روایت واقعه کربلا درکتاب «تاریخ ادبی ایران»

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، کتاب «تاریخ ادبیات ایران» برگرفته از دو کتاب انگلیسی است: یکم، کتاب «تاریخ ادبیات فارسی از صدر اسلام تا به امروز» که مولفان آن «جرج موریسن»، «جولیان بالدیک» و «محمدرضا شفیعی کدکنی» هستند دوم، کتاب مفصل «تاریخ ادبیات ایران» با ویراستاری «یان ریپکا» این کتاب توسط انتشارات گستره منتشر شده است.

کتاب «تاریخ ادبیات ایران» در پنج فصل و520 صفحه، تاریخ ادبیات ایران را روایت می کند. نویسندگان این کتاب «جرج موریسن»، «جولیان بالدیک» و «محمدرضا شفیعی کدکنی» هستند ضمن اینکه در بخشی از این کتاب «پروفسور ادوارد گرانویل بران»،خاورشناس پرآوازه بریتانیایی به واقعه عاشورا، مظلومیت اباعبدالله الحسین (ع) و اهل بیت پیامبر اسلام (ص) نیز پرداخته است.

تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌، کتابی‌ دربارة‌ ادبیات‌ فارسی‌ و شرح‌ احوال‌ و آثار شاعران‌ و نویسندگان‌ ایرانی‌، تألیف‌ ادوارد گرانویل‌ براون‌، خاورشناس‌ انگلیسی‌. این‌ کتاب‌ در چهار مجلد از 1281 تا 1303ش‌ / 1902 تا 1924 در انگلستان‌ منتشر شد. پیش‌ از تألیف‌ و انتشار این‌ اثر، کتابهای‌ دیگری‌ به‌ زبانهای‌ اروپایی‌ در بارة‌ تاریخ‌ ادبیات‌فارسی‌ نوشته‌ شده‌بود، ولی‌ هیچ یک‌ از لحاظ‌ وسعت‌ دامنة‌ تحقیق‌ و تنوع‌ موضوعات‌ و جامعیت‌ با آن‌ برابر نیست‌.براون‌ برای‌ گردآوری‌ مطالب‌ و مواد کار خود از بیشتر آثار چاپ‌ شده‌ و تحقیقات‌ دانشمندان‌ غربی‌ و ایرانی‌ که‌ تا آن‌ زمان‌ در دسترس‌ وی‌ بوده‌ بهره‌ گرفته‌، بسیاری‌ از نسخه‌های‌ خطی‌ و منابع‌ و مدارک‌ شناخته‌ شده‌ در کتابخانه‌های‌ انگلستان‌ و سایر کشورهای‌ اروپایی‌ را زیرنظر داشته‌ و از صاحبنظران‌ و محققان‌ تاریخ‌ و ادب‌ و فرهنگ‌ ایرانی‌ نیز یاری‌ جسته‌ است‌.

وی‌ نخستین‌ کسی‌ است‌ که‌ تاریخ‌ ادبیات‌ فارسی‌ را از آغاز ظهور آن‌ تا اوایل‌ سدة‌ چهاردهم‌ به‌ شیوه‌ای‌ تحلیلی‌ و انتقادی‌ بررسی‌ کرده‌ و سیر و تحول‌ تاریخی‌ آن‌ را به‌ صورت‌ جریانی‌ گسترده‌ و به‌ هم‌ پیوسته‌ و بر اساس‌ طرحی‌ منسجم‌ و جامع‌ عرضه‌ کرده‌ است‌. مؤلف‌، به‌گفتة‌ خودش‌ (ج‌ 1، ص‌ 3ـ4؛ ترجمة‌ فارسی‌، ج‌ 1، ص‌ 9ـ10)، کوشیده‌ که‌ تاریخ‌ مردم‌ ایران‌ و چگونگی‌ حیات‌ فرهنگی‌ آنان‌ را، بدان سان‌ که‌ در ادبیاتشان‌ جلوه‌گر است‌، عرضه‌ کند. ازین رو به‌ آثار فارسی‌ شاعران‌ و نویسندگان‌ غیرایرانی‌ که‌ در خارج‌ از ایران‌ نوشته‌ شده‌ است‌ کمتر توجه‌ داشته‌، و در عوض‌ شرح‌احوال‌ و افکار و آثار ایرانیانی‌ را که‌ به‌ عربی‌ نوشته‌اند به‌ تناسب‌ دامنة‌ کار خود با تفصیل‌ بیشتر باز گفته‌ است‌. به‌ همین‌ سبب‌ نام‌ کتاب‌ را، به‌ جای‌ «تاریخ‌ ادبیات‌ فارسی‌«، تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌ گذاشته‌ است‌. جلد اول‌ این‌ کتاب‌ در 1902 به‌ نام‌ ) تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌: از کهن ترین‌ دوران‌ تا فردوسی‌ ( در لندن‌ انتشار یافت‌. این‌ جلد در حقیقت‌ توضیح‌ و تشریح‌ مبادی‌ و مقدمات‌ تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌ است‌ وازینرو مؤلف‌، آن‌ را «مدخل‌» تمامی‌ کتاب‌ به‌ شمار آورده‌ است‌.

نیمة‌ نخست‌ این‌ اثر شامل‌ تاریخ‌ ایران‌ پیش‌ از اسلام‌، از قدیمترین‌ روزگار تا ظهور اسلام‌ است‌. نیمة‌ دوم‌ که‌ به‌ نخستین‌ سده‌های‌ اسلامی‌ تا آغاز عصر غزنویان‌ اختصاص‌ دارد، شرح‌ فتوحات‌ مسلمانان‌ در ایران‌ و بنیان‌ فرهنگ‌ اسلامی‌ در این‌ سرزمین‌ است‌ و در آن‌ از نهضت های‌ ملی‌ ایرانی‌ در برابر سلطة‌ قومیت‌ عرب‌، تأسیس‌ مکاتب‌ فکری‌ و فلسفی‌ و کلامی‌، ظهور و گسترش‌ بعضی‌ از فرق‌ مذهبی‌، و مشارکت‌ دانشمندان‌ ایرانی‌ در تکوین‌ و ترویج‌ برخی‌ از شعب‌ علوم‌ و معارف‌ اسلامی‌ سخن‌ می‌رود.جلد دوم‌ در 1906 با عنوان‌ (تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌: از فردوسی‌ تا سعدی‌ ) انتشار یافت‌. مؤلف‌ در فصل‌ اول‌ این‌ جلد، در بارة‌ اصول‌ نقد شعر و اشکال‌ و انواع‌ نظم‌ فارسی‌ بحث‌ کرده‌ است‌. فصل‌ دوم‌ با آغاز حکومت‌ غزنویان‌ و شرح‌ اوضاع‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ ایران‌ در سدة‌ پنجم‌ شروع‌ می‌شود و با ذکر احوال‌ و آثار شاعران‌ و نثرنویسان‌ آن‌ دوره‌ ادامه‌ می‌یابد.

عمده‌ترین‌ مباحث‌ بخش‌ اول‌ (تا فصل‌ چهارم‌) عبارت‌ است‌ از: ظهور سلسلة‌ صفوی‌، رواج‌ تشیع‌ در ایران‌ و رسمی‌ شدن‌ آن‌ در قلمرو صفویان‌ و تأثیر آن‌ در ایجاد وحدت‌ ملی‌ و دینی‌ در ایران‌، تاریخچة‌ مختصری‌ در بارة‌ مقابله‌ با قدرت‌ سلاطین‌ عثمانی‌ در غرب‌ و دست‌اندازیهای‌ ازبکان‌ در شرق‌، بیان‌ احوال‌ و اخلاق‌ شاهان‌ صفوی‌ و علل‌ انحطاط‌ و زوال‌ دولت‌ صفوی‌، حملات‌ و آشوبگریهای‌ افاغنه‌ و قلع‌وقمع‌ آنان‌ به‌ دست‌ نادر افشار است.

ادوارد گرانویل براون در بخشی از این کتاب به واقعه عاشورا و مظلومین امام حسین (ع) اشاره می کند و می گوید: هر کس اندکی حس در نهاد خود داشته باشد نمی تواند از آن قصه غم انگیز واقعه کربلا متاثر نشود نه تنها حادثه کربلا جنایت بود بلکه اشتباهی عظیم به شمار می رفت زیرا یزید و سوگلی های لعین، منفور و پست و پلیدش از قبیل ابن زیاد، شمر و سایرین سبب شدند دوستداران پیغمبر یا علاقه مندان کیش او آن اغماض و چشم پوشی ضمنی را نسبت به خاندان اموی داشتند و به کلی از دست بدهند به نحوی که بازگشت به آن حالت امکان پذیر نبود. سخن از غمض و عین و گذشت است نه مهرورزی و وفاداری زیرا از مهر و وفا به حد کافی اثری وجود نداشت.

شیعیان چنانکه دیدیم تا آن زمان بدبختانه آن شور و شوق و وفاداری و از خود گذشتگی لازم را فاقد بودند لیکن از آن پس وضع به کلی عوض شد و خاطره صحرای خون آلود کربلا که نوه رسول خدا (ص) سرانجام با شکنجه و تشنگی در میان اجساد کسان مقتول خود در آن سرزمین به خاک افتاد. همیشه کافی است در اعماق قلب خونسردترین و بی اعتناترین افراد جوش و خروشی برانگیزد و حزن و اندوه و هیجان شدیدی پدید آورد و روح را در معارج کمال چنان پرواز دهد که رنج و الم و خطر مرگ در برابر آن ناچیز گردد.

همه ساله در روز دهم محرم در ایران، هندوستان، ترکیه و مصر هر جا اهل تشیع ساکن باشند به ذکر مصیبت کربلا قیام می کنند. کیست که عزاداری شیعیان را ببیند ولا اینکه پیرو مذهب دیگری باشد و حقیقت آن مراسم را که از مظاهر عالیه احساسات مذهبی آنان است و اهمیتی را که این سوگواری نزد شیعیان دارد تا حدی در ضمیر خود احساس نکند، اکنون که به شرح آن داستان پرداخته ام همه آن خاطرات در نظرم مجسم می شود، آن نوحه سرایی ها، آن گریه و زاری و شیون گروه گروه عزاداران.(منبع: کتاب تاریخ ادبی ایران، جلد یک، صفحه 333 )

مترجمان کتاب تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌

جلد اول‌: تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌ از قدیمترین‌ روزگاران‌ تا زمان‌ فردوسی‌، جریان‌ تحول‌ زبان‌ فارسی‌ و سیر عقاید و افکار در ایران‌ ، ترجمة‌ علی‌پاشا صالح‌ (چاپ‌ اول‌ 1333ش‌)؛ جلد دوم‌: نیمة‌ نخست‌ تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌، از فردوسی‌ تا سعدی‌ ، ترجمة‌ فتح‌اللّه‌ مجتبائی‌ (چاپ‌ اول‌ 1341ش‌)، و نیمة‌ دوم‌ از سنایی‌ تا سعدی‌ ، کتاب‌ دوم‌ از مجلّد دوم‌ تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌ ، ترجمة‌ غلامحسین‌ صدری‌افشار (چاپ‌ اول‌ 1351ش‌) و ترجمة‌ مجدد این‌ جلد به‌ قلم‌ علی‌پاشا صالح‌ (چاپ‌ 1358ش‌)؛ جلد سوم‌: تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌، از سعدی‌ تا جامی‌ ، ترجمة‌ علی‌اصغر حکمت‌ (چاپ‌ اول‌ 1327ش‌)؛ جلد چهارم‌: تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌ ، از آغاز عهد صفویه‌ تا زمان‌ حاضر ، ترجمة‌ رشید یاسمی‌ (چاپ‌ اول‌ 1316ش‌) و ترجمة‌ مجدد کامل‌ آن‌، تاریخ‌ ادبیات‌ ایران‌ ، از صفویه‌ تا عصر حاضر به‌ قلم‌ بهرام‌ مقدادی‌ (چاپ‌ تهران‌ 1369ش‌).

منابع

ادوارد گرانویل‌ براون‌، تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌ ، ج‌ 1: از قدیمترین‌ روزگاران‌ تا زمان‌ فردوسی‌ ، ترجمه‌ و تحشیه‌ و تعلیق‌ علی‌پاشا صالح‌، تهران‌ 1356ش‌، ج‌ 2، کتاب‌ اول‌: از فردوسی‌ تا سعدی‌ ، ترجمه‌ و حواشی‌ فتح‌اللّه‌ مجتبائی‌، تهران‌ 1361ش‌، ج‌ 4: از صفویه‌ تا عصر حاضر ، ترجمة‌ بهرام‌ مقدادی‌، چاپ‌ ضیاءالدین‌ سجادی‌ و عبدالحسین‌ نوائی‌، تهران‌ 1369ش‌.

پایان پیام/35