بریکس؛ جهان روی ریل دلار زدایی

پیمان میان اقتصادهای نوظهور جهان، موسوم به بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی)، جدیدترین رقیبی است که به مصاف دلار آمریکا رفته است، بخصوص اینکه کشورهای جدیدی خواهان پیوستن به بریکس شده اند و این موضوع باعث شده تا این مبارزه شکل جدی تر به خود بگیرد.

جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، مصر، سوریه، اندونزی، آرژانتین، مکزیک و تعدادی از کشورهای دیگر می خواهند به اعضای پنج گانه کنونی پیمان بریکس یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بپیوندند که کل قلمروها و کل تولید ناخالص داخلی آنها به طور قابل توجهی از شاخص های مشابه فراتر رفته است.

در میان ۵ کشور چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای ‌جنوبی، کشور چین بزرگ‌ترین اقتصاد را دارد و بدون شک محوریت اصلی ارز جدید در برابر خواهد بود؛ و به نظر می‌رسد این کشور به همراه هند و روسیه در مرحله بعدی به تاسیس یک ارز جدید با بانک مشترک مستقر در یکی از این کشورها رضایت دهند.

تمایل کشورهایی چون جمهوری اسلامی ایران، برزیل، ارژانتین و ... برای همکاری های اقتصادی با چین و روسیه با استفاده از ارزهای ملی ، نشانه های جدی از آغازی برای پایان سیطره دلار در اقتصاد جهان است.

هر چند که هنوز اقتصاد جهانی پس از نظم نهادی «برتن وودز» (قرارداد برتون وودز یکی از توافقات مهمی است که میان کشورهای بزرگ جهان در سال ۱۹۴۴ امضا شد و به واسطه آن، دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی به رسمیت شناخته شد) در حوزه اقتصاد تمایلی به ساختار شکنی و تلاطمات اقتصادی پس از آن را ندارد اما این حرکت از سوی سازمانهایی مانند بریکس، شانگهای و اوراسیا برای راه اندازی ارزی شاخص در برابر دلار راه افتاده است.

تمایل کشورهای زیادی برای پیوستن به بریکس رسیدن به این هدف را مضاعف کرده است.

سرگئی لاوروف اخیرا در گفت و گو با شبکه روسی آرتی گفت:: اعلام پیوستن تمدن اسلامی به بریکس به تقویت اصول چندقطبی که اکنون در حال شکل گیری است کمک می کند.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در این مصاحبه گفت که روند توافق بر سر مواضع اعضای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) در مورد گسترش اتحادیه آغاز شده است.

وی نامزدهای مشخص برای پیوستن به این انجمن را "قوی" خواند. وی اشاره کرد که آنها ایران الجزایر، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) هستند. این کشورها، رهبران منظقه خاورمیانه و اسلام هستند. به نظر او، ورود آنها به بریکس بدون شک اتحادیه را "غنی" می کند.

وزیران خارجه کشورهای بریکس در اول ژوئن برای نشستی در کیپ تاون آفریقای جنوبی گرد هم آمدند. از جمله موضوعات مهم، چشم انداز گسترش گروه از طریق چندین کشور کلیدی در نقاط مختلف جهان است. چگونه نقش این بلوک سیاسی در صحنه جهانی تغییر خواهد کرد و چه کسی می خواهد به بریکس بپیوندد.

لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی، رهبر حزب لیبرال دموکرات می گوید که عضویت در پلت فرم بریکس که اکنون شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، "می تواند به طور تصاعدی رشد کند.

وی درکانال تلگرامی خود اعلام کرد. ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، مصر، ایران، سوریه، اندونزی، آرژانتین، مکزیک و تعدادی از کشورهای دیگر می خواهند به برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بپیوندند که کل قلمروها و کل تولید ناخالص داخلی آنها طور قابل توجهی از شاخص های مشابه فراتر رفته است.

به گفته وی، در چنین شرایطی، بریکس با برنامه های خود جهان تک قطبی به رهبری ایالات متحده و همچنین یک تازی دلار را پشت سر می گذارد، «او جهان تک قطبی را اینطور معرفی کرد: جایی که به جای قوانینی برای نخبگان استانداردهای دوگانه وجود داشته باشد و به جای همکاری برابر، دیکته فشار و خشونت باشد ...» اسلوتسکی می گوید: به همین دلیل است که اکثر کشورها تمایل به حضور در تشکل بین المللی دارند جایی که منافع هر یک از شرکا در نظر گرفته می شود و همه تصمیمات، بدون استثنا، بر اساس سود متقابل اتخاذ می شوند.

او افزود: «جهان آشکارا نمی‌خواهد اسیر سیاست تهاجمی ایالات متحده باشد.

آنیل سوکلال، سفیر وزارت خارجه آفریقای جنوبی در آسیا و بریکس، در ۲۰ مه به تاس گفت که بسیاری از کشورهای جهان اخیراً شروع به درخواست برای عضویت در این گروه کرده‌اند. به گفته وی، ما در مورد ۳۰ کشور صحبت می کنیم. درخواست‌های رسمی و غیررسمی برای پیوستن به بریکس همیشه مطرح می‌شود. تقریباً هر هفته درخواست‌های مناسب دنبال می‌شود.»

سوکلال خاطرنشان کرد که کار بر روی مفهوم گسترش بریکس ادامه دارد. او این احتمال را رد نکرد که تصمیم نهایی در مورد گسترش بریکس در نشست سران این گروه در آگوست ۲۰۲۳ در ژوهانسبورگ (در آفریقای جنوبی) اتخاذ شود.

پرتال خبری «نیو زیمبابوه» با استناد به اسناد داخلی بریکس نوشت که الجزایر، آرژانتین، افغانستان، بنگلادش، بحرین، بلاروس، ونزوئلا، مصر، زیمبابوه، اندونزی، ایران، قزاقستان، مکزیک، نیجریه، نیکاراگوئه امارات، پاکستان، عربستان سعودی، سنگال، سوریه، سودان، تایلند، تونس، ترکیه، اروگوئه کنون به دنبال پیوستن به بریکس هستند.

بریکس در سال ۲۰۰۶ تاسیس شد و اولین اجلاس در ژوئن ۲۰۰۹ برگزار شد. آخرین باری که دولت های کشورهای بریکس در ژوئن ۲۰۲۲ در چین با یکدیگر ملاقات کردند و آخرین باری که یک کشور جدید در این گروه پذیرفته شد در سال ۲۰۱۰ بود که آفریقای جنوبی به عضویت بریکس درآمد. کل جمعیت کشورهای بریکس حدود ۳.۲۳ میلیارد نفر است که بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهد.

امروزه بریکس پنج کشور تاثیرگذار در سه قاره، روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی هستند. آنها با هم بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان (بیش از ۳ میلیارد نفر) و یک چهارم از خاک سیاره را تشکیل می دهند. کشورهای بریکس در سال ۲۰۲۱ یک سوم تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص دادند و همه پیش نیازها برای این باور وجود دارد که این رقم رشد خواهد کرد. حداقل سه کشور (روسیه، هند و چین) دارای سلاح هسته ای هستند و به گفته کارشناسان، برزیل ممکن است به زودی یک سلاح هسته ای داشته باشد. کشورهای بریکس اعضای با نفوذ انجمن های بین المللی و منطقه ای بزرگ (سازمان ملل متحد، G۲۰، WTO، CSTO، EAEU، SCO، APEC و غیره) هستند. در نهایت، هیچ یک از شرکت کنندگان بریکس به «جنگ تحریم ها» که توسط غرب جمعی راه اندازی شده است، نپیوسته اند.

همین مولفه‌ها و جذابیت ها سبب شده تا کشورهای در حال توسعه همچون ایران نیز متقاضی عضویت در بریکس باشند تا در نهادی که بر پایه گفت و گو و شراکت بنا نهاده شده است سهم بیشتری از تجارت جهانی ببرند.

به اعتقاد کارشناسان بریکس در اینده به بزرگ‌ترین و قدرتمندترین پلت‌فرم سیاسی «غیر غربی» تبدیل خواهد شد که قادر به مقاومت در برابر دلار و سلطه ارز غرب است. «دی ولت» آلمان سال گذشته اعتراف کرد: «ائتلاف ضد غربی به رهبری روسیه و چین روز به روز قدرتمندتر می شود.

ایران و بریکس

گفت‌وگوهای سطح بالا و گفت‌وگوهای واقعی از مجرای دیپلماتیک و غیره درباره موضوع ادغام ایران در ساختارهای بزرگ بین‌المللی اخیراً به صورت دائمی در جریان است. اعضای کلیدی بریکس از جمله چین از افزایش اعضای این پیمان بین المللی از جمله طرح پیوستن ایران به بریکس استقبال کرده اند.

پس از الحاق رسمی ایران به سازمان همکاری شانگهای، توافق اخیر با روسیه در مورد ساخت مشترک بخش راه آهن رشت - آستارا اهمیت حضور ایران در بریکس مضاعف شده است.

بریکس همچون دیگر مجامع بین المللی برای پذیرش عضو جدید باید موافقت همه اعضا را جلب کند، اما هنوز پنج عضو اصلی در این زمینه تصمیم نگرفته‌اند که درهای ورود خود را باز کنند.

همین موضوع محور اجلاس وزرای خارجه بریکس در آفریقای جنوبی بود که یکم ژوئن - ۱۱ خرداد- برگزار شد و نتایج این نشست از پیش درآمد نشست سران در اواسط تابستان امسال خواهد بود.

دستور کار این اجلاس تدوین دستورالعمل عضویت در بریکس بود تا معیارهای عضویت مشخص شود و سران بریکس در آینده درباره آن تصمیم بگیرند.

به همین دلیل آفریقای جنوبی امسال علاوه بر ۵ عضو اصلی، از ۱۰ کشور متقاضی عضویت نیز برای اجلاس وزرای خارجه دعوت کرد تا در اجلاس دیگری تحت عنوان دوستان بریکس نظرات و دیدگاه‌های خود را برای عضویت و الحاق به این نهاده اقتصادی و بیان کنند؛ وزیر امور خارجه ایران یکی از این کشورهای دعوت شده بود.

جمهوری اسلامی ایران نیز همچون دیگر کشورهای متقاضی در انتظار است روند تعیین معیارهای عضویت مشخص شود و به گفته مهدی صفری، معاون وزیر امور خارجه ایران زودتر از دیگر کشورها تقاضای عضویت خود را ارائه داده است و به نظر می‌رسد که پس از تعیین معیار ها در عضویت نیز در اولویت باشد.

اعضای کنونی بریکس هر کدام نگاه مثبتی به عضویت ایران در این نهاد دارند، اما نکته ای که باید درباره عضویت ایران در بریکس به آن توجه کرد، همسویی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با اهداف و چشم‌اندازی است که بریکس برای خود تعریف کرده است.

ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در سخنرانی خود در چهاردهمین اجلاس سران بریکس از طریق لینک ویدئویی از اعضای بریکس خواست تا این بستر جهانی را برای ایفای نقش موثر نهادهای مستقل چندجانبه در دستیابی به توسعه همگن و صلح جهانی تقویت کنند.

رئیس جمهور همچنین در سخنرانی دیگری با اشاره به اتصال ایران به زیرساخت‌های سازمان شانگهای، اتحادیه اوراسیا و فراهم‌شدن مقدمات عضویت ایران در گروه بریکس، گفت: امروز در بازارهای دنیا حضور داریم و مسؤولان عالی برخی کشورها رسما بسیاری از تولیدات ما را درخواست دارند.

با توجه به رهبری غیررسمی چین در سازمان همکاری شانگهای و موقعیت قوی چین در بریکس روند انطباق ایران با آن‌ها می‌تواند انگیزه بیشتری دریافت کند. مدتهاست که درک شده است که به محض پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، یک «فضای امنیتی» گسترده و تقریباً مستمر تشکیل خواهد داد. در عین حال، گنجاندن ایران در برجام به معنای کانال‌های نزدیک‌تر و کارآمدتر بین منابع و بازارها خواهد بود که هم به نفع خود ایران و هم برای همه اعضا خواهد بود.

بدیهی است که جذابیت جهانی این انجمن که ۴۰ درصد از جمعیت جهان و ۲۶ درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل می دهد در روند تمایل کشورهای برای پیوستن به آن نقش داشته است. در عین حال، عضویت در بریکس در مقایسه با سازمان همکاری شانگهای و حتی بیشتر از آن نسبت به اتحادیه اقتصادی اوراسیا( EAEU)، تعهدات کمتری را بر اعضای بریکس تحمیل می کند. از جمله، در بریکس نیازی به هماهنگ کردن تعرفه های گمرکی، استانداردهای صدور مجوز و گواهی برای کالاها، الزامات کیفی، ساده سازی رژیم های عبور از مرز و رعایت تعدادی از شرایط دیگر وجود ندارد.

گسترش بریکس با حضور ایران می تواند نشاط جدیدی را به فعالیت های این سازمان بیافزاید، بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، چین بزرگ‌ترین اقتصاد را در بریکس دارد و بیش از ۷۰ درصد از کل ارزش این سازمان را که تقریباً ۳۰ تریلیون دلار است، تشکیل می‌دهد. در عین حال، هند با ۱۳ درصد در رتبه دوم قرار دارد، در حالی که روسیه، آفریقای جنوبی و برزیل مجموعا ۱۷ درصد باقی مانده را تشکیل می دهند. اگر ایران به بریکس بپیوندد، تقریباً فرصت های نامحدودی برای نادیده گرفتن کامل تحریم های غرب خواهد داشت.

به نوبه خود، کشورهای بریکس یک پایگاه منابع اضافی خواهند داشت، زیرا ایران حدود یک چهارم ذخایر نفت خاورمیانه و دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را در اختیار دارد.