روانکاوی «زیگموند» به شیوه تداعی آزاد/گم‌شدن در هزارتوی ناخودآگاه

مهرداد کوروش نیا نویسنده، طراح و کارگردان نمایش «زیگموند» که این روزها در سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه درباره پرداختن به زندگی فروید در این اثر نمایشی به خبرنگار مهر گفت: در تولید آثاری که از زندگی یک هنرمند ساخته می شود واژه‌ای بیشتر در ایران مرسوم است به نام «پرتره» یا بیوگرافی به شکلی که وقتی می خواهند کاراکتر شناخته شده ای را به مخاطبان معرفی کنند، از تاریخ تولد و مرگش، نوع زندگش اش و اینکه از کجا به کجا رسیده حرف می زنند در حالی که من معتقدم این نوع معرفی یک شخصیت اصلا وظیفه تئاتر و درام نیست چون برای این کار می توان به ویکی‌پدیای فرد مورد نظر مراجعه کرد.

وی ادامه داد: وظیفه تئاتر روایت موقعیت های دراماتیک انسان ها است حالا اگر این انسان، فرد شاخص‌تر و والاتری باشد و بالا و پایین‌های بیشتری در زندگی اش تجربه کرده است می توان از این دستاویز استفاده کرد و هم یک کاراکتر مهم را در تاریخ بشریت مورد بررسی قرار داد و هم تضادها و تناقض ها و مسئله مندی های زندگی این شخصیت را بیان کرد.

کوروش‌نیا درباره پرداختن به بخش های دراماتیک زندگی فروید توضیح داد: فروید یکی از شخصیت هایی است که در زندگی اش این موقعیت های دراماتیک زیاد است. او دوره ای شروع به فعالیت می کند که هنوز چیزی به اسم روانکاوی در دنیا جانیفتاده است. از این رو فروید به عنوان بنیانگذار روانکاوی و نظریه پرداز این حوزه شناخته می شود و نگاه های جهانیان را به این مقوله جلب می کند. همچنین زندگی فروید مصادف می شود با جنگ جهانی اول و دوم. شروع جنگ همزمان است با مساله نژادپرستی و یهودستیزی که یکی دیگر از فرازهای دراماتیک زندگی فروید به حساب می آید. تبعات جنگ، اسارت خواهرانش به دست نازی ها، سرطان پیش رفته و درد غیرقابل تحملی که فروید تجربه می کرده او را به خودکشی سوق می دهد که این اتفاق با همراهی دخترش رخ می دهد و در این نمایش نیز ما به ۲ روز پایانی زندگی فروید پرداخته ایم زمانی که او خودکشی می کند و به کما می رود. طبق نظریات خود فروید زمانی که در کما به سر می برید در ضمیر ناخودآگاهتان سیال هستید و ما هم همین سیالیت را در فضایی سوررئال و اکسپرسیونیستی به تصویر کشیده ایم.

کارگردان نمایش «آخرین نامه» یادآور شد: نکته مورد توجه دیگر در زندگی فروید این است که او در طول دوران کاری اش نظریاتی را مطرح می کند که در زندگی شخصی اش بخش عمده آنها را نقض می کند مثل همه ما انسان ها که در زندگی ممکن است به چیزی که اعتقاد داریم پایبند نباشیم. دکتر محمدرضا سرگلزایی که از روانشناسان شناخته کشور است در یادداشتی که درباره این نمایشنامه نوشته بر این نکته تاکید کرده است که «نمایشنامه «زیگموند» درباره این مساله است که فروید، خود چگونه اسیر کشمکش‌های ناتوان‌کننده‌ درونی است و چگونه کسی که تلاش می‌کرد رمزگشای جهان ناخودآگاه باشد در هزارتوی ناخودآگاه خودش گم شده است. این داستان فروید نیست، داستان تراژدی انسانی است، داستان تک تک ماست.» این تحلیل، مفهوم اصلی و جمع بندی نمایش ماست.

وی با اشاره به نغض برخی نظریات فروید در طول زمان بیان کرد: حتی باگذشت زمان برخی دیگر از روانکاوان و نظریه پردازان مانند یونگ و آدلر، نظریات فروید را نقض کردند به عنوان نمونه بخش عمده ای از نظریه انگیزه های جنسی رفتار و حتی عقده ادیپ و الکترا در طول زمان کنارگذاشته شده اند و خود من هم به دلیل اینکه سال ها در زمینه شخصیت شناسی تحقیق کردم، آنها را قبول ندارم. در این نمایش ما به این مسائل پرداختیم و به شیوه خود فروید عمل کردیم و فضای «تداعی آزاد» را مد نظر قرار دادیم. در نمایش ما ۷ موقعیت در زندگی فروید را به تصویر می کشیم؛ مواجهه با معشوق، مواجهه با خود، مواجهه با دین و باورهای خودش، مواجهه با خانواده؛ خواهر و مادرش، مواجهه با کار و نهایتا مواجهه با یکی از نظریات مهمش که همان عقده ادیپ و عقده الکترا است و در پایان مواجهه اش با مرگ که در تمام این موقعیت ها به شیوه «تداعی آزاد» عمل کردیم منتها این بار آدم های زندگی فروید از او سوالاتی دارند و خود اوست که باید پاسخگو باشد.

وی درباره کاراکترهای نمایش عنوان کرد: فرزین محدث نقش فروید را به صورت ثابت بازی می کند و شهروز دل افکار و یلدا عباسی نقش دکتر فروید و دخترش آنا را که در لحظه مرگ در کنارش هستند، ایفا می کنند و در ادامه آدم های مختلف زندگی او را در ذهنش تداعی می کنند.

کوروش نیا درباره فضاسازی و طراحی صحنه نمایش عنوان کرد: رویکرد ما در طراحی صحنه و فضاسازی مینمیال است اما در عین حال سختی های زیادی برای طراحی دکور داشتیم چون به عنوان مثال صندلی و تابوت فروید را عینا بازسازی کردیم از این رو هزینه و گرفتاری زیادی برای ما داشت. چون این صندلی را فروید از مصر آورده بوده و اگر از جلو نگاه کنید هیبت یک انسان را که از روبرو نشسته، تداعی می‌کند که ما همان صندلی را مجددا ساخته ایم. از آنجایی که فضای روانکاوی، فضای شنیدن است ما نیز در نمایش تمهیدی اندیشیدیم که در آن صداها به صورت دالبی شنیده شود. این کار به اندازه پول یک تئاتر برای ما هزینه بر بود و یک ماه صداگذاری آن طول کشید. مخاطبان از ۵ جهت مختلف صداهای نمایش را می شنوند که فکر می کنم در تئاتر ایران کمتر تجربه شده است.

وی در پایان صحبت هایش متذکر شد: مدت زمان این اثر نمایشی ۶۵ دقیقه است که برای مخاطبان جذابیت دارد چون تلاش کردیم کار تنوع داشته و همه چیز سر جای خودش باشد. می توانم بگویم در تجربیات ۲۰ ساله ام این نمایش دقیق ترین کاری است که انجام داده ام. مخاطبان در این نمایش هم تاریخ روانکاوی را تا اندازه ای مرور می کنند هم شاهد بخش دراماتیک زندگی فروید به شیوه سوررئالیستی هستند که با همراهی ویدئوپروجکشن، سیستم دالبی، طراحی صحنه و لباس دقیق و بازی های جذاب به تصویر کشیده می شود.

نمایش «زیگموند» تا ۳۱ شهریور ماه هر شب ساعت ۲۱ در سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است.