افزایش حفاری‌های غیرمجاز محوطه‌های باستانی و جنگل‌های هیرکانی از جمله دغدغه‌های میراثی مازندران بوده که رفع این معضل جدی نیازمند آموزش، نظارت مستمر و حفاظت همه جانبه از این شناسنامه‌های تاریخی است.

به گزارش ایرنا، آثار تاریخی و باستانی در واقع شناسنامه‌های هر سرزمین محسوب می‌شود، این هویت تاریخی را باید از دستبرد هرگونه تخریب و تهدید و تصرف و حفاری حفاظت کرد.

انعکاس تیتر‌های خبری مربوط به میراث فرهنگی در رسانه‌های استان مازندران از جمله دستگیری ۱۱۶ متجاوز میراث فرهنگی در مازندران و یا دستگیری ۱۵ حفار غیرمجاز در نوشهر و ده‌ها نمونه دیگر این موارد این پرسش را در اذهان ایجاد می‌کند که چرا در بحث حفاظت از میراث فرهنگی این شناسنامه‌های سرزمین مان فرهنگ سازی و اطلاع رسانی همه جانبه صورت نگرفته و اگر انجام شده چرا اینگونه خبر‌های میراثی روز به روز رو به افزایش است. چرا نهاد‌های مربوط بررسی علمی این قصه پر غصه میراث فرهنگی را جدی نمی‌گیرند تا با شناسایی علل آن راهکار‌های اصولی ارایه شود.

حفظ یادمان‌های تاریخی و باستانی تکلیف ملی است، اما این راهبرد مهم در پایه نظام آموزشی کشور نهادینه نشده است تا نسلی عاشق تاریخ سرزمین کهن ایران تربیت شوند بگونه ایی که هر شهروند مروج و محافظ آثار تاریخی منطقه محل سکونتش باشد. امروز برخی از کشور‌های دنیا با آثار تاریخی شان و جذب گردشگران خارجی، اقتصاد کشورشان را متحول کردند، اما ما هنوز برای آثار تاریخی هر منطقه نقشه راه گردشگری نداریم.

پرسش‌های دیگر این که چرا قوانین مجازات مربوط به تخریب و تهدید میراث فرهنگی بازدارنده نیست؟ این زخم عمق تخریب و حفاری‌های غیرمجاز میراث فرهنگی کی پایان می‌یابد؟ تا ما شاهد اخبار نگران کننده از تاریخ کشورمان نباشیم.

نکته آخر این که با انتشار خبر‌های نگران کننده از میراث فرهنگی، آیندگان چه قضاوتی از ما خواهند کرد بنابراین باید راهبرد هر شهروند حافظ آثار تاریخی منطقه خود را باید نهادینه کنیم تا از دغدغه‌های این بخش کاسته شود.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، بنا‌های تاریخی و میراث نیاکانمان در واقع سند‌هایی گرانبها از مدنیت مردمان این مرز و بوم است که محافظت از آن وظیفه ملی و همگانی است.

به اعتقاد صاحبنظران امر رفع دغدغه‌های جدی میراث فرهنگی نیازمند آموزش، نظارت موثر و مستمر، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و مشارکت همگانی است.

بخش باستانی کجور، تپه کلار کلاردشت، قلعه باستانی مارکو رامسر، قلعه پولاد بلده نور، قلعه تنکا در قله کردن تنکابن، کاخ اجابیت در کلاردشت، مجسمه‌های سنگی و فیل سنگی در نور، بقعه آقاشاه بالو زاهد در چمستان، بقعه سلطان احمد بلده و امام زاده محمد در نوشهر، برج رسکت در سوادکوه، محوطه تاریخی کمیشان، تپه باستانی گوهرتپه در فاصله‌ی میان شهر تاریخی بهشهر و رستم‌کلا و قلعه حسن بور در شمال روستای سرخکلای سواد کوه تنها نمونه‌هایی از صد‌ها آثار تاریخی غرب مازندران است.

جنگل‌های هیرکانی

استان مازندران بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی دارد که از این تعداد کمتر از ۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که بخشی از این تعداد در غرب مازندران جود دارد.

در شهرستان‌های غرب مازندران آثار تاریخی و محوطه‌های باستانی زیادی وجود دارد که به گفته مسوولان امر نیاز به مرمت و حفاظت ویژه دارد و نکته مهم‌تر این که هجوم سودجویان برای کشف عتیقه‌ها و سکه‌های طلا به این میراث فرهنگی نسبت به سایر مناطق بیشتر است چرا که این منطقه به دلیل برخورداری از مناظر کم نظیر طبیعی سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر خارجی و داخلی است.

قدمت جنگل‌های شمال ایران به بیش از ۴۰ میلیون سال قبل باز می‌گردد و دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه‌ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته‌ای است. مساحت این عرصه‌های جنگلی در حدود یک درصد جنگل‌های اروپاست، ولی تعداد گونه‌های آن ۱۶ درصد گونه‌های موجود در کل قاره اروپاست.

جنگل‌های هیرکانی با گستره حدود ۱.۹ میلیون هکتار از آستارا در شمال استان گیلان آغاز می‌شود و تا گُلی داغی در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد

جنگل‌های هیرکانی

زخم عمیق حفاری‌های غیرمجاز با اهداف دستیابی به عتیقه‌های موجود در این محوطه‌ها و آثار تاریخی، معضل جدی است که مربوط به زمان حاضر نیست بلکه از ادوار گذشته تا به امروز این مساله با وجود نظارت مسوولان امر، میراث فرهنگی کشور را با مشکل جدی مواجه کرده است.

طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، انجام هر گونه عمل حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی مطلقا ممنوع است و مرتکب این عمل به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا سه سال و ضبط اشیا مکشوفه و آلات و ادوات حفاری به نفع بیت‌المال محکوم می‌شود، چنانچه حفاری در اماکن تاریخی که به ثبت آثار ملی رسیده باشد انجام گیرد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود.

جنگل‌های هیرکانی

شماری از اهالی و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی با اشاره به افزایش کشفیات فلزیاب‌های مربوط به این بخش در این مناطق از مسوولان خواستند با نظارت مستمر و آموزش و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی جلوی حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی و باستانی را بگیرند.

در این پیوند، علی اصغر ابراهیمی معلم بازنشسته و کارشناس ارشد رشته تاریخ در غرب مازندران معتقد است که نقش مردم در حفاظت از این شناسنامه‌های تاریخی بسیار موثر است چرا که با درک این آثار ارزشمند دیگر کسی چشم طمع به آن نخواهد داشت.

ابراهیمی نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از این داشته‌های فرهنگی و تاریخی را ضرورتی اجتناب ناپذیر می‌داند.

جنگل‌های هیرکانی

به گفته وی، بی توجهی به میراث فرهنگی در شرایطی کنونی که عده‌ای در جهان سعی دارند کشور‌ها را بی هویت و بی شناسنامه جلوه دهند، کاری نادرست است.

وی یادآور شد: در جای جای محوطه‌های باستانی مازندران به ویژه در غرب مازندران خبر حفاری‌های غیرمجاز به گوش می‌رسد که مبین این است که میراث فرهنگی کشور از نگرانی‌هایی نظیر زخم عمیق حفاری‌ها و تهدید و تصرف در رنج است و مسوولان امر باید بیش از پیش اقدامات موثری برای حفاظت ازآثار تاریخی اتخاذ کنند.

جنگل‌های هیرکانی

دستگیری ۱۵ حفار غیرمجاز در نوشهر

فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران از دستگیری ۱۵حفار غیر مجاز در شهرستان نوشهر خبر داد.

محمدرضا کردان در گزارشی به ایرنا اظهارداشت: بنا بر اعلام پایگاه یگان‌حفاظت میراث‌فرهنگی شهرستان نوشهر و در پی اخبار واصله از سوی میراث بانان افتخاری مبنی برحضورخودرویی باسرنشین مشکوک در منطقه تلمادره، بلافاصله مامورین یگان حفاظت در دو عملیات ایست و بازرسی و عملیات بازدید از منزل توانستند دو دستگاه فلزیاب، یک دستگاه ردیاب و ادوات حفاری، کشف و ضبط کنند.

وی اظهارداشت: در این رابطه ۱۵ نفر با هویت معلوم دستگیر و پرونده به منظور سیر مراحل قانونی تحویل مراجع ذی‌صلاح قضایی شدند.

کردان خاطرنشان کرد: طبق قانون، ساخت، خریدوفروش، نگهداری، تبلیغ و استفاده از هرگونه دستگاه فلزیاب و همچنین ورود آن به کشور منوط به اخذ مجوز از وزارت میراث‌فرهنگی کشور است.

وی تصریح کرد: اگر استفاده از دستگاه فلزیاب به منظور کشف آثار و اموال تاریخی باشد، برخورد قانونی به عمل خواهد آمد و متخلفان به مراجع قانونی معرفی خواهند شد.

دستگیری ۱۱۶ متجاوز میراث فرهنگی

رییس پلیس پیشگیری استان مازندران نیز گفت: ۱۱۶ متجاوز عرصه میراث فرهنگی و آثار باستانی استان توسط ماموران یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی در چهار ماه ابتدایی سال جاری دستگیر شدند.

سرهنگ سید محسن جعفری در تشریح اقدامات چهارماهه این یگان اظهار کرد: ماموران یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری براساس وظایف ذاتی خود، برخورد با سودجویان آثار باستانی و اماکن تاریخی را با اجرای طرح‌های عملیاتی و مقابله‌ای و همچنین اقدامات اطلاعاتی در دستور کار دارند.

وی اضافه کرد: در این مدت ماموران این یگان۳۰ گروه قاچاق را متلاشی، ۱۱۶ قاچاقچی و حفار آثار باستانی را دستگیر و ۴۳ مورد پرونده در این زمینه تشکیل و برای بررسی به مراجع قضائی ارسال کردند.

وی کشف نزدیک به هفت قطعه سکه تاریخی، ۲۰ قلم اشیای اصلی و بدلی و ضبط ۴۷ دستگاه فلزیاب را از اهم اقدامات و فعالیت‌های عملیاتی یگان حفاظت میراث فرهنگی در این مدت اعلام کرد.

رییس پلیس پیشگیری استان مازندران با بیان اینکه برای پیشگیری از وقوع جرم علیه آثار فرهنگی و ملی، افزایش مشارکت پذیری مردم و نهاد‌های اجتماعی امری ضروری است، افزود: در این راستا بالغ بر یک هزار و ۴۴۰ مورد مشارکت اجتماعی به منظور حراست از آثار باستانی و ابنیه تاریخی با یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان صورت گرفته است.

حفاظت از میراث فرهنگی تکلیف ملی است

در این پیوند، رییس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران - چالوس معتقد است امروز یکی از عمده‌ترین چالش‌ها و عوامل تهدید زا پیش روی حوزه میراث فرهنگی تخریب آثار و تجاوز به حریم محوطه‌های باستانی بوده که بسیار نگران کننده است.

حسن هاشمی افزود: راهبرد‌هایی در چشم انداز‌های حوزه میراث فراهنگی تا سال ۱۴۰۴ برنامه ریزی و تعریف شده است تا بتوان با این راهبرد‌های مشخص در برابر تهدید‌ها مقابله و آثار تاریخی که نشان از هویت ملی و شناسنامه تاریخی ایران دارد، مرمت و حفظ کرد.

وی افزود: میراث فرهنگی صرف نظر از اهمیت سرمایه گذاری، کار آفرینی، اشتغال و گردشگری از منظر آموزه‌های دینی و قرآنی ارزش فراوانی دارند و اشاره‌هایی در روایات اسلامی نسبت به اهمیت تاریخ و میراث فرهنگی نیز شده است، حفاظت از میراث فرهنگی در واقع یک تکلیف ملی و شرعی است.

رییس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران - چالوس گفت: میراث فرهنگی مجموعه‌ای از ارزش‌های فرهنگی، هنری، معماری منحصر بفرد و تجدید ناپذیر در جامعه محسوب می‌شود و کنوانسیون میراث جهانی به جهت اهمیت موضوع میراث، میراث فرهنگی را به ۲ بخش میراث فرهنگی و میراث طبیعی تقسیم کرد، میراث طبیعی خطه شمال ظرفیت‌های طبیعی بزرگی دارد شامل چشم انداز‌های طبیعی نظیر دریا، جنگل‌های هیرکانی خزری، عوارض ریخت شمالی است.

هاشمی افزود: دامنه شمول میراث فرهنگی بیشتر است به ۲ بخش تبدیل می‌شود، میراث فرهنگی معنوی یا ناملموس نظیر جشن ها، سنت‌ها و آیین‌ها است و میراث فرهنگی مادی و ملموس شناخته‌ها تپه‌های تاریخی، بافت‌ها و محوطه‌ها است و ایران از هر ۲منظر میراث طبیعی معنوی و هم میراث مادی بهره‌مند است.

تخریب بیشترین تهدید میراث فرهنگی

وی گفت: ایران اسلامی از ظرفیت‌های منحصربفردی در این بخش برخوردار است، ثبت ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی جهانی و کسب رتبه ۹ نشان می‌دهد که جایگاه ممتازی دارد، میراث طبیعی مادی تخت جمشید و نقش رستم و در میراث طبیعی جنگل‌های هیرکانی که ذخاطر طبیعی دارد ثبت جهانی شده که افتخاری برای خطه شمال کشور است.

این استاد دانشگاه بیان داشت: چالش‌های پیش رویی که در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد در اسناد بالادستی از جمله سند چشم انداز حوزه میراث فرهنگی تا سال ۱۴۰۴ دیده شده و راهبرد‌های مشخصی هم برای آن در نظر گرفته اند، بیشترین تهدید حوزه میراث فرهنگی، تخریب آثار باستانی و تجاوز به حریم محوطه باستانی است که امیدوارم چشم انداز روشنی در حوزه میراث فرهنگی داشته باشیم.

استان مازندران بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی دارد که از این تعداد کمتر از ۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که بخشی از این تعداد در غرب مازندران وجود دارد.

شهرستان‌های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت، عباس آباد، تنکابن و رامسر در غرب مازندران واقع شده است.