امام موسی صدر نامی آشنا به فاصله سال ها گمنامی

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ سید موسی صدر (زادهٔ ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ در قم)، مجتهد شیعه و مؤسس مجلس اعلای شیعیان لبنان بود. او از رهبران مذهبی و سیاسی لبنان نیز به‌شمار می‌رفت. وی بیش از همه به دلیل فعالیت‌های خود برای اتحاد مذاهب مختلف اسلامی و موضوع گفت‌وگوی ادیان مطرح است. صدر در ۹ شهریور ۱۳۵۷، طی سفری رسمی به لیبی به دعوت معمر قذافی ربوده و تا امروز نیز اطلاع رسمی از سرنوشت وی وجود ندارد. ایشان نائب علامه شرف الدین بودند که با محبوبیت فوق العاده خود، خدمات شایانی را به مردم لبنان و منطقه ارزانی داشتند.

زندگینامه امام موسی صدر

پدر وی آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر بودند. وی در شهر مقدس مشهد سکونت گزید. اندکی بعد به دعوت مرجع عالیقدر و بنیانگذار حوزه علمیه قم، شیخ عبدالکریم حایری یزدی، به منظور معاونت و جانشینی ایشان به شهر قم هجرت کرد و پس از سال‌ها تلاش و خدمت، در‌‌ همان جا دار فانی را وداع گفت. صفیه مادر سید موسی، از سلاله پاک پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دختر آیت‌الله العظمی سید حسین طباطبائی قمی بود.سید موسی در ۱۴خرداد ماه سال ۱۳۰۷ شمسی ، در شهر قم در خانه اجاره ای پدر که در کوچه عشقعلی و محله چهار مردان بود، بدنیا آمد.سید در سن 7 ساگی و در مهرماه ۱۳۱۳ در دبستان «حیات» شهر قم شروع به تحصیل کرد.

سید موسی در مهر ماه ۱۳۱۹ وارد دبیرستان «سنایی» شهر قم شد و در خرداد ۱۳۲۲ دورهٔ متوسطه (سیکل اول) را با کسب رتبهٔ ممتاز به پایان رساند. ایشان در چهارده‌ سالگی مقاله‌ای با عنوان «رنج تا کی؟» در روزنامۀ استوار چاپ قم منتشر کرد و در آن به شرح دردها و آرزوهای مردم پرداخت. هر چند وی همپای گذراندن درس‌های دبستان و دبیرستان، به دروس حوزوی نیز می‌پرداخت ولی شروع به تحصیل تمام وقت او در حوزهٔ علمیهٔ قم از سال ۱۳۶۰ هـ ق مقارن ۱۳۲۰ هـ ش آغاز شد. تحصیلات حوزوی سید موسی در قم، بیش از یک دهه به طول انجامید.

سید موسی صدر در جنب تحصیل و تدریس درس‌های حوزه، برای ورود به دانشگاه در آزمون کنکور سراسری شرکت کرد و پس از موفقیت‌ در آزمون‌ ورودی در مهرماه ۱۳۲۹ در دانشکدهٔ حقوق تهران مشغول به تحصیل شد. ایشان نهایتاً‌ در تاریخ خرداد ماه ۱۳۳۲ با اتمام پایان نامه‌ای تحت عنوان «ترجمهٔ شروط وصحت آن» و با کسب نمرهٔ (بسیار عالی) به اخذ درجهٔ لیسانس حقوق اقتصادی نایل می‌آید. از خصوصیات او این بود که اولین طلبه‏ایست که وارد دانشگاه تهران شده و در دانشکده حقوق، فوق ‏لیسانس اقتصاد گرفت، آن‏هم در زمان اوج مبارزات ملی شدن صنعت ‏نفت که از مبارزات ضدامپریالیستی ملت ایران بود،

پس از رحلت پدر در تاریخ ۱۳۳۲/۱۰/۵ شمسی مطابق با شنبه ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ قمری، در‌‌ همان سال به نجف مهاجرت نمود و تا سال ۱۳۳۷ شمسی در آن شهر علم و معرفت، مشغول کسب و دانش و بینش شد و در این مدت از محضر اساتید و مراجع استفاده کامل نمود[۵] به علاوه جلسهٔ بحث پربار و عمیقی در فقه، اصول و فلسفه با پسرعمو و شوهر خواهرش شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر و آیت‌الله سید محمدعلی موحد ابطحی برقرار کرد و در کنار این همه به تدریس کتب رسائل، مکاسب و شرح منظومهٔ ملاهادی سبزواری پرداخت.

امام موسی صدر اولین کسی که مجله علمی اسلامی را تأسیس کرد

امام موسی صدر اولین کسی است که یک مجله علمی اسلامی تأسیس کرد، به نام «مکتب اسلام» که حتی امروز هم در قم منتشر می‌‏شود. خود آقای «صدر» در روزگار جوانی مقالات متعددی در این مجله نگاشته است، ‌ که سلسله مقالات او درباره‌ اقتصاد اسلامی بعدآً بصورت کتابی منتشر شد.

خاندان صدر شاخه‌ای از خاندان شرف‌الدین و شرف‌الدین شاخه خاندان نورالدین است. این خاندان تا سال‌ها در جبل عامل لبنان می‌زیستند و از این رو به عاملی مشهورند. این خاندان از نوادگان امام موسی کاظم علیه اسلام و از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران، عراق و لبنان است. لقب صدر برای این خاندان به جهت انتساب به سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی است که به سبب شهرت علمی و به ویژه فقهی وی، فرزندانش همه به صدر معروف شدند. چون در اصفهان زندگی می‌کرد، برخی از فرزندانش به صدر اصفهانی مشهور شدند. برخی نیز به جهت مهاجرت او در کودکی از سرزمین جبل عامل به عراق، به صدرزاده یا صدرعاملی معروف شدند. چندین تن از عالمان خاندان صدر به صدرالدین ملقب‌اند.

وجه تسمیه

جایگاه ممتاز دینی، علمی و حوزوی سید صدرالدین عاملی موجب شد تا اغلب فرزندان، نوادگان، احفاد و اعقاب پسری اش با اقتباس از نام او، "صدر"، "صدر عاملی"، "صدر جبل عاملی"، "صدر اصفهانی"، "صدر کاظمینی" یا "صدرزاده" نامیده شوند . شاخه هایی نیز البته بعدها به "عاملی"، "خادم الشریعه" و "مستجاب الدعواتی" شهرت یافتند.

جایگاه امام موسی صدر در خاندان صدر

پدربزرگ سید موسی، آیت‌الله سید اسماعیل صدر بود که در سال ۱۲۱۶ شمسی در اصفهان به دنیا آمد ولی پدر و مادر او از جبل عامل لبنان به این شهر هجرت کرده بودند. در زمان حکومت خلفای عثمانی در لبنان، که قتل و غارت شیعیان کار عادی و روزمرّه کارگزاران آن حکومت شده بود، پدر سید اسماعیل که در روستای «شدغیث» از حومه «معرکه» در «جبل عامل» لبنان سکونت داشت آن آبادی را به سوی عراق ترک می‌کند و بعد از اقامتی کوتاه در آنجا، به طرف ایران حرکت کرده و در شهر اصفهان سکونت می کند.

نقش امام موسی صدر در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در ایران

نکته ای که صدر به آن خیلی اهمیت می دادند، بحث حمایت از انقلاب اسلامی ایران بود. صدر به نوعی به عنوان یکی از یاران بزرگ امام خمینی مطرح بود. در سال 1342 که امام دستگیر شد ایشان به اروپا رفت، به شمال آفریقا رفت، با الازهر ارتباط برقرار کرد تا شاه را برای آزاد کردن امام تحت فشار قرار دهد. از زبان آیت الله خویی است که گفته بود اگر صدر نبود آزادی امام خمینی از زندان به آسانی ممکن نبود. پس از تعبید امام به ترکیه باز ایشان اقدامات خوبی را برای سفر ایشان به عتبات عالیات ایجاد کردند. این جایگاه تا آنجا پیش رفته بود که با تاسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان امام در پاسخ به برخی فضلای ایرانی که نامه ای را به ایشان نوشته بودند در مورد مجلس اعلا و امام موسی صدر، امام فرموده بودند امام موسی صدر امید ایشان پس از شاه برای اداره حکومت در ایران هستند.

نکته دیگر در حمایت ایشان از انقلاب اسلامی ایران این است که مبارزین با حکومت شاه در ایران جایگاه خوبی نداشتند و همیشه در خطر بودند، امام موسی صدر با ارتباطی که با مرحوم حافظ اسد برقرار کرده بود و ارتباط دوستانه ای که با ایشان داشتند سوریه را آماده کردند که پایگاهی باشد برای انقلابیون ایران. انقلابیون ایران می رفتند و در سوریه اقامت می کردند. در سال 1356 هم صدر در نامه ای به پسرعموی خودشان شهید آیت الله سید محمد باقر صدر از ایشان درخواست می کنند که به حمایت از امام خمینی برخیزند و ایشان هم آن نامه معروف را می نویسند که «ذوبوا فی الامام خمینی کما ذاب فی الاسلام.» ذوب شوید در امام خمینی همان گونه که ایشان در اسلام ذوب شده اند.

اقدامات امام موسی صدر در لبنان

یکی از محورهای کاری امام موسی صدر رفتن ایشان به لبنان به عنوان جانشین مرحوم آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین است، که ایشان رهبر شیعیان لبنان بودند و و خود ایشان از جناب امام موسی صدر دعوت کردند که به آنجا تشریف بیاورند. بالاخره با سفارشات و توصیه های علمای حوزه ایشان تصمیم گرفتند به لبنان بروند و رهبری شیعیان لبنان را به عهده بگیرند.

ایشان در لبنان در چند محور فعالیت کردند، یکی از فعالیت های ایشان بازگرداندن هویت و عزت به شیعیان در لبنان بود. شیعیان در لبنان از جایگاه رفیعی برخوردار نبودند. صدر توانستند جایگاه عزتمندانه شیعیان را در لبنان برگردانند. یکی دیگر از کارهای صدر بازسازی وضعیت اقتصادی شیعیان در لبنان بود. امام موسی صدر با برنامه ریزی، با تشکیل سازمان های خیریه فراوان از جمله جمعیت خیریه البر و الاحسان در جهت رفع محرومیت ها از شیعیان تلاش بسیاری کردند. بحث اشتغال را در بین شیعیان فعال کردند، خود کفایی اقتصادی را در بین شیعیان فعال کردند. درصد بی سوادی را بسیار تنزل دادند. فرهنگ عمومی را بسیار ارتقا دادند و بسیاری از پروژه های بزرگ عمرانی و فرهنگی را صدر در بین شیعیان لبنان به وجود آوردند.

ماجرای ناپدید شدن امام موسی صدر

ناپدید شدن امام موسی صدر به این صورت بود که رهبر ارزشمند شیعیان سفرهای دوره ای را به کشورهای عربی آغاز کرده بودند. در یکی از این سفرها در سوم شهریور 1357 به لیبی سفر کردند و در آنجا ناپدید شدند و در 9 شهریور ایشان ربوده شدند. دستگاه های قضایی ایتالیا نظر داشتند که ایشان از لیبی خارج نشده است اما معمر قزافی رئیس جمهور لیبی می گفت که ایشان از لیبی خارج شده است. شاید به زودی چشم امت اسلامی به دیدار این شخصیت بزرگوار اسلامی و خدمتگذار بی بدیل و بی نظیر برای امت اسلامی روشن شود.

پسرعمویش «آیت ‏الله سیدمحمدباقر صدر»، رهبر و مرجع عالیقدر شیعیان عراق بود که انقلاب اسلامی عراق را رهبری می‌کرد و با پشتیبانی او از انقلاب اسلامی ایران و «امام خمینی»، همراه خواهر عالیقدرش «بنت ‏الهدی» که از بهترین نویسندگان عراق بود، ‌ زیر شکنجه صدام سفّاک شهید شدند. بنابراین دودمانش و نسلش دارای چنین بین دوستان و هم‏درسانش، ‌ به داشتن چنین خصوصیاتی معروف بود. از همکلاسان و هم‏درسان او «آیت‏ الله دکتر بهشتی» و «آیت‏ الله موسوی اردبیلی» و افراد معروف دیگری هستند که از نظر علمی و شهرت، در حال حاضر در ایران بی‏ نظیرند. امام موسی ‏صدر در فلسفه بسیار قوی بود. خود من علاقه‌ شدیدی به فلسفه دارم و گاه‏گاهی با بزرگان روبرو می‌‏شوم، مباحث فلسفی را طرح و کم و بیش آنان را با سؤالات و مناقشات فلسفی اذیت می‌‏کنم. به یاد دارم با امام موسی‏ صدر نیز چند بار بحثی فلسفی را شروع کردم، ولی وی در عرض مدتی کوتاه مرا محکوم می‌‏ کرد و من دیگر نمی‌‏توانستم کلمه‏‌ای بر زبان برانم. احساس می‌‏ کردم که قدرت فلسفی او آنقدر زیاد است که در کمتر کسی دیده ‏ام.

در میان تظاهرات و کشمکش‏‌های سیاسی و مبارزه‏‌های سخت، یعنی نه فقط از قم و نجف کسب فیض کرده است، بلکه در دانشگاه آن روز تهران، با افکار انقلابی و احساسات و مبارزات دانشجویان نیز آشنا شده است. من خود آن زمان در دانشگاه تهران درس می‌‏ خواندم و در جریان مبارزات ضدطاغوت و ضدامپریالیستی دانشگاه قرار داشتم و شاهد حوادث خون باری نظیر شانزده آذر بودم که طی آن سه نفر از دانشجویان دانشکده ما (دانشکده فنی) در مقابل دیدگان ما به شهادت رسیدند.

امام موسی صدر در کلسیا

امام موسی صدر، در تاریخ ۱۹ فوریه ۱۹۷۵، برابر با ۳۰ بهمن ۱۳۵۳ به کلیسای کبوشیین بیروت رفت تا خطبۀ موعظۀ آغاز روزه را برای مسیحیان بخواند. در این مراسم، که بزرگان مسیحیت لبنان در آن شرکت داشتند، در بالا‌ترین سطوح سیاسی و دینی فرقه‌های مسیحی، و به عنوان نماد «گفت وگو و تعایش» از امام صدر تجلیل به عمل آمد.اهمیت حرکت امام صدر و حضور او در کلیسا، خطبه موعظه او را به متنی ماندگار تبدیل کرد که تاکنون به چندین زبان مختلف ترجمه و منتشر شده است. اول خرداد: به ریاست مجلس اعلای شیعیان برگزیده شد. او مذاهب اسلامی را به یک­پارچه­‌سازی شعایر دینی دعوت کرد و دربارۀ خطر فزایندۀ صهیونیسم هشدار داد و بر حمایت خود از مقاومت فلسطین به‌منظور آزادسازی سرزمین­‌های اشغالی تأکید کرد.

۸ خرداد: اعلام کرد که فرقه­‌های متعدد در لبنان پنجره‌­هایی تمدنی به سوی دنیاست. ۳۱ مرداد: بیانیه‌ای خطاب به مسلمانان و مسیحیان در محکومیت به آتش کشیدنِ مسجدالأقصی صادر کرد. صهیونیست‌ها این مسجد را به آتش کشیده بودند. ۹ مهر: در نامه‌ای تاریخی خطاب به شیخ حسن خالد، مفتی اهل‌سنت لبنان، او را به یک‌پارچه‌سازی نیروها و رشد دادن شایستگی‌ها دعوت کرد و پیشنهاد داد که تلاش برای وحدتِ شعایرِ عبادی اسلامی آغاز شود، زیرا این کار، زمینۀ دستیابی به هدفی برتر یعنی وحدت در فقه و نیز اقدامات مشترک و موضع واحد در قبال مسائل همۀ مسلمانان و خصوصاً مسلمانان لبنان است. نامۀ امام صدر دربردارندۀ پیشنهادی روشن دربارۀ استفاده از ابزار علمی برای رؤیت هلال ماه بود تا به این صورت تعیینِ دقیقِ روز عید امکان‌پذیر باشد.

۹ بهمن: همه را به دفاع از جنوب در برابر تجاوزهای اسرائیل فراخواند و خواستار مسلح کردن شهروندان و آموزش دفاعی آنان و تصویب قانون خدمت سربازی اجباری و نیز اجرای طرح‌های توسعه‌ای­ شد، و از مردم خواست که در روستاهای خود بمانند.۱۶ اسفند: به عضویت دائم شورای مجمع پژوهش‌های اسلامیِ قاهره انتخاب شد.

دیدار امام موسی صدر با جمال عبدالناصر در مصر

۲۰ اسفند، با جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر، دیدار کرد. در این دیدارِ سه ساعته، دربارۀ مسائلِ وقت جهان عرب و جهان اسلام و تحکیم وحدت اسلامی و عربی به‌ منظور یک‌پارچه‌سازی تلاش‌ها برای مقابله با دشمن صهیونیستی و آزادسازی فلسطین و تحکیم وحدت لبنان و اهتمام به ساماندهی روابط میان لبنان و مقاومت فلسطین گفت‌وگو شد. بنابر نقل روزنامه‌های مصر، عبدالناصر امام صدر را تا خودرو بدرقه کرد و از او خواست که دیدار خود را از مصر به مدت یک هفته تمدید کند.

مطالعه کتاب ها شما را با ابعاد شخصیتی امام موسی صدر آشنا می سازد و عوامل محبوبیت وی نزد مردم را به ما نشان می دهد.

کتابشناسی امام موسی صدر

مأخذ شناخت امام موسی صدر

گام به گام با امام

امام موسی صدر، امید محرومان

سیره و سرگذشت امام موسی صدر

اسرار ربودن امام موسی صدر

بررسی سیره اخلاقی تربیتی امام موسی صدر

حکایت های «من و آقا موسی»

امام موسی صدر؛ گذارها و خاطره ها

گام به گام با امام موسی صدر

درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر

زن در اندیشه امام موسی صدر

لبنان به روایت امام موسی صدر و شهید مصطفی چمران

پایان پیام/35