تهدید نفتی آمریکا واقعی است یا بلوف انتخاباتی؟

از ماه‌ها پیش حزب جمهور‌ی‌خواه آمریکا عملا به دنبال فشار سیاسی بر بایدن با هدف به شکست کشاندن هر‌گونه تحرک دیپلماتیک کاخ سفید با تهران است؛ فشارهایی که بی‌شک بیشتر رنگ‌وبوی انتخاباتی دارد. در مدتی که رسانه‌ها از مذاکرات پشت ‌پرده ایران و آمریکا در نیویورک، دوحه، مسقط و حصول «تفاهم» یا «توفق توافق» خبر داده‌اند، این فشارها دور تازه‌ای به خود گرفته است. در موضوع برکناری رابرت مالی و نیز توافق اخیر تهران‌–واشنگتن برای تبادل زندانیان دوتابعیتی‌ این فشارها دو‌چندان شده است.

در جدیدترین مورد از این فشارها، قانون‌گذاران آمریکایی در نامه‌ای به رئیس‌جمهور و مقامات ارشد دولت این کشور خواستار حل‌وفصل موضوع تخلیه محموله نفتی نفتکش توقیف‌شده ایرانی شدند. در همین زمینه انتخاب به نقل از خبرگزاری رویترز نوشت‌ قانون‌گذاران آمریکایی از هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات از «جو بایدن» رئیس‌جمهور این کشور و اعضای دولت او خواستند مسئله انتقال محموله نفتی یک نفتکش توقیف‌شده ایرانی در تگزاس را که یک ماه است به تعویق افتاده، حل‌وفصل کنند. دادستان‌های آمریکایی اوایل سال جاری (میلادی) پس از متهم‌کردن مالک یونانی این نفتکش با نام «سوئز راجان» به دور‌زدن تحریم‌ها، آن را به سمت سواحل شهر گالوستون هدایت کردند و گارد ساحلی ایالات متحده نیز مجوز تخلیه نفتکش را صادر کرد؛ اما شرکت‌هایی که این انتقال‌ها را انجام می‌دهند، می‌گویند از بیم اقدام تلافی‌جویانه ایران و بر حذر ‌داشتن کشتی‌ها برای سفرهای آتی‌شان از سوی مشتریان نفتی، نمی‌توانند نفت ضبط‌شده را تخلیه کنند.

جونی ارنست، سناتور جمهوری‌خواه، ریچارد بلومنتال، سناتور جمهوری‌خواه و دیگر قانون‌گذاران در سنا و مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به بایدن و دیگر مقامات ارشد دولتی گفتند که اجرائی‌کردن تحریم‌های نفتی در‌صورتی‌که شهروندان آمریکایی و دیگر شرکت‌های دخیل مدام به فکر تلافی ایران باشند، مورد بی‌اعتنایی قرار خواهد گرفت. در این نامه که رویترز رونوشتی از آن را رؤیت کرده، آمده است: «ضرورت دارد که دولت روشن کند ایران و سازمان‌های دیگر نمی‌توانند مانع دولت ما از انجام‌دادن کارهای مشروع ناظر بر اجرای قانون باشند».

به نوشته رویترز، آنها از دولت خواستند درباره پیشرفت‌هایی که در زمینه انتقال نفت توقیف‌شده سوئز راجان حاصل شده، توضیح دهند. کاخ سفید به درخواست این خبرگزاری برای اظهار‌نظر در‌این‌باره پاسخی نداده است. قانون‌گذاران آمریکایی ارزش این ۸۰۰ هزار بشکه نفت توقیف‌شده را ۵۶ میلیون ‌دلار برآورد کرده‌اند. پول حاصل از فروش این محموله‌های توقیف‌شده به‌عنوان غرامت به خانواده آنچه «قربانیان تروریسم دولتی» خوانده شده است، اختصاص می‌یابد. مدیرعامل یک شرکت انرژی مستقر در هیوستون که در این موضوع دخیل است، در اواخر تیرماه، د‌راین‌باره به وال‌استریت ژورنال گفت ‌شرکت‌هایی که به هر طریقی در خلیج فارس حضور دارند به معنای واقعی کلمه از انجام این کار می‌ترسند. او تأکید کرد‌ نگرانی این شرکت‌ها این است که هدف اقدامات تلافی‌جویانه ایرانی‌ها قرار گیرند. بنا بر گزارش وال‌استریت ژورنال، این مدیرعامل همچنین گفت‌ چند شرکتی که درباره تخلیه این محموله با آنها تماس گرفته‌اند، آن را رد کرده‌اند.

مدیرعامل یک شرکت کشتیرانی که در خلیج مکزیک فعالیت دارد نیز نگرانی‌های مشابهی را مطرح کرد و گفت‌ مشخص نیست کسی قرار است به آن (محموله نفت) دست بزند یا خیر. به نوشته وال‌استریت‌ ژورنال، معضل تخلیه این نفتکش نشان‌دهنده دشواری‌هایی است که دولت آمریکا در اجرای تحریم‌ها علیه ایران با آنها مواجه است. تحلیلگران و مقام‌های سابق آمریکایی بر این باورند که ایران از این تاکتیک‌ها برای منصرف‌کردن غرب از مانع‌تراشی در مسیر صادرات نفت خود استفاده می‌کند.

منابع مطلع می‌گویند که کشتی سوئز راجان تنها پس از آن تحت نظارت دولت ایالات متحده قرار گرفت که یک سازمان غیر‌دولتی مستقر در نیویورک به نام اتحاد علیه ایران هسته‌ای ‌(UANI) که از تحریم‌های همه‌جانبه علیه تهران حمایت کرده است، با استناد به تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های مربوط به رصد تردد کشتی‌ها، این نفتکش را به حمل نفت تحریم‌شده متهم کرد. سپس وکلای مدافع قربانیان حادثه ۱۱ سپتامبر و خانواده‌هایشان که دادگاه‌های ایالات متحده به آنها حق مطالبه غرامت از دولت ایران را داده‌اند، علیه یکی از مالکان کشتی شکایت کردند.

به گفته این افراد، طرح این ادعا همراه با یک شکایت مدنی متعاقب آن، مقامات فدرال را بر آن داشت تا به این پرونده رسیدگی کنند. مارک والاس، مدیر اجرائی UANI، همچنین این را گفته که اگر شرکت‌های کشتیرانی و تجاری مرتبط در هراس از تلافی ایران زندگی کنند، ایالات متحده نمی‌تواند تحریم‌های نفتی را اجرا کند. بدون بازدارندگی واقعی آمریکا، ایران می‌تواند برای شکست‌دادن بهترین قوانین تحریمی دست‌به‌کار شود. به گزارش وال‌استریت ژورنال، تحقیقات دولتی در آمریکا در ‌نهایت منجر به صدور کیفرخواستی علیه مالک یونانی نفتکش سوئز راجان شد که همچنان مهر‌و‌موم شده است. به گفته افراد مطلع، اگرچه دادستان‌ها نمی‌توانند به‌طور رسمی تا قبل از تخلیه نفت از سوئز راجان آن را توقیف کنند، اما مالک این نفتکش با توافقات حاصل‌شده آن را به سمت یک مرکز تصفیه محصولات نفتی در تگزاس هدایت کرد. وزارت دادگستری آمریکا از تأیید کیفرخواست مهر‌و‌موم‌شده علیه مالک کشتی یونانی یا توضیح درباره تأخیرهای طولانی در تخلیه این نفتکش خودداری کرد. وزارت امور خارجه این کشور نیز از اظها‌رنظر درباره نفتکش سوئز راجان خودداری کرد، اما گفت‌ دولت در حال اجرای تحریم‌هاست. با‌این‌حال دریادار تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، در فاصله کوتاهی پس از انتشار این گزارش وال‌استریت نسبت به هر‌گونه اقدامی علیه نفت توقیف‌شده ایران هشدار داده که «اگر شرکتی بخواهد نفت ما را از نفتکش توقیف‌شده خالی بکند ما آن شرکت را مسئول می‌دانیم و ضمن اینکه آمریکا را هم مسئول می‌دانیم».

خالی‌کردن دست بایدن

با توجه به آنچه گفته شد، جواد ملکیان این تهدید اعضای کنگره آمریکا با محوریت جمهوری‌خواهان درباره فشار به دولت بایدن برای تخلیه محموله نفتی ایران را بیش از آنکه یک تهدید واقعی بداند، یک بلوف انتخاباتی تلقی می‌کند که در سایه آن سعی بر این است که جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ ایالات متحده آمریکا از هرگونه توافق و مذاکره و رسیدن به یک برگ برنده انتخاباتی در قبال ایران باز‌بماند. به همین دلیل این کارشناس حوزه سیاست خارجی در ادامه ارزیابی خود بر این نکته تأکید دارد که به دنبال انتشار اخباری درباره توافق تهران‌-‌واشنگتن بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی و آزادی شش ‌میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران، جمهوری‌خواهان در تکاپو هستند که با استفاده از دیگر ابزارها و اهرم‌ها، توافقات جاری را به هم بزنند. ملکیان در تشریح بیشتر این نکته متذکر می‌شود که جمهوری‌خواهان با فشار به کاخ سفید و شخص جو بایدن در نظر دارند که با تخلیه محموله نفتی ایران و آگاهی از واکنش تهران، فضا به سمتی کشیده شود که امکان هرگونه توافقی احتمالی را از جو بایدن با ایران بگیرد.

این کارشناس حوزه بین‌الملل از زاویه دیگری به موضوع می‌نگرد و یادآور می‌شود که اکنون با مطرح‌شدن پرونده‌های متعدد علیه دونالد ترامپ و گرفتن فضا در راستای حضور او برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ ایالات متحده آمریکا، در آن سو جمهوری‌خواهان هم ذیل فعالیت اعضای کنگره، چه مجلس نمایندگان و چه مجلس سنا، تلاش دارند ضمن حمله به جو بایدن و خانواده او و باز‌کردن پرونده‌های متعدد، هم‌زمان تلاش‌های کاخ سفید و جو بایدن در عرصه سیاست خارجی نیز به نتیجه نرسد تا دست او از رسیدن به هرگونه برگ برنده انتخاباتی باز بماند. در‌صورتی‌که جواد ملکیان در ادامه تحلیل خود اعتقاد دارد حتی اگر جمهوری‌خواهان هم روی کار بودند و دولتی مانند دولت دونالد ترامپ در کاخ سفید حضور داشت، نمی‌توانستند به توافقی بهتر از توافق کنونی جو بایدن با ایران دست پیدا کنند. هرچند‌ ملکیان تأکید دارد آنچه به‌عنوان توافق ایران و آمریکا بر سر آزادی زندانیان دو‌تابعیتی و همچنین آزادی شش ‌میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران مطرح است، ذیل یک توافق بزرگ‌تر قابل تفسیر و ارزیابی است.

در سایه این گفته مفسر حوزه سیاست خارجی، فایننشال تایمز هم اخیرا در گزارشی عنوان کرد که تبادل موفق زندانیان می‌تواند به ایجاد درجه‌ای از اعتماد میان دو کشور در شرایطی که اصلا وجود ندارد، کمک کند و همچنین به تلاش‌ها برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران که از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا به‌طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خارج شد، به‌طور چشمگیری توسعه یافته است نیز کمک کند. این روزنامه به برخی گزارش‌های ادعایی درباره وجود دیگر توافقات میان تهران و واشنگتن نیز اشاره کرد و مدعی شد: «مقامات ایالات متحده و ایران درباره سایر اقدامات تنش‌زدا صحبت کرده‌اند که شامل محدود‌کردن سطح غنی‌سازی اورانیوم تهران و همکاری بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌شود. در مقابل، ایالات متحده احتمالا چشم خود را بر صادرات نفت ایران ببندد؛ صادراتی که به دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه است».

فایننشال تایمز با بیان اینکه «این رایزنی‌ها کامل نیستند و برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید طراحی نشده‌اند»، ادعا کرد که این گفت‌وگوها با کند‌کردن توانمندی‌های فعلی برنامه هسته‌ای ایران به پیشرفت تبدیل خواهند شد. این روزنامه انگلیسی مدعی شد ‌«اگر پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران بدون کنترل ادامه یابد، اسرائیل یا ایالات متحده در مقطعی احساس خواهند کرد که مجبور به پاسخ نظامی هستند. خطر یک محاسبه اشتباه که می‌تواند باعث درگیری شود نیز واقعی است. هرگونه تلاش برای به‌تأخیرانداختن این چشم‌انداز باید به‌عنوان «عمل‌گرایی دیپلماتیک» تلقی شود. اما راه‌حل مطلوب‌تر، ‌دمیدن روحی تازه به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران خواهد بود که اکنون رو به نابودی است؛ چیزی که متأسفانه در‌ حال ‌حاضر دور از دسترس به نظر می‌آید».