قله‌نشینی«خانه دوست» در دنیای سینما

۲۱ منتقد نشریه «ایندی وایر» که در دو سال اخیر بهترین فیلم‌های دهه‌‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۰ را هم انتخاب کرده بودند در توضیح امسال خود نوشته‌اند: اگر با نظر کوئنتین تارانتینو موافق باشید که «سینمای دهه ۸۰ و دهه ۵۰، بدترین دوران در تاریخ هالیوود است»، اما باید به یک حقیقت غیرقابل‌انکار عجیب در اظهارات بعدی او توجه کنید که می‌گوید: این سینما فقط با دوران کنونی مطابقت دارد. در این گزارش آمده است: با مرور مجدد فیلم‌های تعیین‌کننده دهه ۸۰ از دیدگاه فعلی ما و مقایسه آن با اوج سینما در تابستان باربنهایمری، دو چیز کاملا روشن می‌شود: یک، اینکه هالیوود مدرن احتمالا هر ماه به یک باربنهایمر نیاز دارد تا بتواند با خروجی خلاقانه سیستم استودیویی که قبلا قادر بود فیلم‌هایی چون «بلید رانر» و «موجود» را در یک شب (۲۵ ژوئن ۱۹۸۲) اکران کند، برابری کند. دوم اینکه به شیوه‌های مختلف، چه منفی و چه غیرمنفی، دهه ۸۰ یادآور فیلم‌های امروز ماست؛ اگر نه خود آن.

این نکته را باید دریافت که فرهنگ پاپ معاصر صرفا از اضطراب‌ها و دل‌مشغولی‌های سینمای دهه ۸۰ الهام گرفته نشده، بلکه به طور اجتناب‌ناپذیری از سوی آنها پیش‌بینی شده است. اکنون در زمانی که پارانویای هسته‌ای، تهدید وجودی اتوماسیون و نیز سیاسی شدن بدن انسان چنان مد روز است که به‌راحتی می‌توان فراموش کرد که ریگان تقریبا ۲۰ سال است که مرده است، بهترین فیلم‌های دهه ۸۰ نشان‌دهنده توانایی پایدار در به رخ ‌کشیدن ارتباط امروز با آن دهه است. واقعیت این است که خلاصه کردن دهه ۱۹۸۰ به تنها ۱۰۰ عنوان بسیار دشوارتر از انجام همین کار برای دهه ۹۰ بود که سال گذشته انجام دادیم. یک دوجین کلاسیک از اریک رومر به‌تنهایی بخشی از این فهرست را می‌توانستند مال خود کنند و هنوز صدها فیلم بزرگ وجود داشتند و ده‌ها فیلمساز بزرگ که از این فهرست غایب ماندند.

نتیجه: نیازی به گفتن نیست، دهه‌ای که امکان می‌دهد فیلم‌هایی مانند «آتلانتیک سیتی»، «فداکاری» و «صداهای دور، هنوز هم زندگی‌ها» را در فهرستی از نام‌های بزرگ قرار دهید، نیاز دارد تا به‌خوبی از آن یاد شود. در این فهرست فیلم «کار درست را بکن» ساخته اسپایک لی در رده نخست جای گرفته در‌حالی‌که فیلم‌های «میشیما: یک زندگی در ۴ بخش» به کارگردانی پل شریدر، «موجود» به کارگردانی جان کارپنتر، «پاریس، تگزاس» ساخته ویم وندرس و «شوآ» به کارگردانی کلود لنزمان رتبه‌های دوم تا پنجم را به دست آورده‌اند. «همسایه من تورتورو» ساخته هایائو میازاکی، «خانه به دوش» انیس وردا، «پرتوی سبز» اریک رومر، «تسخیر» آندری ژووافسکی و مستند «بی‌نور» کریس مارکر هم تا رده دهم را به خود اختصاص داده‌اند.

در این مطلب آمده است: در ردیف ۱۱ تا ۲۰ این فیلم‌ها جای دارند: آکیرا کوروساوا با «آشوب»، «مخمل آبی» دیوید لینچ، «پول» روبر برسون، «گاو خشمگین» ‌مارتین اسکورسیزی، «اخبار تلویزیون» جیمز ال. بروکس، «درخشش » استنلی کوبریک، ویم وندرس با «بال‌های اشتیاق»، «خانه دوست کجاست؟» عباس کیارستمی، اینگمار برگمن با «فانی و الکساندر» و «کویانیس‌کاتسی: زندگی بدون توازن» ساخته گادفری رجیو. در ردیف ۲۱ تا ۳۰ این فیلم‌ها جای گرفته‌اند: «انفجار» برایان دی پالما، «یلین» سلیمان سیسیه، «عروسی برادر من» چارلز برنت، «بازگشت به آینده» رابرت زمکیس، «ویدیودروم» دیوید کراننبرگ، «بیا و ببین» الم کلیموف، «پلیس آهنی» پل ورهوفن، «دوره هاروی میلک» راب اپستین، «فیلمی کوتاه درباره عشق» ساخته کریشتف کیشلوفسکی و «بادی دابل» برایان دی‌پالما. در ردیف ۳۱ تا ۴۰ هم این فیلم‌ها انتخاب شده‌اند: «جنوب» ویکتور اریسه، «دست از منطق بردار» جاناتان دمی، «دلبند» جین کمپیون، «اتاقی با چشم‌انداز» جیمز ایوری، «چیزی وحشی» جاناتان دمی، «چان گم‌شده» وین وانگ، «قلب‌های صحرایی» دونا دیچ، «سلطان کمدی» ‌مارتین اسکورسیزی، «ای. تی.» اسپیلبرگ، و «خط باریک آبی» ارول موریس.

منتقدان نوشته‌اند: از ۴۱ تا ۵۰ هم این فیلم‌ها جای گرفته‌اند: «چه کسی برای راجر رابیت پاپوش دوخت» رابرت زمکیس، «سخت‌جان» جان مک‌تیرنان، «از دست دادن زمین» کتلین کالینز، «آمادئوس» میلوش فورمن، «شهر غم» هو شیائو-شین، «زوال تمدن غرب» پنه‌لوپه سفریس، «ماتادور» پدرو آلمادوار، «ترمیناتور» جیمز کامرون، «تجارت پرمخاطره» پل بریکمن، و «داستان تایپه» ادوارد یانگ. در ردیف ۵۱ تا ۶۰ هم این فیلم‌ها جای گرفته‌اند: «تنوع» بت گوردون، «مردان واقعی» فیلیپ کافمن، «بیست سال بعد» ادواردو کوتینهو، «جمع‌آوری مجدد» ترین تی. مین- ها، «بلید رانر» ریدلی اسکات، «شمال» گریگوری ناوا، «نه یک عشق» موریس پیالا، «امپراتوری ضربه می‌زند» اروین کرشنر، «جشن بابت» گابریل اکسل، و «آکیرا»ی کاسوهیرو اوتومو. از ۶۱ تا ۷۰ هم این فیلم‌ها جای دارند: «جمعه خوب طولانی» جان مکنزی، «هانا و خواهرانش» وودی آلن، «خرد کن» سوزان سایدلمن، «تامپوپو» جوزو ایتامی، «شکلات» کلر دنی، «قبر کرم‌های شب‌تاب» ایسائو تاکاهاتا، «پائولین در ساحل» اریک رومر، «سارق» مایکل مان، «مارس شرمن» راس مک‌الووی، و «هالیوود شافل» رابرت تاونسند.

در رده‌های ۷۱ تا ۸۰ این فیلم‌ها قرار دارند: «زبان‌ها باز شد» مارلون ریگس، «ورونیکا ووس» راینر ورنر فاسبندر، «خیابانی» مارتین بل، «عجیب‌تر از بهشت» جیم جارموش، «باران بنفش» آلبرت ماگنولی، «آشپز، دزد، همسرش و عاشقش» پیتر گرینوی، «سوپراستار: داستان کارن کارپنتر» تاد هینز، «فیتزکارالدو» ورنر هرتسوگ، «بار رویاها» لس بلنک، «متولد‌شده در شعله‌های آتش» لیزی بوردن، و «خیابان شوگر کین» اوژان پالسی. ایندی وایر تاکید کرده است: از ۸۱ تا ۹۰ هم این فیلم‌ها جای دارند: «پرواز» دیوید کراننبرگ، «ظلمت» داریو آرجنتو، «کوراتت دانته» استن برکاج، «امیدهای بزرگ» مایک لی، «ارتش برهنه امپراتور به راه می‌افتد» کازئو هارا، «زمان‌های سریع در ارتفاعات ریجمونت» امی هچرینگ، «طلایی‌های دهه هشتادی» شانتال آکرمن، «ایشتار» الین می، «داستان پلیس» جکی چان، و «زندگی و مرگ در لس‌آنجلس» ویلیام فریدکین.

از ۹۱ تا ۱۰۰ هم این فیلم‌ها انتخاب شدند: «سلام بمبئی» میرا نیر، «ناپدید شدن» جورج اسلایزر، «عبور از شیب» جوان میکلین سیلور، «سرخ‌ها» وارن بیتی، «رختشوی‌خانه زیبای من» استفن فریرز، «ایندیانا جونز و معبد مرگ» استیون اسپیلبرگ، «وند کانی» کاستون کابوری، «خون ساده» جوئل کوهن، «سن زمین» گلابر روشا، و «خیابان‌های آتشین» والتر هیل. منتقدان ایندی وایر پیش از این ۱۰۰ فیلم برتر دهه ۲۰۱۰ را در تیر ۱۴۰۰ انتخاب کردند که در آن «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی در ردیف ۴۵ و «این فیلم نیست» جعفر پناهی در ردیف ۳۰ و «کپی برابر اصل» عباس کیارستمی در ردیف سوم جای گرفته بودند. ردیف دوم به «زیر پوست» ساخته جاناتان گلیزر و «مهتاب» ساخته بری جنکنیز اختصاص یافته بود. در فهرست دهه ۱۹۹۰ که سال گذشته منتشر شد هم دو فیلم «سیب» سمیرا مخملباف در جایگاه ۱۹ و «کلوزآپ» کیارستمی در جایگاه دوم جای داشتند. فیلم شماره یک «چشمان کاملا بسته» استنلی کوبریک، فیلم سوم «پالپ فیکشن» تارانتینو، فیلم چهارم «آبی» کیشلوفسکی و فیلم پنجم هم «رفقای خوب» مارتین اسکورسیزی بودند.

• تغییر سلیقه مردم تقصیر فیلمسازان است
• شب خاص کیارستمی
• کیارستمی همه آدم‌ها را دوست داشت
• پول‌سازان ناپیدای سینمای ایران
• اعداد درشت؛ گیشه‌های متوسط