برای کودکان باید از لحظه‌لحظه دهه محرم خاطره‌سازی کنیم

سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ماه محرم، امام حسین(ع) و واقعه عاشورا هر یک دنیایی از ایده و محتوا و درون‌مایه هستند برای تولید آثار ادبی ویژه مخاطب کودک و نوجوان. این آثار می‌توانند در قالب‌های متنوعی باشد؛ ولی شعر کاربرد بیشتری در این روزها و شب‌ها دارد؛ زیرا آهنگین است و می‌تواند در سینه‌زنی و عزاداری‌های دسته‌جمعی مؤثر باشد.

اما شعر آیینی بویژه شعر عاشورایی برای مخاطب کودک و نوجوان چه حال‌وهوایی دارد و باید داشته باشد؟ چه سازوکاری را باید رعایت کرد تا کودک امروز نیز مثل کودکان دیروز به آنها جذب شود؟ جایگاه شعر عاشورایی کودک کجاست؟ در این‌باره با اکرم‌سادات هاشمی‌پور، شاعر حوزه کودک و نوجوان که شعرهای آیینی متعددی هم در کارنامه خود دارد، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

- مهم‌ترین شاخصه شعر دینی که با توجه به یکی از مفاهیم یا شخصیت‌های دینی برای کودکان امروز سروده می‌شود، سوژه دینی آن است یا نوع بازنمایی و پرورش سوژه توسط شاعر متناسب با مخاطب امروز؟
در کمال اهمیتی که خود سوژه دارد، نوع پردازش، نگرش، ظرافت، کشف و نوآوری که شاعر می‌تواند روی سوژه داشته باشد از اهمیت خیلی بالایی برخوردار است. شاعر کودک و نوجوان در عین حال که مخاطب خود را خیلی خوب می‌شناسد با پردازش و بازپروری سوژه دینی می‌تواند جذابیت و کشف و تازگی به شعر و سوژه بدهد و آن را با بیانی دوست‌داشتنی و ملموس برای کودکان مطرح کند و مخاطب را به سوژه موردنظر علاقه‌مند کند. علاوه‌بر این، ما در بین سوژه‌های دینی مهم و اهم نداریم؛ همه آنها مهم هستند. هر کدام از سوژه‌های دینی را که نگاه کنید لازم است مخاطب کودک ما با آنها آشنا باشد و با توجه به خانواده‌های مذهبی که داریم بهتر است روی تمام آن سوژه‌های مذهبی دینی و آیینی کار کنیم تا کودکان ما بتوانند آن چیزی را که در خانواده‌ها می‌بینند بهتر و ملموس‌تر درک کنند.

- برای مخاطب امروز که کودکی‌اش با کودکی نسل‌های گذشته فرق می‌کند، شاعر کودک که می‌خواهد شعری دینی بسراید از چه چیزهایی باید دوری کند؟ مرز آن چیست؟
مخاطب امروز داناتر و آگاه‌تر است و با امکانات بیشتری نسبت به کودکان گذشته سروکار دارد. قطعا کار شاعر در مواجهه با این مخاطب خیلی سخت‌تر است. همچنین مخاطب امروز ما از کلیشه و تکرار واقعا فراری است. به نظر من شاعر مذهبی اول از همه باید در خون و رگ خودش به شعر و سوژه آیینی که می‌سراید اعتقاد داشته باشد؛ یعنی این اعتقاد خیلی مهم است که شاعر آیینی بتواند با یک نگاه تازه شعر خوب مذهبی برای مخاطب کودکش بگوید. علاوه‌بر این، نگرش و پردازش به سوژه خیلی مهم است؛ باید حتما تازه باشد و تکراری، کلیشه‌ای و ساختگی نباشد.

- به نظر شما به صورت کلی چالش‌های سرودن شعر دینی ویژه کودکان در سال‌های اخیر چه بوده است؟
به نظر من شاعران آیینی کودک ما دارند خوب کار می‌کنند؛ ولی باز هم جای پیشرفت هست و هنوز به آن نقطه مطلوبی که به آن امید داریم، نرسیده‌ایم. چون هنوز نگاه‌ها تازه نیست؛ یک‌سری تکرارها و کلیشه‌ها در شعرها وجود دارد که از زیبایی آن کم کرده است و کودکان هم متأسفانه از شنیدن حرف‌های تکراری تا حدود زیادی خسته شده‌اند. ما باید حرفی خیلی فراتر از چیزهایی که کودکان ما شنیده‌اند و می‌شنوند بزنیم؛ حرف‌های جدیدی که بتواند برای کودکان جذابیت ایجاد کند و بین آنها و شعرهای آیینی ارتباطی صمیمی، دوستانه و لذت‌بخش ایجاد کند.

- این‌روزها کودکان در هر سمت‌وسویی و رسانه‌ای حرف از امام حسین(ع) می‌شنوند که هر یک به ابعاد مختلف آن حضرت می‌پردازند. اگر شما بخواهید اکنون برای کودکان شعری بگویید که درباره امام حسین(ع) باشد، کدام ویژگی یا برهه زندگی‌شان را انتخاب می‌کنید؟ چرا؟
قطعا اگر من بخواهم در ارتباط با امام حسین(ع) برای کودکان و مخاطب امروزمان شعری کودکانه بگویم نهایت سعی‌ام را می‌کنم که با تحقیق باشد و با درنگ روی زندگی امام حسین(ع)، ویژگی‌های اخلاقی ایشان و زندگی خصوصی‌شان. سعی می‌کنم در زندگی ایشان بگردم و چیزی پیدا کنم که کمتر به آن پرداخته شده است.

- به نظر شما حدوحدود پرداختن به واقعه عاشورا و جزئیات آن در شعر کودک عاشورایی چیست؟ آیا اصلا ما باید شعر کودک عاشورایی داشته باشیم؟
بله، قطعا نیاز است که ما شعر عاشورایی بگوییم و عاشورا را زنده نگه داریم. برای کودکان باید از لحظه‌لحظه دهه محرم خاطره‌سازی کنیم و تا آن جایی که امکان دارد درباره هیئت و مجالسی که تشکیل می‌شود شعرهای کودکانه شیرین بگوییم.

من دوست دارم یک نکته خیلی مهم را به دوستان خودم بگویم؛ اینکه سعی کنیم دهه محرم و شعر عاشورایی را محدود به غم و اندوه نکنیم. یک بازی کودکانه در مسجد برای کودک لذت‌بخش است؛ به آن اشاره کنیم. به عشقی که کودک برای دیدن دوست خودش شب به مسجد می‌رود اشاره کنیم. این‌ها خیلی قشنگ است و اشکالی ندارد به خاله‌بازی‌ای که کودکان در روضه‌های خانگی انجام می‌دهند بپردازیم. ما باید به لذت‌ها و حال‌وهوایی که برای بچه‌ها در این دورهمی‌ها و مجالس عاشورایی پررنگ است، بپردازیم و حتما نباید سوژه‌مان، غم و اندوه و سینه‌زنی باشد.

البته خیلی خوب است که حرف از زنجیرزنی و سینه‌زنی و علم باشد؛ اما باید به زبانی خیلی تازه و جذاب برای بچه‌ها بیان شود تا آنها از خواندن آن لذت ببرند. در فضای شعرها نباید فقط بزرگ‌نمایی در غم و غصه باشد؛ یعنی ما صرفا نباید ظلم و مظلومیت این موضوع را بزرگنمایی کنیم؛ بلکه باید لذت‌هایی را که بچه‌ها در این دوره می‌برند پررنگ کنیم تا ارتباط دوستانه را بین بچه‌ها و فضای عاشورا و شعرهای آیینی عمیق‌تر کنیم.

- برخی می‌گویند به کودکان صرفا باید کلیات عاشورا و دلیل عزاداری ماه محرم را گفت و از گفتن جزئیات پرهیز کرد. نظر شما چیست؟
من حقیقتا زیاد با این موضوع موافق نیستم که صرفا به عزاداری ماه محرم بسنده کنیم و از پرداختن به جزئیات پرهیز کنیم. منتها بیشتر نظرم بر آن است که جزئیات را با دقت و تأمل و درنگ به‌طور واقع‌بینانه برای بچه‌ها بیان کنیم؛ یعنی سعی کنیم حرفی که در شعرها می‌زنیم کمال حقیقت را داشته باشد و ساخته ذهن خودمان یا ساخته به هر حال اجتماع، نباشد.

اتفاقا باید به همه جوانب محرم، عاشورا و کربلا بپردازیم؛ ولی با مهارت بالا، خیلی ظریف و دقیق به صورت کودکانه موضوعات را بیان کنیم و به صحت و سلامتی حرفی که می‌زنیم ایمان و اطمینان داشته باشیم.

- تجربه زیسته و درک مخاطب در سرودن شعر مهم است و در شعر کودک مهم‌تر. برای کودکان امروز که به واسطه خانواده در حال‌و‌هوای محرم قرار می‌گیرند، چه نوع سوژه‌هایی می‌تواند جذاب‌تر باشد؟ آیا رجوع به زندگی روزمره در ماه محرم و کارهای معمولی مثل رفتن به هیئت عزاداری و مسائلی مثل نذری و ... می‌تواند برایشان جالب توجه باشد؟
بله، قطعا بچه‌ها از بودن در مجالس عزاداری‌های دسته‌جمعی و فضای هیئت و مسجد و دسته و علم و بودن کنار این‌ها و شنیدن نوحه‌هایی که به صورت دسته‌جمعی خوانده می‌شود خیلی لذت می‌برند و فضای این دورهمی را دوست دارند. بالاخره ما در خانواده‌های مذهبی بزرگ شده‌ایم و فضا و این زاویه‌ها در خون و رگ ما آمیخته شده و خواه‌ناخواه به بچه‌های ما نیز منتقل شده است.

بچه‌هایمان از بودن در این فضاها قطعا لذت می‌برند؛ منتها زاویه‌دیدها می‌تواند خیلی بازتر از این باشد. این‌ها یک شاخه‌ای از بیان شعر عاشورایی و شعرهای مربوط به محرم هستند. این‌ها یک شاخه‌ای هستند و فضا و زاویه‌دید پرداخت به شعر عاشورایی کودک و نوجوان خیلی بازتر و گسترده‌تر از این حرف‌هاست. بچه‌ها خیلی خیلی نیاز دارند که بیشتر از آنچه که الان در اختیار آنهاست، ما به آنها اطلاعات بدهیم و برایشان در زمینه شعر عاشورایی لذت‌بخشی ایجاد کنیم.

در زمینه شعرهای مذهبی، آیینی و عاشورایی متأسفانه کم کار شده و مخصوصا در حوزه شعر کودکان و نوجوانان خیلی به این موضوعات پرداخته نشده است. خیلی خوب است اگر پروژه‌هایی طراحی و کارگاه‌هایی تشکیل شود و از کسانی که در این زمینه کار می‌کنند تقاضای کار شود. نیاز داریم که به‌طور جدی به شعر آیینی و مذهبی و مخصوصا عاشورایی توجه شود و کارهای گسترده‌تری صورت بگیرد؛ چون ما الان شعر عاشورایی یا حتی در کل شعر آیینی مذهبی کمی داریم.