جنجال ظرافت ظریف!

فرارو- طی یک هفته گذشته بیش از هر شخص و رخداد دیگری این محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران بود که کانون توجهات رسانه‌ای را به سوی خود جلب کرد. ظریف پس از سکوتی نسبتا طولانی، متنی را در توضیح جمله «خودمان انتخاب کردیم» منتشر کرد که واکنش‌های بسیار گسترده‌ای را همراه شد.

به‌گزارش فرارو، تا اواسط هفته همچنان جنجال‌ها بر سر نوشته ظریف ادامه داشت که این بار حضور او در یک برنامه زنده «کلاب هاوس» مورد توجه قرار گرفت. ظریف، در سخنان خود ناگفته‌های را از توافق هسته‌ای بر زبان راند. اظهارات جدید وی واکنش‌های گسترده‌ای در پی داشت.

آن‌چه ظریف نوشت و آن‌چه در واکنش دید؟

محمدجواد ظریف روز شنبه (۱۳ خرداد) در صفحه اینستاگرام خود درباره جمله «خودمان انتخاب کردیم» نوشت: «چند سال پیش در برابر پرسشی سخت، پاسخ دادم: «خودمان انتخاب کردیم». بسیاری از آن سخن رنجیدند.» ظریف در ادامه از عدم توازن میان اهداف و امکانات در تاریخ ایران سخن به میان آورد. در جنجالی‌ترین بخش از نویسه اینستاگرامی ظریف آمده بود: «راستی نه تنها ما مردم بلکه نخبگان ما کدامیک را بیشتر نکوهش می‌کنند: آن‌ها که با آرزوی بازپس‌گرفتن سرزمین از دست رفته در قرارداد گلستان، بخش‌های بیشتری از سرزمین و حتی استقلال ایران را به باد دادند، یا آن‌ها که با قرارداد ترکمانچای دست‌کم قسمتی از سرزمین تازه از دست رفته را بازپس گرفتند؟ برای پیشگیری از ترکمانچای‌ها باید «انتخاب کنیم» که آرزوهایمان را در چارچوب امکانات دنبال کنیم.»

اشاره ظریف به قرارداد ترکمنچای که طی آن بخشی‌هایی از مناظق سرزمینی ایران از کشور جدا و به روس‌ها رسید، به شکل گسترده توجهات را به سوی خود جلب کرد. به‌گونه‌ای که برای ساعاتی نیز هشتگ‌های # ظریف و # ترکمنچای در توئیتر فارسی داغ شد. بخشی از کاربران چنین تفسیر کردند که ظریف در نوشته خود از قرارداد ترکمنچای دفاع کرده و این گزاره را به باد انتقاد گرفتند. اما بخشی دیگر، در دفاع از ظریف، گزاره مطرح شده از سوی او را نه به معنای دفاع از ترکمنچای، بلکه در مقام طرح رویکردی واقع‌گرایانه، مورد ارزیابی قرار دادند.

نکته قابل تامل این بود که منتقدان ظریف را به تفسیر اشتباه از تاریخ، نداشتن دانش تاریخی و توصیه به پذیرش ذلت متهم کردند. حتی برخی‌ها به وزیر امور خارجه سابق توصیه کردند که بروند کتاب‌های انگیزشی را بخواند تا یاد بگیرد که همیشه نباید منطبق با ابزار‌ها و امکانات آروز کند. برخی دیگر، رویکرد سطان حسین صفوی در ماجرای تسلیم شدن در برابر محمود افغان را نسبت به مواضع ظریف قابل ستایش‌تر ارزیابی کردند.

در مقابل مدافعان یادداشت ظریف، منتقدان را به وارونه‌سازی تاریخ متهم کردند. آن‌ها ترکمنچای را با وجود ظالمانه و ننگین بودن آن، مایه وجودی ایران امروز ارزیابی کردند. آن‌ها تاکید کردند اگر ترکمنچای نبود ایران امروز وجود نداشت. برخی دیگر، در دفاع از ظریف نوشتند، در دنیای سیاست این‌که آرزوهایت را به اندازه توانایی‌ها وظرفیت‌ات انتخاب کنید، کاملا منطقی و واقع‌بینانه است.

در رویکردی متفاوت نسبت به مواضع مخالفان و حامیان، احمد زیدآبادی، تحلیل‌گر سیاسی نیز در کانال تلگرامی خود همه را به صبر دعوت کرد. او تاکید کرد که برای ارزیابی اظهارنظر نابهنگام ظریف که در معرض تهاجم متوهمان قرارگرفته بایستی صبر پیشه کرد. از نگاه زیدآبادی اگر مهاجمان به ظریف توانستند اقتصاد کشور را بدون توقف برنامه هسته‌ای، همکاری کامل با آژانس، پذیرش اف. ای. تی. اف و در یک کلام تجدیدنظر در سیاست خارجی پیش ببرند، باید به آن‌ها احسنت گفت، اما اگر نتوانستند، آن‌گاه زمان زمان مناسبِ دفاع ظریف از فکر و عمل خود فرا می‌رسد.

اما واپسین پرده جنجال‌آفرینی ظریف در هفته گذشته، مختص خودش بود. او سه‌شنبه (۱۶ خرداد) ساعاتی قبل از حضور در کلاب هاوس نوشت: «نوشته کوتاه چند روز پیش بنده به بحث و نقد‌های فراوانی انجامیده، که امری مبارک است. اما دیدنی است که چگونه کلمات "نکوهش" ترکمانچای و "جلوگیری" از ترکمانچای‌ها به"توجیه"، "تحسین" و حتی "تقدیس" برگردانده شده‌اند. امان از سلطه سیاسی کاری حتی بر واژگان فارسی؟!»

پاسخ ظریف تا حد زیادی روشن بود. او منتقدان را به اشتباه در تفسیر خود متهم کرد. از نگاه ظریف، او نه تنها کشور را به ترکمنچای جدید دعوت نکرده بلکه این قرارداد را نکوهش کرده است. او به نوعی هدف از نوشتار خود را عدم ناچار شدن به تکرار پذیرش ترکمنچای‌های جدید ارزیابی کرد نه پذیرش ذلت و خواری.

پرده دوم جنجال‌آفرینی: ناگفته‌ها و دفاعیات در «کلاب هاوس»

محمد جواد ظریف با دعوت مجید تفرشی، تاریخ‌نگار، سه‌شنبه (۱۶ خرداد) در کلاب هاوس حضور یافت تا ناگفته‌های توافق هسته‌ای و برجام را بیان کند. البته ظریف خود نیز می‌دانست که حرف‌های او جنجالی خواهد شد. او در آخرین گفته‌های خود در کلاب هاوس گفت: «خودم انتخاب کردم که در کلاب‌هاوس صحبت کنم، اما با توجه به پوشش برنامه در رسانه‌ها و انتشار آنلاین گفته‌هایم، باید بگویم: خدا به من رحم کند.» البته پیش‌بینی او درست نیز بود؛ چرا که بسیاری رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به بازتاب و بررسی گسترده اظهارات کلاب هاوسی او پرداختند.

ظریف در این گفتگوی مفصل از روند مذاکرات در دوره سعید جلیلی تا کارشکنی‌های داخلی و خارجی پس از امضای برجام و همچنین خروج ترامپ از توافق با ایران، سخن گفت. او از دعوت چندباره دونالد ترامپ برای دیدار با خود و اجازه نداشتن برای دیدار با او سخن گفت. او از نقش مخرب مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا برای ممانعت از احیای برجام سخن گفت.

ظریف مسائل مختلف دیگری را مطرح کرد که مهم‌ترین آن‌ها عباتند از: هماهنگی با رهبری در مذاکرات، نفوذ عربستان برای تسلیم ایران در برابر خواسته‌های طرف‌های غربی در مذاکرات، شائبه‌ها پیرامون نوع رابطه او با نایاک در آمریکا، نقش مخرب محمود احمدی‌نژاد در جریان اجماع‌سازی جهانی علیه ایران، کارشکنی و نقش روسیه در سخت و طولانی کردن مذاکرات، پاسخ به اتهامات در زمینه عدم آشنایی با زبان انگلیسی و نخواندن برجام، روابط‌اش با سردار سلیمانی، اختلافات با علیرضا اکبری «ابر جاسوس معروف، شروط رهبری درباره برجام و....

از دفاعیه خاص روحانی تا نخواندن برجام توسط ظریف و پیشنهاد مناظره

همانند پرده اول، اظهارات ظریف در سطح افکار عمومی، رسانه‌ها و در میان چهره‌های سیاسی با واکنش همراه شد. ساعاتی پس از گفت و گوی برجامی «کلاب هاوسی» ظریف کانال تلگرامی حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق ایران نقل او را بازنشر داد. «شهادت می‌دهم ظریف، رسول امین نظام بوده و هست.» انتهای این متن بازنشری امضای «رئیس جمهور روحانی» دیده می‌شود.

بر خلاف رویکرد حمایتی روحانی، صداوسیما به صورت آشکار به ظریف و جنجال‌سازی‌هایش تاخت. مجری برنامه سیاست خارجه، چهارشنبه (۱۷ خرداد) در حرکت جنجالی با حمله به ظریف گفت: ظریف حتی متن برجام را هم نخوانده است؛ حالا از ترکمانچای دفاع می‌کند!

روزنامه جمهوری اسلامی نیز در میانه تداوم جنجال‌ها بر سر اظهارات محمد جواد ظریف سوال مهمی را مطرح که در درون خود یک پیشنهاد نیز محسوب می‌شد. این روزنامه نوشت:

«چرا مخالفان برجام را در یک مناظره روبروی ظریف و صالحی نمی‌نشانید؟ دکتر محمدجواد ظریف به عنوان نفر اول دیپلماسی و دکتر علی‌اکبر صالحی به عنوان نفر اول فنی مذاکرات برجام، یک سوی میز باشند و جریان مقابل هم مردان خود را به میدان بفرستد. بسیارشان خود را مرد میدان می‌دانند. پس این گوی و این میدان. رو در رو بگوئید و بشنوید نه در تریبون‌های یک طرفه. ما مردم هم به دنبال برد این و باخت آن نیستیم. می‌خواهیم همه چیز روشن شود تا حق و حقیقت آشکار شود. مناظره نه مسابقه بوکس است که به سر و کله هم بکوبند و نه مسابقه فوتبال که هواداران، برنده و بازنده، صندلی بشکنند و خود را سرور دیگری بدانند. مناظره، ساحت مقدسی است که ائمه هدی (ع) به پرچمداری آن نام بردارند. با اخلاق رضوی به سمت مناظره برویم برای روشن شدن حقیقت.»

آیا ظریف در حال تبلیغات انتخاباتی است؟

بعد از حضور ظریف در کلاب هاوس، برخی‌ها گزاره‌ای جدید را مطرح کردند. آن‌ها بر این موضوع تاکید کردند که هدف وزیر امور خارجه سابق از حضور در یک نشست اینترنتی، با اهداف سیاسی و انتخاباتی صورت گرفت. گمانه‌زنی آن‌ها این بود که ظریف به انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۴ چشم‌دوخته و تلاش می‌کند از فضا‌های موجود برای دفاع از عملکرد خود بهره بگیرد.

البته این اظهارات با واکنش تحلیل‌گران حوزه سیاست خارجی و شخص محمد جواد ظریف نیز همراه شد. برای نمونه، محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفتگو با اعتماد پیرامون این گزاره تاکید کرد: «آقای ظریف اصلا دنبال این حرف‌ها نیست، او اگر دنبال انتخابات بود، همین دو سال پیش، زمانی که خیلی از گروه‌ها و شخصیت‌ها ازجمله سید محمد خاتمی، رییس‌جمهور پیشین و سید حسن خمینی از ایشان دعوت می‌کردند که نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری شود، نشد. روحیات آقای ظریف این‌گونه نیست که دنبال انتخابات این‌ها باشد.»

شخص محمد جواد ظریف نیز در واکنش به تمامی شائبه‌ها و گمانه‌زنی‌ها، گفت: «بنده نه در گذشته، نه در حال، نه در آینده قصد مشارکت در انتخابات به صورت مستقیم، نیابتی یا غیرمستقیم ندارم. تعهد محضری هم می‌دهم.»