باید تاریخ را به صورت درست و مستند در داستان‌ها نقل کنیم

مجید ملامحمدی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در پاسخ به این سؤال که «در جلسه هم‌اندیشی فعالان ادبیات کودک و نوجوان قم با یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این مسئله مطرح شد که بنیاد ادبیات دینی کودک و نوجوان باید تأسیس شود تا مشکل استفاده از منابع دست‌چندم دینی برطرف شود. شما معایب استفاده از منابع دست‌چندم دینی را در نوشتن داستان‌های کودک و نوجوان دینی چطور می‌بینید؟» گفت: اگر قرار باشد یک داستان دینی نوشته یا بازنویسی یا بازآفرینی شود یا از آن یک اثر تاریخی خوب، فاخر و مستند به رشته تحریر دربیاید، حتما نویسنده کودک و نوجوان باید به این مسئله توجه کند که منبع آن، مستند و درجه اول باشد؛ چه فارسی باشد چه عربی فرقی ندارد. منابع دست‌اول‌مان به زبان عربی زیاد است؛ اما بسیاری از آن کتاب‌های مهم و ارزشمند عربی به فارسی ترجمه شده است و ترجمه خوبی دارند و در دسترس هستند.

وی افزود: آن کتاب‌های دست‌اول از نظر سندیت مهم هستند که علمای دین و تاریخ‌نویسان و علمای رجالی آنها را تأیید می‌کنند؛ بنابراین خود من در نوشتن آثار دینی حتما این قضیه را لحاظ می‌کنم که از منابع دست‌اول دینی استفاده کنم. به جهت آنکه ما باید تاریخ را به صورت درست و مستند- طوری که روایت‌شده و به دست ما رسیده است- در داستان‌ها نقل کنیم و درباره زندگی و سیره زندگی معصومین(ع) حتما به این نکته وفادار باشیم که سخنان معصومین را عین آن سند درست و دست‌اول و یقینی تاریخی بیاوریم و هیچ تغییری ندهیم؛ چون سخن معصوم سخن خدا است و آن سخن را باید به همان شکلی که در کتاب‌های تاریخی مهم شیعه آورده شده است بیاوریم و مراقب باشیم جعل تاریخ نداشته باشیم.

این نویسنده نظر خود را درباره ضرورت استفاده از منابع دست‌اول در تولید آثار دینی کودک و نوجوان این‌طور بیان کرد: وقتی نویسنده موقع نوشتن یک رمان و داستان یا یک اثر تحقیقی، غیر از منابع دست‌اول، از منابع مجهول یا منابعی که خیلی مطمئن نیستند استفاده می‌کند، ممکن است در آن منابع و کتاب‌های تاریخی، موارد اشتباهی یا اسرائیلیات یا سخنان دروغ یا سخنانی که ناقل آنها مشکوک و غیرمطمئن هستند و علمای رجال و علمای دین تأییدشان نمی‌کنند وجود داشته باشد. اگر قرار باشد این سخنان در نوشته‌های ما راه پیدا کند، تاریخ اشتباه نقل می‌شود و ذهن مخاطبان ما براساس آن اشتباه شکل می‌گیرد و بعداً همین حرف‌های اشتباه در جاهای دیگر منتقل می‌شود و در صحبت‌ها و در کتاب‌ها راه پیدا می‌کند و می‌شود یک حکایت تاریخی.

ملامحمدی ادامه داد: بنابراین نویسندگان آثار دینی به این قضیه باید خیلی اهتمام و دقت داشته باشند که آثار خودشان را الهام‌گرفته از کتاب‌های مهم شیعی و آثار معروف و یقینی بنویسند. برای شما مثال می‌زنم: در میان مقتل‌های مرتبط به کربلا و شهادت امام حسین(ع) نقل شده است که مقتل «مُقرّم» به زبان عربی نوشته مرحوم عبدالرزاق مُقرّم، کتاب خیلی معتبری است که ترجمه‌های خوب فارسی هم دارد. این کتاب مطمئنی است؛ یعنی وقتی نویسنده‌ای می‌خواهد تاریخ کربلا و شهادت امام حسین(ع) و اصحاب ایشان را بنویسد، خیالش راحت است که آقای مقرّم در کتاب خودش نقل‌قول‌های مستند آورده و از کتاب‌های معتبر نقل کرده است. ما باید از این دست کتاب‌ها را بشناسیم، از افرادی که اهل فن هستند و تاریخ‌نگار و تاریخ‌دان هستند و علمایی که در این زمینه کار کرده‌اند و کتاب‌های معتبر دینی حدیثی را می‌شناسند، بپرسیم و به عنوان منبع از آنها استفاده کنیم. باید مراقب باشیم در فضای مجازی خیلی‌چیزها به اشتباه نقل می‌شوند و ممکن است خیلی‌چیزها مدرک خوب و معتبری نداشته باشد. علاوه‌بر این‌ها، در سایت‌های مجازی هم باید به دنبال سایت معتبری باشیم که علمای دینی و حوزه‌های دینی آن را تأیید می‌کنند.

«مسئله منبع در نوشتن داستان دینی کودک و نوجوان چه جایگاهی دارد و حتی اگر آن داستان کاملا واقعی هم نباشد، باز هم باید از منبع دست‌اول و مطمئن استفاده کنیم؟» ملامحمدی در این‌باره توضیح داد: همان‌طور که در جواب سؤال‌های قبلی عرض کردم لازم است که ما در نوشتن آثار دینی و سیره معصومین(ع) و حتی قصه‌های قرآن و پیامبران از اسناد پژوهشی و کتاب‌های معتبر شیعی استفاده کنیم؛ چون وقتی داریم داستان و رمان دینی می‌نویسیم در حقیقت داریم نقل تاریخ می‌کنیم: مخصوصاً در زمینه زندگی معصومین. بنابراین در این مسئله باید خیلی دقت شود؛ چون ما داریم تاریخ را به زبان ادبی و داستانی و دراماتیک انتقال می‌دهیم. اگر همان تاریخ درست و معتبر، به شکل هنری انتقال پیدا کند، قطعا تأثیر خوب خودش را خواهد گذاشت و این کار درستی خواهد بود‌.