همه بازیگران خارجی بحران نیجر و ابتکار اسلامی برای حل آن

خبرگزاری "ای پی ان - APN نیجریه گزارش داد که "علی محمد لمینه زین" نخست وزیر تازه منصوب شده نیجر شب شنبه در فرودگاه "دیوری هامانی" نیامی پایتخت به استقبال یک هیئت علمای اسلامی به ریاست "شیخ بالا لائو" رهبر سازمان اسلامی "ایسالا" در نیجریه رفت تا بتواند با کمک همسایه های همکیش خود راهی برای برون رفت از معادله ناعادلانه قدرت در کشور که از سوی قدرت های استعماری کهنه و نو شکل گرفت، پیدا کنند.

شیخ بالالائئو و دیگر رهبران مذهبی نیجریه که مخالف هرگونه حمله به خاک نیجر هستند هفته گذشته موفق شده بودند موافقت "بولا احمد تینوبو" رئیس جمهوری کشورشان و همچنین رئیس دوره ای اکواس را برای این ماموریت میانجیگرانه جلب کنند، چرا که تینوبو پیشتر هم بطور مستقل و هم در قالب اتحادیه اکواس از طرح حمله به انقلابیون نیجر که خواهان پایان استعمار غرب بر کشورشان هستند، قاطعانه حمایت کرده بود.

از طرف دیگر، دولت آمریکا هم که سه پایگاه نظامی در این کشور آفریقایی دارد هفته گذشته "ویکتوریا نولاند" معاون وزیر خارجه اش را برای میانجیگری و گفت وگو با «محمد بازوم» رئیس جمهوری مخلوع این کشور راهی نیامی کرد، اما رهبران کودتا نه تنها به او اجازه این کار را ندادند بلکه از درخواست‌های مکرر آن برای بازگرداندن کشور به حاکمیت غیرنظامی استقبال نکردند.

برخی کارشناسان معتقدند که یکی از ماموریت های خانم نولاند منصرف کردن رهبران کودتا از تعامل با گروه روسی واگنر بود، اما او مطمئن نبود که موفق شود. چون به او حتی اجازه ملاقات با "ژنرال عبدالرحمن تیچیانی" رئیس شورای نظامی نیجر هم داده نشد.

نیروهای گارد ریاست جمهوری نیجر چهارم مرداد ماه جاری با بازداشت بازوم در داخل کاخ ریاست جمهوری و سپس برکناری او، بر دوره جدید سیاست ورزی و نخستین تجربه انتقال مسالمت آمیز قدرت در این کشور استعمارزده نقطه پایان گذاشتند.

نیجر با ۱.۳ میلیون کیلومتر مربع مساحت، پهناورترین کشور در منطقه غرب آفریقاست و اکثریت جمعیت ۲۴ میلیون نفری آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. هر چند این کشور یکی از فقیرترین کشورهای جهان است اما از بزرگ ‌ترین ذخایر اورانیوم نیز برخوردار است. این کشور تا سال ۱۹۶۰ مستعمره فرانسه بود و در این سال استقلال خود را از این کشور اعلام کرد.

به همین دلیل دولت فرانسه که بازنده اصلی کودتا در مستعمره سابقش (نیجر) است، با تهدید کودتاچیان و تعیین ضرب الاجل ۳۰ روزه برای خروج هزار و ۵۰۰ تن از نظامیانش از این کشور رو به رو شد، بنابراین همچنان قاطعانه از طرح مداخله نظامی خارجی «برای سرکوب کودتا» حمایت می کند.

این موضع فرانسه تعجب آور نیست، چون پاریس نمی خواهد موقعیت خود را در منطقه ساحل آفریقا و منابع ارزان آن به ویژه اورانیوم از دست بدهد بنابراین همراه با آمریکا اقدامات خود را با اکواس هماهنگ می کنند، چرا که یکی تصمیم گیران اصلی این اتحادیه خود از قاچاقچیان بین المللی نیجریه ای است که همواره در آمریکا بوده و مورد حمایت آن هم قرار دارد.

به همین دلیل بیش از یک هفته است که اکواس همسو با آمریکا و وفرانسه به کودتاگران نیجر اعلام کرد که اگر «محمد بازوم» رئیس جمهوری مخلوع این کشور را ظرف ۷ روز به قدرت بازنگردانند، آنها با مداخله نظامی احتمالی، اعضای این اتحادیه اقتصادی مواجه می‌شوند.

اصحاب حکومت نظامی نیجر روز یکشنبه با به پایان رسیدن مهلت ۷ روزه اکواس، نه‌تنها بازوم را به قدرت باز نگرداندند، بلکه حریم هوایی این کشور غرب آفریقا را نیز بستند.

رسانه‌های نیجریه که ریاست دوره‌ای اتحادیه اکوواس را بر عهده دارد، گزارش دادند که برخی از نمایندگان پارلمان این اتحادیه همچنان بر لزوم استفاده از دیپلماسی و گفت‌وگو برای بازگرداندن حاکمیت دمکراتیک در نیجر تأکید دارند و خواستار لغو تحریم‌ها علیه این کشور شدند که شهروندان و نه رهبران کودتا از آن آسیب پذیرفته‌اند.

خبرگزاری فرانسه نیز روز جمعه اعلام کرد که حتی دولت نیجریه هم می تواند بطور مستقل بیش از نیمی از نیروی یاد شده را برای دخالت در بحران نیجر با مشارکت کشورهای سنگال، بنین و ساحل عاج فراهم کند.

این در حالی است که در مقابل کشورهای بورکینافاسو و مالی که دارای مرز مشترک با نیجر هستند، حمایت قوی خود را از نظامیان در نیجر اعلام و در این قضیه از همسویی با اکواس خودداری کردند.

یادآوری می شود کودتا در نیجر در غرب آفریقا در ۲۶ ژوئیه زمانی رخ داد که فردای آن روز (۲۸-۲۷ ژوئیه) نشست روسیه و آفریقا در سن پترزبورگ برای ایجاد یک جهان چند قطبی در نظم جهانی برگزار شده بود. نشستی که ۴۹ کشور آفریقایی هیأت های خود را به آن فرستادند و ۱۷ رئیس دولت آفریقایی شخصاً به روسیه سفر کردند تا در مورد مسائل سیاسی، انسانی و اقتصادی گفت وگو کنند.

بابراین برگزاری این نشست برای کشور میزبان (روسیه) که در میانه جنگ با اوکراین قرار دارد، یک موفقیت دیپلماتیک قابل توجه و در عین حال چالشی برای غرب بود، چون موضع اصلی این نشست ادامه حمایت تاریخی روسیه از آفریقایی هایی اعلام شده بود که در برابر استعمار و غارتگری کهنه و نو غرب مقاومت می کنند، حمایتی که امروزه قرار شد بیشتر در قالب غلات، مواد غذایی، محصول و تجهیزات کشاورزی، اقتصادی، فرهنگی و علمی و آموزشی و امنیتی ادامه یابد.

به همین دلیل برخلاف آمریکا و فرانسه، روسیه به همراه چین تاکنون از کودتا حمایت نکرد و اعلام کرد که وظیفه اصلی در حال حاضر «جلوگیری از تخریب بیشتر وضعیت نیجر» است. "ماریا زاخارووا" سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این خصوص گفت: «ما سازماندهی گفت‌وگوی ملی برای بازگرداندن صلح مدنی، تضمین نظم و قانون را در نیجر یک وظیفه فوری می‌دانیم... ما معتقدیم که تهدید به استفاده از زور علیه یک کشور مستقل به کاهش تنش‌ها و حل و فصل وضعیت کشور کمک نمی‌کند.»

با این وجود اگرچه یکی از نمایندگان نظامی نیجر چند روز قبل در بیانیه ای اعلام کرد که همه نیروهای دفاعی و امنیتی کشور با حمایت بی شائبه مردم از تمامیت سرزمین دفاع می کنند، اما به تازگی یک هیات از همین انقلابیون و یا کودتاچیان از نیامی به کشور همسایه مالی رفت و از جنگنجویان واگنر وابسته به روسیه خواست تا در صورت مداخله مورد حمایت غرب به جنگ بپیوندند.

نکته باقل توجه در این رویداد سیاسی در آفریقا آنجا است که تا قبل از این گفته می شد کودتاها در این قاره از سوی قدرت های استعماری و اشغالگر قبلی (غربی ها) با هدف حفظ منافع سابق این کشورها هدایت می شود. در راس آنها هم فرانسه و در رتبه های بعدی می توان به بلژیک و همکاری آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی اشاره کرد، اما ظاهرا در این فقره، بازیگر جدیدی به نام روسیه وارد میدان شده است.

چون در دو کودتای قبلی در افریقا ( کشورهای مالی و بورکینافاسو) نیز روسیه زیرپوستی از کودتاچیان حمایت کرد. در هر دو کشور، کودتاچیان بعد از به دست گرفتن قدرت، نظامیان فرانسوی را از خاک خود اخراج و با شرکت ارتش خصوصی روسی واگنر قرارداد امضا کردند.

خبرگزاری الجزیره تاکنون در چند گزارشی که از نیجر منتشر کرد نشان داد که در کودتای فعلی این کشور حامیان کودتا در تجمعی که برگزار کردند پرچم روسیه را در دست گرفتند و همزمان پرچم فرانسه را آتش زدند. در دو کشور کودتایی قبلی هم اتفاقات مشابه یعنی آتش زدن پرچم فرانسه در تجمع افراد حامی کودتا انجام شد. به تازگی هم فایل صوتی از رهبر شرکت ارتش خصوصی واگنر منتشر شد که او کودتا در نیجر را مبارزه علیه استعمارگران توصیف و از آن حمایت کرده است.

گرچه مقامات روسیه تاکنون اظهارنظری به سود کودتاچیان نداشته اند اما می توان حدس زد شخص ولادمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه از کودتا در نیجر و سقوط دولت نزدیک به فرانسه در این کشور خوشحال است، به ویژه زمانی که کشورش با غربی ها در اوکران در جنگ است.

در هر حال، اگرچه تاکنون بازیگران منطقه ای و عمدتا فرامنطقه هر یک جداگانه و یا با هماهنگی هم سعی کردند راه حلی برای بحران نیجر پیدا کنند، اما تحلیل گران معتقدند که تنها کشور منطقه ای که می تواند از عهده مداخله نظامی موثر در نیجر برآید، الجزایر است. اما الجزایر نه تجربه ای در انجام چنین عملیاتی در مقیاس منطقه ای دارد و نه قصد خروج از سیاست ثابت خود مبنی بر عدم مداخله در سیاست داخلی یک کشور مستقل را دارد.

همین ذهنیت بود که "آنتونی بلینکن" وزیر خارجه آمریکا را وا داشت روز چهارشنبه در دیدار با "احمد عطاف" همتای الجزایری خود از او بخواهد برای حل این بحران وارد عمل شوند اما طرف الجزایری نسبت به هرگونه مداخله نظامی خارجی در نیجر هشدار داده است.

خبرگزاری رویترز روز جمعه گزارش داده بود که "عبدالمجید تبون" رئیس جمهوری الجزایر گفت: «مداخله نظامی آشکار در نیجر تهدیدی مستقیم برای الجزایر است و ما به طور کامل و قاطعانه آن را رد می کنیم... مشکلات باید از طریق مسالمت آمیز حل شوند».

حتی روز جمعه، الجزایر مخالفت خود را نسبت به استفاده از قوه قهریه علیه کودتاچیان در نیجر به پائولا احمد تینوبو رئیس‌جمهوری نیجریه که ریاست اکوواس را نیز بر عهده دارد، اعلام کرده بود.

با این وجود، تحلیلگران بر این باورند که رهبران منطقه در جستجوی راه حلی فوری برای جلوگیری از تشدید تنش که به طور بالقوه می‌تواند کل منطقه غرب آفریقا را تحت تأثیر قرار دهد، به یک موضع واحد نیاز دارند، اما تا کنون این موضع واحد مشاهده نشده است.

مثلا در صورتی که اکواس برای بازگرداندن بازوم (که طبق گزارش‌ها به گروگان گرفته شده است) نمی تواند تصمیم قطعی بگیرد، کشورهای نیجریه، سنگال، ساحل عاج و بنین همگی تمایل خود را برای اعزام نیرو به نیجر ابراز کرده‌اند.

از سوی دیگر کشورهای بورکینافاسو و مالی که دارای مرز مشترک با نیجر هستند، حمایت قوی خود را از نظامیان در نیجر اعلام و در این قضیه از همسویی با اکواس خودداری کردند.

بنابراین باید منتظر بود و دید که بعد از بروز اختلافات اساسی در میان اعضای اکواس، نتیجه میانجیگری علمای مسلمان نیجریه برای حل بحران کشور همسایه نیجر چه خواهد بود، چون این اقدام میانجیگرانه اسلامی در حالی صورت می گیرد که پیش از این اکواس با هماهنگی با برخی کشورهای اروپایی و آمریکا ۲۵ هزار نیروی نظامی را بسیج کرد تا بتواند با اقدام نظامی رهبران جدید نیجر که مورد حمایت قاطبه مردم نیز قرار دارند را سرکوب کند.

البته نیامی در روزهای اخیر هم میزبان شماری از رهبران و چهره‌های اسلامی بوده که در صدد پیشبرد راه حل مسالمت‌آمیز برای حل بحران نیجر بودند. مثلا "محمد سعد ابوبکر سوم" سلطان ایالت "سوکوتو" واقع در شمال غرب این کشور و رئیس شورای عالی امور اسلامی نیجریه که رهبر معنوی حدود ۱۰۰ میلیون مسلمان این کشور به شمار می‌رود و چهره‌های اسلامی دیگری از شمال نیجریه به ویژه از قوم "هوسا" که در منطقه مرزی شمال نیجریه و جنوب نیجر زندگی می‌کنند و همچنین "شیخ محمد السنوسی" از شیوخ بزرگ صوفی در نیجریه از جمله کسانی هستند که در جمع هیئت علمای مسلمان نیجریه به نیامی رفته‌اند.

گزارش ها حاکی است که شورای علمای شیعه نیجریه نیز مخالفت خود را با استفاده از قدرت قهریه در نیجر اعلام کرد، با این وجود باید منتظر بود و دید که شورای علمای مسلمان نیجریه نیز که یک نهاد صاحب نفوذ در این کشور و در واقع غرب آفریقا است، از مذاکرات خود با کودتاگران و یا انقلابیون کشور همسایه نیجر چه نتیجه ای می گیرد. چون این گروه تاکنون درباره عواقب هر گونه مداخله نظامی در نیجر، تحریم رهبران کودتا در این کشور و احتمال هموار شدن زمینه گسترش فعالیت گروه تروریستی بوکوحرام هشدار داده است.

به اعتقاد تحلیلگران، این دسته از رهبران نظامی نیجر که به تازگی در حرکتی انقلابی در کشورشان علیه منافع استعمارگارن فرانسوی و انگلیسی و آمریکایی دست به کودتا زدند از قوم مردم هوسایی نیجر و شمال نیجریه هستند که همگی دارای دین، فرهنگ و زبان مشترک هستند و هنوز هم روابط مستحکم و صمیمی متقابل بین آنها ادامه دارد و مردم دوکشور خودشان را به مثابه برادران دوقلو معرفی می کنند.

بنابراین آنها اطمینان دارند مذاکرات جاری میان دو گروه هم کیش و هم فرهنگ می تواند نتیجه مثبتی برای مسلمانان منطقه و در کل شهروندان غرب آفریقا داشته باشد، مگر اینکه باز هم بازیگران خارجی بخواهند با توطئه چینی باز هم اقدامات آشتی جویانه و وحدت آفرین مسلمانان را به مسیر انحرافی سوق دهند،