخاعی

یکی از رایج‌ترین عوارض مشاهده‌شده بعد از بیهوشی نخاعی، سردرد است. این سردرد در بسیاری از مواقع به‌صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابد و در مواردی هم به درمان با داروهای مسکن نیاز دارد. استراحت‌کردن بعد از عمل و بی‌حرکت ماندن تاثیر زیادی در کنترل و مدیریت سردرد بعد از بی‌حسی اسپاینال خواهد داشت.

اما دلیل سردرد بعد از بی‌حسی از نخاع چیست؟ هنوز به‌صورت دقیق دلیل بروز این سردرد بعد از تزریق بی‌حسی از نخاع مشخص نیست. اما احتمالاً مربوط به سوراخ ایجاد شده در کمر پس از بیرون‌کشیدن سوزن می‌شود که به دنبال آن شاهد نشت مداوم مایع مغزی نخاعی از فضای زیر سخت‌شامه خواهیم بود. این نشت منجر به کاهش حجم مایع مغزی نخاعی داخل جمجمه و فشار آن می‌شود که می‌تواند به سردرد منجر شود. معمولاً این سردرد 24 تا 72 ساعت بعد از بیهوشی نخاعی بهبود می‌یابد.

۶. عوارض بیهوشی نخاعی در گذر زمان

برخی از عوارض در بازه‌ای طولانی‌مدت بعد از بیهوشی از نخاع دیده‌می‌شوند. سردردهای مزمن گاهی ادامه‌دار می‌شود و ممکن است برای رفع آن به درمان خاصی نیاز باشد. مشکلات دفع ادرار مورد بعدی است که معمولاً نادر است؛ اما ممکن است در برخی از افراد در دفع ادرار مشکلاتی دیده‌شود. در شرایطی بسیار نادر درد و سوزش در ناحیه تزریق دیده‌می‌شود و گاهی نیز ممکن است در نقطه ورود عفونت به وجود آید و به درمان با آنتی‌بیوتیک نیاز باشد.

سوالات متداول شما

در ادامه پاسخ سوالات پرتکرار شما را عنوان کرده‌ایم.

نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک

در بین انواع روش‌های بیهوشی یکی از متداول‌ترین گزینه‌ها، روش بی حسی اسپاینال است که از آن برای انواع عمل‌های سرپایی، خصوصاً جراحی‌های اورولوژی و کمر به پایین استفاده می‌شود. در سزارین و زایمان طبیعی بدون درد هم از این نوع بیهوشی استفاده می‌شود. بیهوشی نخاعی جزء روش‌های ایمن و کم‌خطر است که مشکلات بیهوشی عمومی را به همراه ندارد، اما بااین‌حال به دلیل عوارض احتمالی باید حتماً در خصوص تمام ریسک‌ها و مشکلات با متخصص بیهوشی مشورت کرد. خصوصاً اگر بیمار داروی خاصی مصرف می‌کند یا سابقه حساسیت به داروهای بی‌حسی را دارد، باید حتماً از قبل دراین‌خصوص پزشک معالج را در جریان بگذارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مزایا و عوارض بیهوشی نخاعی باید با متخصص بیهوشی مشورت کنید. شما می‌توانید از طریق سایت دکترتو با بهترین پزشکان در ارتباط باشید. در دکترتو علاوه‌بر سیستم تعیین وقت حضوری امکان مشاوره تلفنی با دکتر بیهوشی وجود دارد.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!

منابع: nhsfife, healthdirect, ejmcm, hug